Met huidskleurige potloden alleen gaan we de school niet veranderen

Na de kerstvakantie is het zover: de peuter van MO*columniste Kelia Kaniki Masengo wordt kleuter en gaat naar school. Een jaar geleden nam ze zich als moeder voor om die school eigenhandig antiracistisch te maken. Maar zoiets heeft meer voeten in de aarde dan ze oorspronkelijk dacht, realiseerde ze zich gaandeweg.

Ik ben mama van de schattigste peuter ooit. Ons kind is fantastisch. Hij is puur, vrolijk, vol liefde en vertrouwen.

Zwanger zijn en een kind opvoeden transformeerde me op alle mogelijke manieren: fysiek, psychologisch, emotioneel, ja zelfs op cellulair niveau. Mijn moederschap werd de katalysator voor het opnemen van mijn pen en het verheffen van mijn stem in de strijd tegen onrecht en onrechtvaardigheid.

Terwijl mijn peuter van mijlpaal naar mijlpaal sprint, hobbelen mijn lief en ik hem onhandig achterna.

Ergens las ik dat je moet beginnen loslaten zodra je kind geboren wordt. Dat is een serieuze uitdaging. Niet alleen omdat ik een onzekere first time-mama ben met controledwang, maar ook omdat de maatschappij waarin we leven nog eens doordrongen van -ismen en fobieën.

De ontwikkeling van een kind is supersonisch. Terwijl hij van mijlpaal naar mijlpaal sprint, hobbelen mijn lief en ik hem onhandig achterna. En binnenkort staan we voor een heel grote mijlpaal: na de kerstvakantie gaat hij naar school.

Gerust hart

We moesten de school van ons kind een jaar geleden kiezen tijdens de winterlockdown van begin 2021. Dat verliep volledig op afstand, via telefoon en videomeeting. Mijn onzekerheid en controledwang piekten.

Daarbovenop had ik een missie: ik zou de school van mijn kind eigenhandig antiracistisch maken voor zijn eerste schooldag. Zo wilde ik de omgeving veilig maken waarin hij een groot deel van zijn vormende jaren door zal brengen.

Ik ben geen onderwijskundige, pedagoog of inhoudelijk expert. Maar de verwoestende effecten van onveilige en racistische schoolomgevingen op mensenlevens, daar heb ik wel ervaring mee.

Vrolijke kinderen keren zich naar binnen door aanhoudende raciale microagressies. Kinderen die onrecht en pijn worden aangedaan omwille van hun huidskleur, thuistaal en/of cultuur weten nadien met hun gevoelens geen blijf meer. Ze raken gefrustreerd, boos of deconnecteren zich van de maatschappij.

Zo zorgen vooroordelen, stereotypes en racisme voor diepe krassen op de ziel. Dat gaf ook psychologe Birsen Taspinar goed aan. En die wonden worden ook toegebracht in schoolomgevingen.

Lees ook

Psychologe Birsen Taspinar: ‘Racisme laat bij elk slachtoffer een wonde achter die verzorgd moet worden’

Toegang hebben tot kwaliteitsvol onderwijs is nochtans een mensenrecht. Maar mechanismen als academische en sociaal-culturele segregatie zorgen voor drempels. Onderwijsongelijkheid in Vlaanderen is groot en wordt zwaar onderschat, tot die conclusie kwam Silke Scheepmans in haar masteronderzoek.

Voor kinderen is het onderwijs een van de eerste grote maatschappelijk instituties waarmee ze in aanraking komen. Bovendien is het ook de instelling die verantwoordelijk is voor het onderwijzen en in standhouden van het narratief van witte suprematie en dominantie. Dat er steeds meer mensen en organisaties aandringen op het dekoloniseren van het onderwijs is niet alleen begrijpelijk, het is essentieel.

Ik zou gewoon uitleggen wat vooroordelen en stereotypes zijn en hoe ze gelinkt zijn met discriminatie, uitsluiting en racisme.

Aan het begin van 2021 was het voor mij klaar en duidelijk: ik zou inzetten op bewustwording. Ik zou gewoon uitleggen wat vooroordelen en stereotypes zijn en hoe ze gelinkt zijn met discriminatie, uitsluiting en racisme.

Dan zou het wel goed komen. Dan zou de school in geen tijd inzetten op antiracisme en inclusie. Mijn kind zou ik er met een gerust hart kunnen laten schoollopen. Van mij als ouder wordt immers geacht dat ik mijn kind er in volle vertrouwen het grootste deel van zijn jonge leven laat doorbrengen.

Maar institutionele vormen van uitsluiting bestrijd je niet met bewustwording alleen. Tot dat besef kwam ik afgelopen jaar, waarin ik als inclusiemedewerker aanvankelijk geloofde dat enkel tips en tricks de werkvloer inclusiever kon maken.

Huidskleurige potloden

Dat het gesprek met de toekomstige school van mijn zoon via telefoon en videomeeting plaatsvond, zorgde in zekere mate voor comfort. Zulke gesprekken lukken me iets beter wanneer ik ze kan voeren in de veiligheid van mijn eigen huis.

Toch was het ook bij die gesprekken geen makkelijke opgave. Je wil het voor je kind niet moeilijker maken op school, nog voor zijn schoolloopbaan start.

Op voorhand hadden mijn lief en ik een dertigtal vragen opgesteld, waarvan de helft betrekking had op inclusie, antiracisme en non-discriminatie. We hadden ook praktische vragen, zoals de begin- en einduren van de schooldag. Of strategische vragen, zoals hoe het oudercomité is georganiseerd en of er een systeem van bestraffen en belonen bestaat.

