The Shock Doctrine, schokkend relevant

In haar boek betoogt Klein dat heel wat kapitalistische mogendheden de afgelopen vijftig jaar geprofiteerd hebben van momenten van collectieve verbijstering om het idee van een vrije markt in de praktijk te brengen. Regisseurs Michael Winterbottom en Mat Whitecross, die eerder al samenwerkten aan The Road to Guantanamo, zetten in hun verfilming die gedachte verder. Klein heeft zich echter gedistancieerd van de film omdat ze het niet helemaal eens was met de aanpak van Winterbottom, maar wenste de documentaire wel alle succes toe.
Het verhaal begint met beelden van psychiatrische patiënten die tijdens medische experimenten halfweg de twintigste eeuw elektroshocks kregen toegediend. Het idee achter die therapie was om het geheugen van proefpersonen te wissen en het nadien opnieuw te programmeren. De patiënten bleven vaak enkel gedesoriënteerd achter.
De beelden zijn metaforisch voor de rest van de documentaire. In wat volgt, tonen Winterbottom en Whitecross hoe overheden, vaak onder impuls van de Verenigde Staten, hun bevolking met een shocktherapie behandelen. Stelselmatig deconstrueren ze historische gebeurtenissen en tonen ze hoe een crisismoment telkens aanleiding geeft tot een radicale privatisering van de markt.
De regisseurs staan bijvoorbeeld lang stil bij het Chili van dictator Pinochet in de jaren zeventig. De verwarring en ontreddering die volgden op zijn terreurbewind maakten de weg vrij voor grootschalige privatiseringen, gestimuleerd door de VS. De winsten die daardoor vergaard werden, kwamen slechts een beperkte groep rijken ten goede. De bevolking daarentegen bleef verweesd en verarmd achter.
Opvallend in Chili was de rol van de Amerikaanse econoom Milton Friedman en zijn Chicago School, een groep gelijkgestemde economen die zich schaarden achter het neoliberale idee van een absoluut vrije markt. Zij adviseerden Pinochet bij de uitbouw van een geprivatiseerd Chili.
Aan de hand van verdere voorbeelden, kunnen we zien hoe Friedman en zijn medestanders het gezicht van de internationale economie de afgelopen vijftig jaar grondig mee veranderd hebben.
Tot slot betogen Winterbottom en Whitecross dat er een direct verband bestaat tussen het absolute vrijemarktdenken van de Chicago School en de monetaire crisis die uitbrak in september 2008. Volgens Friedman en zijn medestanders is de vrije markt een zelfregulerend systeem waarop we rustig mogen vertrouwen. Een pijnlijke vergissing, zo is gebleken. Terwijl ceo’s hun winsten de voorbije decennia  exponentieel de hoogte in zagen gaan, blijven miljoenen “gewone” mensen na de crisis in de kou staan.
Met dit voorbeeld, dat trouwens een toevoeging is ten aanzien van het boek, richten de regisseurs zich rechtstreeks tot de kijkers. Het laatste woord is voor Naomi Klein. Volgens haar komt het erop aan dat we schokbestendig worden. Haar boek en deze film willen daartoe een bijdrage zijn.   
De filmversie van The Shock Doctrine is een toegankelijke vertaling van het boek. De montage maakt het verhaal meeslepend en bij momenten schokkend. In 76 minuten tijd wordt de mythe van de absolute economische vrijheid doorprikt. Na het bekijken van deze documentaire lijkt de ons vertrouwde geschiedenis plots angstwekkend vreemd. Een relevant tijdsdocument.