De aarde is als één grote krachtcentrale die in de loop van miljarden jaren gigatonnen van plantjes, samengeperst door de zwaartekrachtenergie, heeft getransformeerd in kostbare olie, aardgas of steenkool. Drie eetlepels aardolie bevatten ongeveer dezelfde hoeveelheid energie als acht uur menselijke handenarbeid. En als we benzine voor onze auto’s tanken, gieten we het equivalent van grofweg twee jaar menselijke handenarbeid in de tank.
Het boek Ten onder te boven van Thomas Homer-Dixon bevat een hele rist van dergelijke overwegingen die de verborgen energie- en grondstoffenstromen waarop onze beschaving is gebouwd zichtbaar maken. Soms leidt dat tot verbijsterende uiteenzettingen die je soms zou willen overslaan, maar precies in die opsommingen ligt de kern van de zaak die de auteur wil aankaarten – we beseffen nauwelijks hoe ingewikkeld onze samenleving en behoeftebevrediging zijn: aanvoer en verwerking van materialen, arbeid, water en voedsel, wonen en mobiliteit, stadsplanning, afvalverwerking…
Volgens de auteur, hoogleraar in de politicologie aan het Trudeau Centre for Peace and Conflict Studies van Toronto, hopen zich onder het oppervlak van onze samenleving vijf tektonische spanningen op: ten aanzien van respectievelijk de energievoorziening, het milieu, het klimaat, de bevolkingsgroei en de economie. Die spanningen zouden wel eens tot totale ontwrichting kunnen leiden, omdat we tegen tal van grenzen aanbotsen.
De auteur is ervan overtuigd dat die ontwrichting er aankomt, maar dat kan ook een geweldige kans inhouden om tot iets beters te komen. Het boek geeft geen oplossingen, maar noemt wel eigenschappen die van belang kunnen zijn om de overgang te maken: bedacht zijn op waarschuwingssignalen, veerkracht oefenen, leren omgaan met veranderende omgevingen en processen vereenvoudigen.
Ten onder te boven. Catastrofe, creativiteit en de vernieuwing van de beschaving door Thomas Homer-Dixon is uitgegeven door uitgeverij Jan Van Arkel. 460 blzn. ISBN 978 90 6224 500 0