Met heel wat haperingen en hartkloppingen slaagde ik erin om tijdens het eerste telefoongesprek te vragen naar het gebruik van huidskleurige potloden, en of daar alleen roze bij zat. Want om inclusief onderwijs te creëren zijn diverse huidskleurige potloden en representatie in kinderboeken belangrijke stappen. Zo kan iedere leerling zich welkom en thuis voelen op de school.

Maar die stappen alleen zijn nog niet voldoende en moeten gepaard gaan met concrete acties binnen een breder beleid. Zo moet het gebruik van huidskleurige potloden gepaard gaan met klasgesprekken over verschillende huidskleuren en daarbij horende stereotypes, vooroordelen en racisme. Zulke gesprekken mogen bovendien geen eenmalige gesprekken zijn.

Ook de representatie in kinderboeken moet meer zijn dan alleen diversiteit wat huidskleur betreft of het laten zien van etnische en culturele verschillen in onze maatschappij. Ook zaken zoals handicap, seksuele oriëntatie en genderidentiteit moeten aan bod komen.

Inclusie nastreven zonder beleid dat bijgestuurd en geëvalueerd kan worden is een lege doos.

Er is een grondige doorlichting nodig van het zogenaamde “diverse” educatief materiaal dat op dit moment circuleert op scholen. Vaak is dat materiaal nog te eenzijdig en vertekend.

De eigen macht, dominantie en privileges moeten daarnaast worden onderzocht. Zonder al deze zaken is inclusie een lege doos. Inclusie moet deel uitmaken van een beleid dat geoperationaliseerd, opgevolgd, geëvalueerd en bijgestuurd wordt. Dat kan niet zonder de nodige middelen, zoals tijd, geld en personeel. En vooral niet zonder de nodige expertise en professionele omkadering. Hiervoor zijn moedige beleidskeuzes nodig. Want scholen opereren niet vanuit een vacuüm, politiek beleid is hierin doorslaggevend.

Trauma

Door het maken van de schoolkeuze voor mijn kind groeide mijn interesse voor het onderwijssysteem en voor de manieren waarop er wordt omgegaan met diversiteit en inclusie. In die zoektocht woonde ik een online lezing bij van professor Orhan Ağırdağ. Nadien bestelde ik zijn boek Onderwijs in een gekleurde samenleving.

Hoewel het boek leest als een trein, raakte ik niet verder dan pagina 53. Op dat moment drukten mijn lichaam en brein het rempedaal in. Letterlijk, ik blokkeerde volledig. Al lezend begon het me te dagen wat de impact van uitsluiting is op kinderen van kleur. Hoe systematisch en geïnstitutionaliseerd racisme daadwerkelijk is. Die bewustwording was verpletterend.

Daarnaast begon ik me opeenvolgende racistische incidenten te herinneren uit mijn derde middelbaar. Toen werd ik, samen met andere kinderen van kleur, het slachtoffer van racisme.

Vandaag zie ik alleen de contouren van sommige incidenten. Mijn lichaam is nog niet klaar om de herinneringen ten volle te onthullen. Zelfs terwijl ik dit typ, schreeuwt mijn lichaam om ermee te stoppen. Mijn darmen kronkelen, mijn hart voelt aan alsof het doorkliefd door wordt door tientallen kleine dolkjes. Het is duidelijk dat ik nog niet klaar ben om hiermee aan de slag te gaan.

Het is een beschermingsreflex waar ik dankbaar voor ben. Net als voor de interventie van mijn moeder en de moeder van een klasgenoot toen. Die herinner ik me nog goed. Als het mijn kind ooit overkomt, hoop ik hem ook op die manier te kunnen bijstaan.

Mensen met macht claimen kleurenblind te zijn. Ze schermen met de mythe van neutraliteit.

Racisme en raciaal gerelateerd trauma’s zijn grote maatschappelijke problemen die te weinig aandacht krijgen, die onderschat en zelfs gerelativeerd worden. Mensen op posities met politieke macht, in raden van besturen of (school)directies maken er zich te snel van af door kleurenblindheid te claimen. Door te schermen met de mythe van neutraliteit. Maar de bril van privilege zorgt voor dode hoeken en laat vele slachtoffers achter.

Een rugzak vol liefde

Heel wat van mijn vriendinnen hebben al kinderen. Ze gingen me voor en verlichtten mijn pad, waardoor ik stapvoets kan volgen. Zo leer ik van hen dat het soms beter is om te zwijgen. Om de zoveelste racistische opmerking die een leerkracht maakt te laten passeren.

Onze kinderen zijn in een klaslokaal overgeleverd aan de almacht van de leerkracht. Ze zitten daar onbeschermd. We kunnen hun rugzak nog zo vol steken met liefde, aandacht, zorg en positieve affirmaties: op die momenten zijn ze alleen.

Mijn liefde voor mijn kind is zo groot dat ik weet dat ik mezelf op de oppervlakte zal moeten houden. Dat mijn stem die ik inzet in de strijd tegen onrecht en onrechtvaardigheid niet aan de schoolpoort zal bovenhalen, laat staan dat ik ze inzet in zijn schoolomgeving.

Wars van de goede intenties die scholen en individuele leerkrachten hebben, zijn we allemaal nog steeds ingekapseld in systemen van uitsluiting, onrecht en witte suprematie. En die worden niet rechtgezet met een set huidskleurige potloden.