Weg met taal?

Zoals elke goede Vlaming heb ik op school behoorlijk Nederlands, Engels en Frans leren spreken. Daarnaast maakte ik mezelf wat Duits, Spaans en Portugees eigen (die twee laatste zijn wel hopeloos verward geraakt in mijn taalorgaan). Aan de universiteit Gent heb ik me vier jaar bezig gehouden met Germaanse talen en literatuur. Een mooi woord in een vreemde taal kan ik in mijn mond houden en voelen zoals de eerste slok van een glas goede wijn. Dus ja, ik hou van talen, talen spreken en talen leren.

De toren van Babel

Maar ik wil even het fenomeen taal - of liever talen, meervoud - van een andere kant bekijken. Want vaak zit ik te denken: wat een eindeloze miserie, al die verschillende talen. En dan durf ik even breed en diep te filosoferen en vraag ik me af: stel dat Homo sapiens zichzelf niet de vernieling inhelpt, en we hier nog een paar duizend jaar rondhangen, willen we dan voor altijd opgezadeld blijven met al die talen?

Ongetwijfeld heeft u ook ooit wel eens de bedenking gemaakt dat het een stuk eenvoudiger zou zijn als we allemaal dezelfde taal zouden spreken.

Ongetwijfeld heeft u ook ooit wel eens de bedenking gemaakt dat het een stuk eenvoudiger zou zijn als we allemaal dezelfde taal zouden spreken. Niet dat het heilige boek voor mij zoveel autoriteit bezit, maar de mythe van de toren van Babel is in dit licht interessant. Omdat mensen dachten dat ze een bouwwerk tot in de hemel konden maken en dus hoogmoedig waren, strafte God ze door hen plots verschillende talen te laten spreken. En zo werd het moeilijk om samen te blijven werken en verder te bouwen.

We zijn zo gewoon aan het bestaan van honderden, zelfs duizenden verschillende talen, dat we wellicht onvoldoende stilstaan bij de hindernissen en inefficiëntie die ze wel creëren.

Zonder dat ik er enig onderzoek naar gedaan heb, kan ik me voorstellen dat - ik zeg maar wat - internationale hulporganisaties pakken geld en tijd moeten stoppen in over-en-weer vertalen.

Communicatiestoornissen

Verschillende talen zorgen ook sneller voor communicatiestoornissen dan wanneer we dezelfde taal zouden spreken. Het kan niet anders dan dat taal vaak een van de vele oorzaken van conflicten tussen bevolkingen is, en een belangrijke bijdrage levert aan nationalistische of separatistische emoties.

Daarnaast is er een enorme rijkdom aan literatuur - in het Chinees, het Arabisch of weet ik veel, die we enkel kunnen leren kennen wanneer die vertaald is. Wanneer we googlen, missen we werelden - omdat die in andere talen zijn geconstrueerd.

Niet dat dat altijd een nadeel is (want er is sowieso al een overaanbod aan informatie), maar onze kijk op de werkelijkheid en onze inkijk in wat de mensheid geproduceerd heeft, worden op die manier wel beperkter.

De juiste taal?

Daarnaast zijn er ook talloze kleinere onhandigheden en ergernissen. In welke taal publiceer je op het web, waar ook je vrienden en kennissen in andere landen je misschien willen volgen? Een blogstuk, facebookpost of een tweet in het Nederlands is voor je Duitse of Engelse vrienden niet bruikbaar.

Of je wil op de trein of op het vliegtuig rustig een boek lezen, maar wordt gestoord door een eindeloze reeks aankondigingen in drie of vier talen die je allemaal begrijpt.

Wees gerust, ik hoor u. Ik hoor al de argumenten pro talen, het ene wat mij betreft al relevanter dan het andere. En ik hoor de bezwaren tegen één moedertaal. Welke taal zou het moeten worden, vraagt u misschien. Daar komen we wel uit, of het nu een bestaande of een nog te construeren taal moet zijn.

Als we willen, dan heeft na een paar generaties niemand nog moeite met eender welke gekozen moedertaal.

Als we willen, dan heeft na een paar generaties niemand nog moeite met eender welke gekozen moedertaal. Wat met al die vertaaljobs die verloren zouden gaan? Dat zei men ook van computers en secretaresses. En zo zijn er nog wel wat praktische bekommernissen.

Laat ons die even parkeren - het gaat sowieso over een evolutie op lange termijn - en de meer principiële tegenargumenten kort bekijken.

