We moeten het hebben over de echte boosdoeners voor het klimaat

Vele mensen doen hun best om hun ecologische voetafdruk te verkleinen. Toch worden de zomers warmer en de klimaatrapporten onheilspellender. Moeten we de teugels dan maar laten vieren? Zeker niet, meent schrijver en MO*columnist van de maand Jurgen Masure. Maar de focus op onze individuele klimaatinspanningen leidt ons af van de échte boosdoeners.

Als je met mensen over het klimaat praat, voelen ze zich alsof ze in een groene biechtstoel zijn beland. ‘Want ja,’ vertellen ze dan, ‘zo gaat het niet verder, hoor. Hoe we ons leven organiseren is voor onze planeet en biodiversiteit onhoudbaar. We moet nú stoppen met vlees eten. We mogen eigenlijk niet langer vliegen naar Mallorca voor een welverdiende vakantie. En we moeten ons verdomd schuldig voelen omdat we iets online hebben besteld.’

Deze haast groene schuldschaamte kregen we de afgelopen twintig jaar ingepeperd.

Schuld (jouw gedrag) en boete (de klimaatopwarming): het is in se de achterliggende filosofie van de fameuze ecologische voetafdruk. Het bekende concept dient al jaren als een verdoken, persoonlijke klimaatscore. We werden om de oren geslagen met hippe tools om te berekenen of we een plekje verdienen in de klimaathel of de ecologische hemel.

Laat ons even teruggaan in de tijd, naar het jaar 2000. Oliereus British Petroleum (BP) lanceerde toen een wereldwijde slimme marketingcampagne over de ‘ecologische voetafdruk’. Een olieproducent die plotsklaps inzat met het klimaat en ons vertelde dat wij ons gedrag moesten aanpassen. Kijk eens aan!

BP en andere grootbedrijven probeerden de schuld voor de klimaatverandering af te schuiven op individuen in plaats op henzelf, die verantwoordelijk zijn voor de winning en verkoop van fossiele brandstoffen. Deze tactiek bleek een succesvol afleidingsmanoeuvre. Het stelde bedrijven in staat hun winsten te vergroten, terwijl ze deden alsof ze om het milieu gaven. Mission accomplished.

De greenwashing-campagnes zijn tekenend voor waar de afgelopen jaren de focus op lag in de strijd tegen klimaatverandering. Die lag namelijk op ons, en speelde in op ons schuldgevoel. In plaats van echte actie te ondernemen om de uitstoot bij de bron te verminderen, kochten veel van deze bedrijven verder koolstofkredieten op om hun impact op het milieu te compenseren.

Deze aanpak bleek allesbehalve duurzaam en ging ook niet in op het onderliggende probleem. Nu meer consumenten milieubewust worden, wordt het voor bedrijven belangrijker om hun betrokkenheid met duurzaamheid te tonen. Maar de waarheid is dat veel van zulke bedrijven zich eerder zorgen maken over hun imago dan dat ze daadwerkelijk een verschil willen maken.

Klimaatschuld en -boete

Het is geen geheim dat klimaatverandering een van de meest urgente problemen is waarmee we als mens worden geconfronteerd. Maar de schuld voor deze crisis kan niet alleen op de schouders belanden van individuen, hardwerkende gezinnen of mensen die het al moeilijk hebben om de eindjes aan elkaar te knopen. Neen, die klimaatvlieger gaat niet meer op. Malafide grootbedrijven en oliemaatschappijen speelden een belangrijke rol in de oorzaak. Het is in die richting dat de beschuldigende vinger moet wijzen.

Moeten we er dan massaal met onze klimaatklak naar gooien? Zeker niet. We moeten uiteraard zo duurzaam mogelijk leven. En ja, vliegen horen we zo min mogelijk te doen. Vlees eten ook. En koop lokaal in plaats van het gemakzuchtige globaal. We hebben ook de verantwoordelijkheid om een ecologisch en sociaal evenwicht na te streven, met aandacht voor onze biosfeer.

Grote vervuilers blijven overal mee wegkomen, ondanks de nodige inspanning van overheden.

