Geef jongeren een toekomst, doe iets aan de jeugdwerkloosheid

‘Hoe groot is de kans op werk als ik afgestudeerd bent?’, ‘Welke job kan ik dan uitoefenen?’, ‘Ik moet van mijn mama een studierichting kiezen waar ik zeker werk in kan vinden. Kan dat wel met deze opleiding?’

De meest gestelde vragen op de SID-in beurs voor scholieren gaan dit jaar niet over de opleiding zelf maar over het werk daarna. Het geeft me een dubbel gevoel.

Jongeren zijn zich bewuster van de overgang tussen onderwijs en werk, en bewustzijn is goed, maar ze zijn ook bezorgd over hun leven-na-afstuderen, en die bezorgdheid is minder goed. Ik probeer hen uit te leggen dat je op de universiteit eigenlijk geen specifiek beroep leert (er zijn een paar uitzonderingen) maar een wetenschappelijke discipline, dat ze na het afstuderen verschillende richtingen uit kunnen gaan afhankelijk van hoe zij hun vaardigheden willen inzetten, dat het belangrijk is om te kiezen voor wat ze graag doen en wat ze goed kunnen als ze de studie succesvol willen afronden.

We kunnen niet allemaal tandarts of industriële wetenschapper worden. Gelukkig maar…

De negatieve spiraal kan uiteindelijk aanzetten tot politiek geweld.

De kans om te belanden in een vicieuze cirkel waarbij je telkens geweigerd wordt door het gebrek aan ervaring en tegelijk geen werkervaring kan opdoen, is reeël. Jongeren die maanden aan een stuk tientallen CV’s en solliciatiebrieven per week opsturen zonder succes; ze zijn mij niet onbekend. Het enthousiasme en de moed waarmee ze hun zoektocht beginnen, wordt bij elke weigering een beetje vermoord. Na enkele maanden komen de existentiële vragen en de zelfverwijten naar boven: ‘Ligt het aan mij? Doe ik iets verkeerd? Wat doe ik eigenlijk met mijn leven? Wat ben ik waard?’En toch kan ik hun angst voor een moeizame zoektocht naar werk niet volledig wegnemen want de angst is niet ongegrond. ‘It is still not easy to be young in today’s labour market’ is de conclusie van het recenste rapport over jeugdwerkloosheid van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO). Wereldwijd zijn er ongeveer 73 miljoen jongeren op zoek naar werk; en dat is slechts het topje van de ijsberg, want de zogenaamde NEETs (Not in Employment, Education and Training) worden niet in de statistieken meegerekend.

Structurele jeugdwerkloosheid is gevaarlijk. Geen werk betekent geen inkomen, betekent meer armoede, betekent meer ongelijkheid, betekent meer sociale onrust en spanningen. Het gebrek aan toekomstperspectieven kan leiden tot frustratie, angst, depressie en een gevoel van onrechtvaardigheid. De negatieve spiraal kan uiteindelijk aanzetten tot politiek geweld.

Symboliseert de zelfverbranding van Mohamed Bouazizi, de trigger van de Arabische Lente, niet precies dit gevoel van een uitzichtloze situatie die honderdduizenden jongeren in de regio ervaren?

De grotere afhankelijkheid van sociale welvaartssystemen is een andere bron van frustratie en zelfs schaamte. In mijn omgeving zie ik veel jonge mensen die zich schamen om – zelfs voor een korte overgangsperiode – beroep te doen op een werkloosheidsuitkering. Ze voelen zich schuldig om gebruik te maken van hetgeen waar ze in principe recht op hebben. Het is frappant om te zien hoe het politiek discours van neo-liberaal rechts in de geesten van de meest progressieven geïnternaliseerd wordt. Luie, profiterende jongeren. Ja, ja!

Bij de Ambrassade, het aanspreekpunt voor jongerenzaken in Vlaanderen, loopt de campagne #watwerkt? Jongeren doen hun verhaal en geven elkaar tips om werk te vinden. Etnisch-culturele discriminatie, het gebrek aan feedback bij sollicaties of de onderwaardering van informele skills zijn geen uitzonderingen.

Een apocalyps is het niet, maar echt rooskleurig ziet het er ook niet uit.

Op lange termijn dreigen we toch de boot van innovatie te missen die zo onontbeerlijk is voor de transitie naar een duurzame wereld. Hoe willen we de uitdagingen van de 21e eeuw het hoofd bieden als we nieuwe talenten aan de kant schuiven?

Ik hoor u al zeggen: ‘Het is toch allemaal niet zo erg gesteld in België?’ Wel, een apocalyps is het niet, maar echt rooskleurig ziet het er ook niet uit. Volgens de recentste cijfers van Eurostat doen we het met 22,6% iets slechter dan het Europees gemiddelde van 20%. Dat is een stuk beter dan Spanje (47%) en Italië (38,1%), maar we tippen lang niet aan buurlanden Nederland (11,4%) en Duitsland (7%). De oververtegenwoordiging van jongeren in de werkloosheidscijfers is dus ook in België een probleem en kost ons volgens Eurofund jaarlijk 1,2% van het BBP (een bedrag waarmee we onze begroting ruimschoots zouden kunnen dichten!).

