Coworken en hacken in de kerk

Tot voor Adam Smith leefde de westerse wereld, net als de rest van de wereld, grotendeels in een morele economie. Prijzen werden zo vastgesteld dat het maatschappelijk evenwicht niet in gevaar werd gebracht.

Het was uiteraard geen egalitaire maatschappij, en ieder maatschappelijke groep kreeg de middelen die paste bij zijn sociale status. Niettemin: rente was bijvoorbeeld verboden omdat dat in een statische maatschappij alleen tot verarming kan leiden.

De Katholieke Kerk speelde een grote rol in het instandhouden van de sociale orde. Denk bijvoorbeeld aan de Dominikaanse Piëteitsbanken, die renteloze leningen toestonden om zo commerciële banken uit hun gebieden te weren.

Toen kwam Adam Smith, die ten strijde trok tegen deze sociale orde en de theorie van de juiste prijs, en die de nieuwe ‘vrije’ markt economie propageerde die volgens een vrije marktprijs de middelen toebedeelt aan meest competitieve krachten. Even later kwam de Franse Revolutie die genadeloos de sociale en kerkelijke instellingen zou aanvallen en onteigenen.

Het probleem is echter dat deze sociale leer niet of zelden de prioriteit is geweest van het Vaticaan.

Toen de Kerk in de negentiende eeuw geconfronteerd werd met de sociale wantoestanden die het vroege kapitalisme teweegbracht, werkte het zijn nieuwe sociale leer uit. Die sociale leer beschouwt de civiele maatschappij als de kern van de samenleving en ziet zowel de markt als de staat als dienaars van de burgers. Ze stelt morele en praktische principes als leidraad voor: het algemene welzijn, solidariteit, en subsidiariteit (beslissingsmacht dient op het laagste, gepaste niveau uitgeoefend te worden).

Die sociale leer is zowel anti-kapitalistisch als anti-collectivistisch. Het probleem is echter dat deze sociale leer niet of zelden de prioriteit is geweest van het Vaticaan. Maar het lijkt er nu op dat dit met paus Franciscus wel eens zou kunnen veranderen. Het sociale engagement van de Kerk staat weer centraal.

Brug tussen werelden

Wat merkwaardig is, is dat de sociale leer van de Kerk en het centraal stellen van een autonome civiele maatschappij heel wat overeenkomsten vertoont met het nieuwe waardenpatroon dat wordt uitgedragen door nieuwe sociale bewegingen die gebaseerd zijn op concepten en praktijken zoals de deeleconomie, de commons en peer to peer.

Er bestaat dus volgens mij een interessante historische conjunctuur, waarbij de Kerk zich opnieuw zou kunnen engageren voor het principe en de praktijk van een morele, sociale en ethische economie.

Omdat ik zelf twee keer ben uitgenodigd om het p2p gedachtegoed uit te leggen aan de Pontificale Academie van Sociale Wetenschappen, in 2008 en 2012, heb ik de moed gehad als brug te functioneren tussen twee werelden die elkaar nog niet zo goed begrijpen: die van het oudste hiërarchische instituut in de geschiedenis van de mensheid, en die van de nieuwe egalitaire productieve gemeenschappen die zowel immateriële kennis als materiële goederen in gemeenschap stellen.

Hacken en maken in de kerk

Waar kan die convergentie tussen die twee werelden het best plaatsvinden?

Jonge mensen die zich meer en meer interesseren in het mutualiseren van hun werkplaatsen, en daar betekenisvol werk willen creëren en zich organiseren in coworking, hackerspaces en makerspaces, hebben af te rekenen met heel wat moeilijkheden rond huisvesting, onder andere door speculatie op de vastgoedmarkt.

Anderzijds heeft de Kerk door de secularisering in de Westerse landen heel wat leegstaande religieuze gebouwen in zijn bezit. In een stad zoals Montreal, bijvoorbeeld, zouden dat bijna 60 gebouwen zijn. Vele van die gebouwen worden verkocht aan privébedrijven, die deze gebouwen niet zelden gebruiken om te speculeren. Eigenlijk een schande dat dergelijke gebouwen, die toch een spirituele betekenis hebben, zo worden gebruikt.

Vandaar mijn open brief aan de paus, waarin ik voorstel om die waardevolle sacrale gebouwen in te zetten voor het stimuleren van de nieuwe ‘morele’ economie van de peer productie

Vandaar mijn open brief aan de paus, waarin ik voorstel om die waardevolle sacrale gebouwen in te zetten voor het stimuleren van de nieuwe ‘morele’ economie van de peer productie, de creatie van betekenisvol werk en werkplaatsen, in gebouwen die eigenlijk altijd al dienden voor het ondersteunen van een morele economie.

De peer to peer economie, die kennis deelt om problemen in de wereld op te lossen en terzelfdertijd ecologisch productiemethoden ontwikkelt zonder artificiële schaarste in stand te houden, is inderdaad de morele economie van onze tijd. Het is dus in harmonie met de spirituele principes die worden beschreven in de sociale leer van de Katholieke Kerk. Laten we alvast een dialoog daarrond stimuleren.

Details vindt u binnenkort op Al Jazeera. We houden u op de hoogte van het antwoord.