Een eerlijk en sociaal rechtvaardig kader biedt perspectief. Ieder van ons kan zijn steentje bijdragen. De lichten tijdig uitdoen, recycleren, minder vlees eten, spaarzaam omgaan met water. Maar wat zien we ondertussen? Er worden nog steeds pijpleidingen goedgekeurd en gebouwd, zoals het fel gecontesteerde Willow-project in Alaska.

Grote vervuilers blijven overal mee wegkomen, ondanks de nodige inspanning van overheden. Zo zijn 100 bedrijven verantwoordelijk voor 71% van de wereldwijde broeikasgasuitstoot. 25 bedrijven daarvan zijn dan weer verantwoordelijk voor de helft van die uitstoot. Dat gaat van Chinese staatsbedrijven, de staatsoliemaatschappij van Saoedi-Arabië tot Gazprom, Iranian Oil en Exxon Mobile.

Sterker nog, uitstoot stijgt met rijkdom. Zo toonde een recent rapport van het World Inequality Lab aan dat het verschil in koolstofemissies tussen rijke en arme mensen in hetzelfde land nu groter is dan het verschil in uitstoot tussen landen. Bovendien bleek uit een ander onderzoek dat het uitgavepatroon en de levensstijl van miljonairs niet te vereenzelvigen valt met de ambities om de temperatuurstijging te beperken tot 1,5 graad Celsius.

Het aandeel miljonairs in de wereldbevolking zal groeien van 0,7% vandaag tot 3,3% in 2050. Dat zal leiden tot een uitstoot van maar liefst 286 gigaton CO₂. Boem patat! Dit zorgt dat 72% van het resterende koolstofbudget opgesoupeerd wordt aan privévliegtuigen, jachten, energie-intensieve transport en vastgoed op verschillende continenten. Het maakt dat onze ambitie van 1,5 graad Celsius een verre utopie lijkt.

Hoop en collectieve actie

Dat wij door louter ons individuele consumptiepatroon aan te passen een verdere temperatuurstijging kunnen tegenhouden, blijkt een illusie. Veel mensen doen ontzettend hard hun best, en toch worden de zomers warmer en de klimaatrapporten onheilspellender. Het is soms om moedeloos van te worden. Het VN-klimaatpanel bracht in zijn meest recente rapport een sprankeltje hoop. Die hoop is nodig om collectief in actie te komen.

We mogen ons door misleidende reclamecampagnes niet laten afleiden van het echte werk dat moet worden gedaan.

Daarom moeten we de krachten bundelen, met het oog op een duurzame toekomst. Het is tijd om woede en onmacht om te zetten in positieve verandering. Samen kunnen we de druk opvoeren en écht iets veranderen. De oplossing ligt in structurele veranderingen op het gebied van energie, voedselproductie, politiek en economie.

We moeten zulke bedrijven verantwoordelijk houden voor hun rol in de klimaatverandering, ze aanzetten om zinvolle veranderingen door te voeren die een reële impact hebben op het milieu. Dit vereist een fundamentele verschuiving in de manier waarop we duurzaamheid benaderen en de bereidheid om moeilijke veranderingen door te voeren.

We mogen ons door misleidende reclamecampagnes niet laten afleiden van het echte werk dat moet worden gedaan. Het is tijd dat grote (olie-)bedrijven hun verantwoordelijkheid nemen voor hun rol in het veroorzaken van deze klimaatcrisis en actie ondernemen om een duurzamere toekomst voor iedereen te creëren. Anders zullen ze ertoe moeten worden gedwongen, door de straat en de staat.

Jurgen Masure (1987) studeerde Politieke geschiedenis, Journalistiek en Politieke filosofie aan de VUB. Hij werkte als socialemedia-expert en politiek woordvoerder en schrijft, blogt en denkt na over een betere wereld. Vandaag is hij vakbondssecretaris bij ABVV-BBTK. Onlangs schreef hij het boek Mens voorbij markt. Een nieuwe economie in tijden van klimaatverandering.