Wat als partijvoorzitters eens een week gewoon hun werk zouden doen?

Kunnen we het weer hebben over het algemeen belang?

© Brecht Goris

Jan Mertens

Politiek zou moeten gaan over het algemeen belang, niet over spektakel of potentiële deuken in kwetsbare mannelijke ego’s, schrijft MO*columnist Jan Mertens. En het algemeen belang is niet de optelsom van de individuele belangen en zogenaamd verworven rechten van wie het al goed heeft.

Mag het ook nog eens gaan over het algemeen belang? Dat dacht ik wel eens de voorbije dagen. Een verse partijvoorzitter die zelfs een debat over 100 km/uur een veredelde vorm van betutteling vindt. Een andere partijvoorzitter, die zenuwachtig wordt als hij een dag niet zou kunnen toeteren, brandde een rapport over de fiscale hervorming meteen af. Daaraan beginnen zou volgens hem gewoon geen zin hebben.

Was de inhoud van dat rapport dan zo schokkend? Niet echt. Pleiten voor een meer evenwichtige verdeling van de lasten over alle inkomensbronnen en voor het stap voor stap afbreken van de fiscale koterij aan voordelen, zoals die van salariswagens, is niet echt de grote revolutie. Tenzij men clubjes als de EU-Commissie, de OESO of het IMF die gelijkaardige dingen zeggen als de voorhoede van de Communistische Internationale zou beschouwen. Wat voorlopig nog niet echt het geval is, tenzij ik iets gemist heb.

De voorzitter met de hyperkinetische twittervinger zorgt ongetwijfeld voor spektakel en voelt zichzelf dan waarschijnlijk heel even gelukkig, het doet de politiek geen goed. Het is pijnlijk om te zien hoe politici die verantwoordelijkheid zouden moeten dragen voor de toekomst van de bevolking, de politiek zelf actief kapot maken.

Ja, een ideologisch debat over waarden is de essentie van wat politiek zou moeten zijn. Je kunt dat op een correcte manier doen, met respect voor de anderen en steeds bezorgd voor het grotere geheel. Of je kunt proberen te scoren op de korte termijn. Het cynisme van de tweede optie voedt enkel maar het gevaarlijke populisme aan beide kanten van het spectrum.

Soevereiniteit in tijden van klimaatcrisis

De essentie van een ideologie is een visie op het algemeen belang. Als politiek een waardig theater is, kunnen we als burger het debat zien tussen de ene die bv. vindt dat er meer gelijkheid moet zijn, en de ander die vindt dat dat net niet moet. De spelers op het toneel zijn gedreven en soms gepassioneerd, maar ze zijn hoffelijk en proberen telkens het debat te brengen naar inhoudelijke keuzes over de best mogelijke invulling van het algemeen belang.

Als burger kun je zien waar het wringt en schuurt, en je kunt zien waar er compromissen gevonden worden in de afweging van verschillende waarden en belangen. Dat kan werken als een positieve catharsis.

Als burger zijn we lid van een politieke gemeenschap waarin we zijn geworpen. Niet alleen door het statuut dat we hebben, ook door de burgerschapspraktijken die erbij horen. Sommigen proberen het burgerschap te verbinden met een bepaalde, liefst verondersteld eenduidige, (culturele) identiteit. Sommigen hebben heimwee naar het oude idee van soevereiniteit. Ik denk dat je moet uitgaan van een meervoudige identiteit, met politieke rechten op verschillende beleidsniveaus tegelijkertijd.

En ik ben ervan overtuigd dat je soevereiniteit in tijden van klimaatcrisis eigenlijk alleen nog maar mondiaal kunt interpreteren. Alles wat je hier doet, is gelinkt aan wat daar gebeurt, en omgekeerd. De airco die we hier plaatsen kan de klimaatverandering versnellen, en dat zal vooral gevoeld worden door iemand aan de andere kant van de wereld of in een arme wijk hier.

In een concrete en begrensde wereld leidt de optelsom van individuele belangen, vanuit een visie op een homo economicus, niet zomaar tot een beter dienen van het algemeen belang.

Een gigantische sociale en ecologische schuld

Als we willen dat onze kleinkinderen ook nog een waardig leven hebben, zou een invulling van het algemeen belang kunnen zijn dat alle bewoners van de planeet, nu en in de toekomst, in gelijke mate recht moeten hebben op zo’n waardig leven. Pleiten voor een forse vermindering van de broeikasgasemissies en de grondstoffenverspilling is dan ook zonder meer ingegeven door het algemeen belang.

Het is fascinerend dat je zo vaak hoort dat forse ecologische maatregelen doorvoeren “te moeilijk” is. Het zou leiden tot vermindering van de competitiviteit, het zou de groei bedreigen, het zou een normale manier van zaken doen bemoeilijken. In die logica zal dat ongetwijfeld allemaal kloppen. Maar dat wil eigenlijk wel zeggen dat de gangbare economie alleen maar “economisch” kan zijn door structureel niet-economisch te zijn.