Taal en cultuur

Voor veel mensen zijn al die talen een niet te versmaden genot. We spreken over gezelligheid: die leuke misverstanden op reis, het plezier van een taal te leren en nieuwe woorden te ontdekken, of zelfs over onvertaalbare woorden en begrippen (jawel, we maken van onvertaalbaarheid een deugd - ik weet niet precies waarom).

Wellicht nog fundamenteler is de link tussen taal en cultuur of de vermeende impact van talen op ons wereldbeeld. Hoe dit of dat volk geen woord heeft voor “vijand”, en wat dat ons vertelt over hun mens. Of dat de Inuit dertig verschillende woorden voor sneeuw zouden hebben (het blijkt - tekenend - een urban legend).

Wat zou er gebeuren met al die andere talen, en, belangrijker, met alles wat we daarin al geproduceerd hebben? In mijn wereld-met-één-moedertaal zouden we die andere talen nog altijd kunnen bestuderen, als dode of halfdode talen, zoals we met Latijn doen.

Wie wil kan er zich mee bezighouden, kan de taal leren en zo Gezelle, Voltaire of Cervantes in hun originele versies blijven lezen. Daartoe kunnen - eventueel tijdelijk - de oorspronkelijke moedertalen als tweede taal aangeleerd worden op school.

Maar wat mij betreft zou het geweldig zijn als op termijn alle nieuwe teksten geproduceerd zouden worden in eenzelfde taal. Niet dat er dan niets verloren zou gaan, maar wat we op lange termijn zouden winnen zou - denk ik - zoveel groter zijn dan wat we verliezen.

Is diversiteit een zegen?

Ik hoor mensen al steigeren en woorden als eenheidsworst en Diversiteit en Rijkdom (met hoofdletters) in de mond nemen. Die diversiteit - ook al is het een containerbegrip geworden - is doorgaans een goede zaak, maar hoe divers iets moet zijn, is misschien vooral een kwestie van wat je gewoon bent.

Anders gezegd: stel dat we al sinds mensenheugnis allemaal slechts één taal spraken, dan zouden we toch niet, omwille van de diversiteit, meerdere talen gaan uitvinden?

Moeten we ons noodzakelijkerwijs bekrompen en onvoldoende divers voelen als we allemaal maar kunnen communiceren in één taal? Ik zie niet in waarom.

Moeten we ons noodzakelijkerwijs bekrompen en onvoldoende divers voelen als we allemaal maar kunnen communiceren in één taal? Ik zie niet in waarom.

Bovendien bevat eender welke taal honderden tot duizenden malen meer woorden dan we courant gebruiken. En daarnaast zou er nog steeds de mogelijkheid zijn van variaties, jargon, neologismen, groepstaal, dialecten, enzovoort. Ruimte genoeg voor diversiteit en creativiteit, zoals die er vandaag binnen elke afzonderlijke taal ook ruimschoots is.

En nee, ik geloof niet dat, als we ooit zouden evolueren naar een universele moedertaal, deze zich in een mum van tijd opnieuw zou opsplitsen in ontelbare varianten en uiteindelijk nieuwe talen. Daarvoor is de wereld te veel één dorp geworden.

Imagine there’s no languages…

Zijn er geen andere, interessantere of meer praktische alternatieven? Een universele tweede taal bijvoorbeeld - of het nu om een gefabriceerde taal gaat zoals Esperanto, of het Engels? Daarmee zouden we natuurlijk al heel wat opschieten, maar er hangen ook grote nadelen aan vast.

Er zou nog steeds de hele tijd moeten vertaald worden, want mensen blijven vanalles produceren - schriftelijk en mondeling - in hun moedertaal. Bovendien zou de beheersing van de tweede taal wellicht sterk blijven verschillen, volgens opleiding enzovoort.

Dat zorgt niet alleen vaak voor een onevenwicht of zelfs een zekere verstoorde machtsverhouding, het zorgt er ook voor dat de conversaties die we kunnen hebben niet zo diep en duidelijk zijn als wanneer we beiden onze moedertaal zouden kunnen spreken.

Bovenstaand betoog klinkt misschien als typisch hedendaags efficiëntiedenken, het gevolg van een of andere koude kostenberekening. Er zou uiteraard een enorme efficiëntiewinst optreden bij één moedertaal, maar mijn voornaamste argument is dat we in zo’n situatie elkaar makkelijker en beter zouden kunnen begrijpen, beter zouden kunnen samenwerken, en het over het algemeen beter met elkaar zouden kunnen vinden.

Imagine there’s no countries, zong John Lennon. Voor mij mag daar bij: imagine there’s no languages.

Tobias Leenaert is directeur van EVA vzw en schrijft elke maand een column voor MO*.