De economische recessie van de voorbije jaren en de daarmee samenhangende besparingen zorgen voor minder grote en meer onvoorspelbare budgetten waardoor investeren in personeel geen evidentie is, ook al is de nood er. Neem daar de torenhoge fiscale lasten op arbeid bij en we hebben een gedeeltelijke verklaring voor onze slechte score.

Mario Draghi, de directeur van de Europese Centrale Bank, waarschuwde bovendien voor de permanente contracten waar veel oudere werknemers aan gebonden zijn en de sterke sociale wetgeving waardoor jongeren de eerste zijn die worden ontslagen.

Langer werken omdat we langer leven. Ik heb dat argument toch nooit begrepen hoor. We zijn langer oud en ziek, niet langer arbeidsgeschikt.

Ik ben ook benieuwd welk effect het optrekken van de pensioenleeftijd zal hebben. Ik verwacht geen goeie. Langer werken omdat we langer leven. Ik heb dat argument toch nooit begrepen hoor. We zijn langer oud en ziek, niet langer arbeidsgeschikt. En al helemaal niet in een cultuur waar technologische vernieuwing aan een razendsnel tempo gaat en burn-outs schering en inslag zijn.

Het mag dan ook niet verwonderen dat de Vlaamse Jeugdraad het thema “werk” als één van haar beleidsprioriteiten heeft gekozen voor de komende werkingsjaren.

Als VN-jongerenvertegenwoordiger ben ik ook met deze thematiek aan de slag gegaan op de 70e Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. Het onderwerp staat hoog op de politieke agenda. Ik was er bij toen ILO en Solutions for Youth Emploument (S4YE) hun rapporten op de hoofdkantoren van de Verenigde Naties voorstelden.

Alle diplomaten en beleidsmakers knikten heftig: ‘Ja, jeugdwerkloosheid is problematisch en we moeten er iets aan doen voor het belang van iedereen!’ Unanieme overeenkomst waar een mens bijna melig van wordt. De wolk van enthousiasme en beloftes waarop ze zweefden, verdampte echter voor ze de vergaderruimte hadden verlaten. Op discursief niveau een topprioriteit, op beleidsniveau weinig concrete engagementen. De strijd tegen jeugdwerkloosheid lijdt hetzelfde zeer als dat van duurzame ontwikkeling. We weten allemaal dat we het nodig hebben en dat we er vroeg of laat in moeten investeren, maar niemand die het effectief – mét de jongeren – wil doen.

Over de voordelen van jongerentewerkstelling bestaat er nochtans een algemene consensus. Werk betekent participatie. Je krijgt het gevoel volwaardig deel uit te maken van de samenleving. Je draagt je steentje bij. Je wil iets verwezenlijken. Je wil iets bereiken. Je wil iets betekenen. Wie anders dan jonge, geëngageerde mensen hebben een honger naar deze doelen? Volgens S4YE is investeren in jongerentewerkstelling een van de meest lucratieve investeringen die een overheid kan doen. Economische groei en innovatie zijn op lange termijn een gegeven.

Statistieken zijn momentopnames. Jongeren die tijdelijke opdrachten uitvoeren of ondergekwalificeerde jobs hebben, worden niet meegerekend.

Telkens wanneer er een persbericht verschijnt over dalende jeugdwerkloosheid onthalen we dat op gejuich en schouderklopjes voor onszelf. Ik wil daar toch enkele kanttekeningen bij plaatsen. Statistieken zijn momentopnames. Jongeren die tijdelijke opdrachten uitvoeren of ondergekwalificeerde jobs hebben, worden niet meegerekend.

Het fenomeen van verborgen jeugdwerkloosheid is alomtegenwoordig. Denk maar even aan uw eigen omgeving. Misschien werkt er bij u ook een secretaresse met twee Master-diploma’s? Dat is niet alleen problematisch voor die overgekwalificeerde secretaresse, maar nog pijnlijker voor jongeren die effectief voor die administratieve jobs gestudeerd hebben.

We zijn er in Vlaanderen ook in geslaagd om een deel van de pasafgestudeerde werkzoekenden te “straffen” door de beroepsinschakelingsuitkeringen te beperken. Direct gevolg: een stijging van het aantal jonge leefloners onder de 25 jaar. Ik vraag me oprecht af wat de toegevoegde waarde is van een probleem verschuiven in plaats van het aan te pakken.

Jongeren waren nog nooit zo opgeleid, mobiel en flexibel. We zien onszelf niet als een verloren generatie, maar als een generatie die de wereld nodig zal hebben. Het voorbije jaar heb ik de unieke kans gekregen om met ontelbaar veel jongeren in Vlaanderen en van over de hele wereld te spreken.

Deze ervaring leerde me dat het engagement ongelofelijk groot is. Niemand blijft bij de pakken zitten. Kijk zelf eens rondom u. Hoeveel jongeren kent u die vrijwilligerswerk doen, zichzelf omscholen en bijscholen, on(der)betaalde stages aanneemen om werkervaring op te doen, tijdelijk of permanent naar het buitenland trekken voor studies of werk, een eigen onderneming starten, zelfstandig in bijberoep worden? Juist ja.