Er wordt systematisch een gigantische sociale en ecologische schuld opgebouwd, die we doorschuiven naar anderen. Nochtans valt het op dat je de verontwaardiging over het doorschuiven van lasten eigenlijk vooral hoort in het pensioendebat. (Dan denken diezelfde partijvoorzitters ineens wel heel intergenerationeel, zo lijkt het wel.)

Het is de taak van de overheid om het woonrecht te garanderen, onder meer door een meer eerlijk systeem van fiscaliteit.

Als we het idee van het algemeen belang verengen tot de kortetermijnbelangen van de rijkere middenklasse, komen we er niet. Sommige politici voelen echter geen enkele schroom. Ze vinden het volstrekt normaal dat we zonder probleem het vermogen mogen controleren van arme mensen die een sociale woning willen, om te zien of er toevallig toch niet meer dan € 25.000 op hun rekening staat. Een sociale woning is in hun ogen een gunst, die wordt verleend door anderen, die natuurlijk wel zogenaamd hard werken. Mensen mogen niet profiteren, daarover zou het gaan.

Diezelfde politici vinden het dan waarschijnlijk weer volstrekt onaanvaardbaar om het vermogen te controleren van wie rijk is. En dat die mensen vele jaren fiscale gunsten kregen om hun koopwoning te kunnen betalen, dat is natuurlijk niet profiteren, maar volledig gerechtvaardigd.

Het algemeen belang wil volgens mij zeggen dat elke burger een recht op wonen heeft en dat het dus de taak is van de overheid om dat recht te garanderen, onder meer door een meer eerlijk systeem van fiscaliteit.

“Verworven” rechten

In een begrensde wereld en in tijden van ecologische crisis zet het nadenken over het algemeen belang aan tot zorgvuldiger formuleren van wat privé is en wat publiek. Ik ben pas echt vrij als mijn individuele keuzes de vrijheid van een ander niet verhinderen.

Waar is onze voetafdruk het zwaarst? In hoe we wonen, hoe we eten, hoe we ons verplaatsen en hoe we ons kleden. De impact is telkens systemisch. Je kunt dus – vanuit het algemeen belang gezien – niet zeggen dat alles wat we in die dingen doen puur een privékeuze is, waarover dus geen publiek politiek debat mogelijk mag zijn. Daarvoor zijn we ondertussen te ver over de planetaire grenzen.

Streven naar een vermindering van de stikstofuitstoot gaat in het algemeen belang samen met het werken aan een voedselsysteem waarin boeren een eerlijke prijs krijgen voor een eerlijk en duurzaam product.

De overheid moet niet aan mij individueel zeggen wat ik moet doen, maar het is wel een taak van de overheid om te zorgen voor goed openbaar vervoer, en ze mag wel degelijk strenge milieunormen opleggen aan nieuwe auto’s, of een snelheidsbeperking instellen om bij te dragen aan het algemeen belang.

Mensen uit kwetsbare groepen worden harder getroffen door luchtvervuiling, dus vervuiling verminderen is zonder meer in het algemeen belang, ook al zou dat vervelend zijn voor een individu dat daardoor niet meer zomaar met een grote vervuilende auto mag rijden.

En in dezelfde lijn: het is niet noodzakelijk in het algemeen belang dat alle basisgoederen zo goedkoop mogelijk zijn. Iemand betaalt de prijs voor ons spotgoedkope T-shirt dat we gemiddeld maar enkele keren dragen. En streven naar een vermindering van de stikstofuitstoot gaat in het algemeen belang samen met het werken aan een voedselsysteem waarin boeren een eerlijke prijs krijgen voor een eerlijk en duurzaam product en waarin er veel minder wordt verspild.

Mondiaal en intergenerationeel gezien moeten we het dan ook hebben over zogenaamde “verworven” rechten. De mondiale consumentenklasse beschouwt de eigen levensstijl als een verworven recht, hoewel het duidelijk is dat die levensstijl niet zomaar kan worden uitgebreid naar de hele wereld en doorheen de tijd.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws
Politici van het kortetermijnbelang vinden een debat over de te grote voetafdruk van het rijkste deel van de bevolking ‘betuttelend’ en een aanzet tot een inlevering van verworven rechten. In mondiaal perspectief gezien is dat echter het verdedigen van een particulier belang, bv. als je weet dat elke Europeaan gemiddeld op dit moment behoefte heeft aan 4.000 m² landbouwgrond (waarvan een groot deel buiten het eigen continent).

We zijn er nog niet. Ik zou al heel blij zijn als voorzitters van partijen gewoon eens een week niet zouden tweeten of toeteren en gewoon hun werk zouden doen. Het zou fijn als ze eens gewoon rustig rapporten zouden lezen die door hard werkende wetenschappers op hun vraag zijn gemaakt en er daarna een open en constructief debat over zouden voeren. Vanuit hun ideologie, maar telkens met alleen maar het algemeen belang voor ogen, niet het spektakel. Wat zou dat een verademing zijn…

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Beleidsmedewerker Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling

    Jan Mertens woont in Leuven, werkt voor de Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling, en is onder meer ook actief in de denktank Oikos.

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.