‘Ook al zijn we in staat om satellieten naar de uiteinden van ons sterrenstelsel te sturen, en ook al klopt het dat de financiële markten en cyberspace geen grenzen kennen, toch blijft ook vandaag de Hindoekoesj een onvoorstelbare scheidsmuur.’ Met die stelling sluit Robert Kaplan de inleiding op zijn jongste boek af. Wie, zoals Kaplan, wel eens van Peshawar in Pakistan naar Afghanistan gereden is of over de door erosie diep geaderde bergen van de Hindoekoesj gevlogen is, weet dat hij gelijk heeft: de wereld is niet plat, ook niet in de globaliseringsbetekenis die de Amerikaanse auteur Friedman aan die uitdrukking gaf.
Kaplan vertrekt weliswaar van de stelling dat geografie geen noodlot is, met het boek betoogt hij toch vooral dat de invloed van het landschap op de geschiedenis –en dus ook op toekomstige conflicten– veel groter is dan algemeen aangenomen wordt. De auteur neemt je mee op zijn reizen door Iraaks Koerdistan, de Roemeense Karpaten, de Euraziatische steppes, de woestijnen van Egypte en Irak. Hij wil de kijk van de lezer op de wereld waarin die leeft aarden in de specifieke karakteristieken van het terrein, door er traag overheen te reizen. Je hoeft het niet eens te zijn met de vele conclusies die hij trekt, The Revenge of Geography bewijst in elk geval dat investeren in jarenlange reisjournalistiek meer oplevert dan de snelle copy-pastejournalistiek van op internetbudgetten werkende redacties. Het levert geur en kleur op, verrassende vragen en eigenzinninge inzichten.
Soms leest het boek niet alleen als de wraak van de geografie op de globaliseringsideologie, maar ook als het gelijk van een waarnemer die het verleden voorspelt. Hoe geloofwaardig is de stelling dat de bloedige tegenstellingen in Irak vandaag in wezen uitdrukking zijn van het feit dat Mesopotamië onder het Ottomaanse rijk al de zwakst bestuurde regio was? Hoe relevant is de vaststelling dat Sidi Bouzid, het dorp waar de Tunesische opstand in 2010 begon, net voorbij de buitengrens van het Romeinse rijk ligt, een grens die in het zand getrokken werd in 202 voor Christus? Ik heb daar twijfels bij, maar de vraagstelling zelf en de beschrijving ervan in Kaplans boek, zijn onweerstaanbaar.
The Revenge of Geography door Robert D. Kaplan is uitgegeven door Random House. 403 blzn. ISBN 978-1-4000-6983-5