Vrijheid heroveren

In mijn tienerjaren was ik, misschien zoals alle tieners, erg begaan met mijn vrijheid. Niets was belangrijker dan vrij zijn. Ik moest en zou vrij zijn. Ultieme vrijheid bestond, ook al kon ik die niet definiëren. In Albanië, mijn land, rebelleerde ik tegen alles. Toen ik tot het besef kwam dat ik nog lang zou mogen rebelleren besloot ik de vrijheid ergens anders te zoeken.

Tijdens het communisme hadden we als kinderen stiekem allerlei heerlijke verhalen vernomen over het vrije Westen. Na de val van het communisme en de intrede van de “democratie” waren we blij, heel blij. Echter, na een aantal jaren realiseerden we ons dat de kapitalistische democratie niet zo heerlijk was, en niet vrij maakte. We waren ervan overtuigd dat dit te maken had met Albanië, want in het Westen, daar was het anders.

Westerlingen geloven heel graag dat er nergens meer vrijheid is en dat ze nooit zo vrij zijn geweest.

Zestien jaar later en nu ik de helft van mijn leven in het Westen doorbracht, moet ik toegeven dat ik fout zat. Het vrije Westen heeft een stevige promotiemachine om de wereld wijs te maken dat hier vrijheid heerst, en de westerlingen geloven heel graag dat er nergens meer vrijheid is en dat ze nooit zo vrij zijn geweest.

Ik durf dit tegen te spreken en ik ben niet de enige. Onze levens zijn geprogrammeerd door werk, technologie, wetten en reglementen. Het zal de komende jaren nog erger worden indien we blijven geloven in illusies.

Gekaapt

Velen onder ons durven niet meer nadenken, schrijven of zelfs dromen over vrijheid. En strijden ervoor al helemaal niet. Ik steek ook de hand in eigen boezem. Het concept vrijheid is zo’n veertig jaar geleden gekaapt door neoliberale denkers. We keken toe en gingen op zoek naar andere concepten.

Een van die neoliberale denkers is Friederich von Hayek. In zijn boek Road to Serfdom komt het woord “vrijheid” liefst 374 keer voor. Het is geen toeval dat neoliberalen het graag hebben over vrijheid. Weinigen onder ons zijn tegen vrijheid. We willen allemaal (tieners inbegrepen) vrij zijn. Echter, het neoliberale beleid dat in het Westen en intussen in bijna de hele wereld heerst, heeft ervoor gezorgd dat onze vrijheid wordt afgepakt.

Zelfs de marktvrijheid hebben de neoliberalen niet kunnen garanderen.

Neoliberalen waren nooit begaan met de echte vrijheid van het individu, maar vooral met die van het kapitaal en de markt. Vrijheid voor het kapitaal en de markt staat gelijk aan onderdrukking van de individuele vrijheid. Maar zelfs de marktvrijheid hebben de neoliberalen niet kunnen garanderen. Om de macht te verkrijgen en behouden hadden ze meer regels, dus minder vrijheid, nodig. De Nederlandse filosoof Hans Achterhuis spreekt treffend over ‘toezichthouders van de vrije markt’. Alleen al in Nederland zijn die “toezichthouders” met honderdduizenden om de vrije markt richting te geven zoals de neoliberale elite dat graag wil.

Toen eind jaren zeventig de neoliberalen aan de macht kwamen, maakten ze grote beloftes en vrijheid stond bovenaan de lijst. 35 jaar later zien we hoe aan steeds meer mensen de vrijheid wordt ontnomen.

Strijden voor vrijheid

‘Onze vrijheid is zoet. Het zal zoeter zijn wanneer we allemaal vrij zijn’, schreef de Afro-Amerikaanse auteur en feministe Bell Hooks. Wie in armoede zit is niet vrij. Ook zij die uitgesloten en onderdrukt worden zijn niet vrij. We kunnen niet vrij zijn zolang we omringd zijn door mensen die niet vrij zijn.

We kunnen niet vrij zijn zolang we omringd zijn door mensen die niet vrij zijn.

Een kleine dominante groep waarbinnen de Westerse blanke man heerst, onderdrukt minderheden die samen de meerderheid vormen. De vrouw wordt nog steeds ongelijk behandeld, niet alleen in Saoedi-Arabië waar ze niet mogen autorijden, maar ook in het Westen waar ze minder worden betaald, niet in aanmerking komen voor heel wat jobs en weinig representatief zijn daar waar macht zit. Vrouwen worden dagelijks met seksisme geconfronteerd en de cijfers over het aantal verkrachtingen in België zijn schandalig.

Mensen met migratieachtergrond hebben het al even moeilijk. Racisme en discriminatie behoren tot de ergste vormen van onderdrukking en zijn dagelijkse kost. Holebi’s zijn ook niet vrij zolang ze door de staat en op straat ongelijk worden behandeld en niet worden aanvaard.

Elk individu ongeacht gender, kleur, origine en sociale status moet het recht hebben om vrij te zijn. Het is voor deze meerderheid bestaande uit minderheden dat we de vrijheid moeten heroveren en een andere invulling geven.

Elk van ons wil groeien als mens. Om dit mogelijk te maken moet een mens vrij zin. De strijd voor vrijheid is niet louter een individuele strijd, maar een gezamenlijk project. Seksisme is niet alleen de strijd van vrouwen. Racisme is niet het probleem dan mensen met een migratieachtergrond zelf moeten oplossen. Homofobie moet niet alleen door holebi’s worden bestreden. Het is daarom dat we de strijd tegen uitsluiting en onderdrukking en voor vrijheid samen moeten aangaan.

Spanning

Dit wil niet zeggen dat indien we spreken en strijden voor vrijheid er geen uitdagingen of spanningen zijn. Integendeel, zou ik zeggen. Vrijheid is een complex thema dat constant gevoed moet worden door debat.

Ik neem een van die spanningen, namelijk deze tussen individuele vrijheid en gemeenschap. Die twee worden voorgesteld als twee kampen die je onmogelijk met elkaar kan verzoenen.

Individuele vrijheid is niet hetzelfde als doorgedreven individualisme en egoïsme.

Samengevat: wie bezig is met individuele vrijheid is niet begaan met de gemeenschap. En zij die begaan zijn met de gemeenschap onderdrukken de individuele vrijheid.

Dit klopt echter niet als we verder kijken dan het Westerse verhaal.
Individuele vrijheid is niet hetzelfde als doorgedreven individualisme en egoïsme. Dankzij het kapitalisme wordt in het Westen individuele vrijheid gelijkgesteld aan darwinistisch individualisme waar competitie centraal staat en alleen de sterkste overwint.

Individuele vrijheid is nodig zodat elke mens de kans krijgt om zich te ontplooien en om te groeien. Anderzijds, groeien doen we niet alleen. Ook binnen en door een gemeenschap kunnen we groeien. Door de relaties die we aangaan met mensen, het besef van de sociale rol die we spelen in onze omgeving, door het delen van liefde, vriendschap en solidariteit groeien we als mens het meest. Dus ondanks de spanning tussen het streven naar individuele vrijheid en de beperkingen die het leven in een gemeenschap opleggen, zouden we er best een en/en verhaal van maken.

Bleri Lleshi is politiek filosoof en auteur van o.a De neoliberale strafstaat, EPO, 2014. Momenteel werkt hij aan een boek over racisme. Zijn blog vind je hier en je kan hem volgen op Facebook en Twitter.