Europeanen zien zichzelf graag als nieuwsgierige mensen. De vragen waarom, waartoe, hoe en zijn we wel zeker –de wetenschappelijke vragen– zijn centrale pijlers in het zelfbeeld van Europa. En zoals elke identiteit, is ook deze een mengeling van zelfbevestigende mythe en historische realiteit.
De nieuwsgierigheid van Europa is immers conditioneel. De westerse superioriteit wordt zelden ten gronde bevraagd, en al helemaal niet door de grote verdedigers van de Europese waarden en identiteit. Bovendien is de nieuwsgierigheid erg trendgevoelig. Iedereen vraagt zich in bepaalde periodes hetzelfde af. De vraag die ons vandaag blijkt bezig te houden: hoe kan het dat in deze 21ste eeuw zoveel moslims kiezen voor een samenlevingsmodel dat wij beschouwen als middeleeuws?
Er is, met andere woorden, een grote markt voor boeken die een antwoord proberen te geven op die vraag. Minaret zou in die categorie kunnen vallen. Leila Aboulela beschrijft in deze roman het traject van Najwa, van meisje uit de Soedanese elite dat opgroeit met feestjes, verliefdheden en vooral heel veel luxe, tot gesluierde poetsvrouw in Londen. Het is een personalisering van het traject dat de Arabische elites de voorbije vijftig jaar afgelegd hebben, van gefortuneerd nationalisme naar gemarginaliseerd islamisme.
Door er een persoonlijk verhaal van te maken krijgt de lezer de kans zich te identificeren, al boet het verhaal net daardoor wel wat in aan verklarende waarde. Want een individu maakt altijd keuzes op basis van veel toevalligheden en persoonlijke geschiedenissen, waardoor je als lezer toch met de vraag blijft zitten of de evolutie van het personage ook zo verlopen zou zijn indien ze niet net die jongen op dat moment van haar leven was tegengekomen.
Al geldt dat inderdaad ook voor de reële maatschappelijke evolutie: zouden de islamitische samenlevingen de afgelopen halve eeuw dezelfde evolutie hebben doorgemaakt als de onafhankelijkheid van de Arabische wereld niet gecorrumpeerd was door de Koude Oorlog, de democratie in Iran niet genekt was door de VS en Groot-Brittannië in 1953, de Saoedi’s in de jaren zeventig hun massale olie-inkomsten niet geïnvesteerd hadden in wahabitische missionering…? Op die vragen geeft Minaret geen antwoord, maar de roman roept ze wel op. En dat is een hele verdienste.
Minaret door Leila Aboulela is uitgegeven door De Geus. 283 blzn. ISBN 978 90 445 0612 9