‘Alles is een strijd. Een gevecht. Om werk, om geld. Nooit heb je rust.’

Zaterdaginterview

De verbluffend sterke roman van Sunjeev Sahota over Indiase migranten in Groot-Brittannië werpt een heel ander licht op migratie dan het politieke debat over de Brexit toelaat. Sunjeev Sahota over India, migratie en multicultureel Europa: ‘Diversiteit die beperkt wordt tot de privésfeer is een leugen.’

  • 'Migratie is mijn eigen geschiedenis, én het is het verhaal dat ik telkens opnieuw gehoord heb als ik in de dorpen van Punjab verbleef tijdens de vakanties'
  • CC Neil Palmer CIAT (CC BY-SA 2.0) 'Wie van het platteland komt, staat vaak voor een muur: het land brengt niet genoeg op, je wordt van je land verdreven, of je hebt er gewoon genoeg van om seizoen in, seizoen uit te zwoegen' CC Neil Palmer CIAT (CC BY-SA 2.0)
  • CC Malcolm Payne (CC BY-NC-ND 2.0) 'Als er twaalf mannen zijn en één job, dan wordt er gevochten. Zo eenvoudig is dat. Ze hangen wel samen, maar dat is uit lijfsbehoud. Op andere momenten zijn ze elkaars genadeloze concurrenten.' CC Malcolm Payne (CC BY-NC-ND 2.0)

‘Je wordt er alleen maar egoïstisch van.’ Gurpreet sprak zachtjes. ‘Van dit bestaan. Alles is een strijd. Een gevecht. Om werk, om geld. Nooit heb je rust. Geen moment. Je moet vechten om steeds weer aan werk te komen. Vechten vechten vechten. En het maakt niet uit dat je sterker bent dan de anderen, er zal altijd een of andere rotchamaar  zijn waarmee je het werk moet delen, of een rijkeluisjochie die zich een vrouw kan veroorloven.’

Het gesprek tussen Gurpreet en Avtar, twee Indiase migranten zonder papieren in Sheffield vat de kern van Het jaar van de gelukszoekers (in het Engels The Year of the Runaways). Sunjeet Sahota beschrijft in het boek zowel de uitzichtloze levens van deze jonge Indiërs op het platteland en in de provinciesteden van Punjab, als de doodlopende straat waarin ze terechtkomen in het Land van Belofte. In Groot-Brittannië slagen ze er niet in zich uit de marginaliteit te werken, ze worden er bovendien meedogenloze concurrenten van elkaar.

‘Je moet het doen met de hand kaarten die je is toebeeeld’, zei Avtar.  Gurpreet klakte met zijn tong. ‘Of je verscheurt het hele kaartspel. Je loost je medespelers.’

Als migranten in Groot-Brittannië aankomen, bevinden ze zich in of zelfs buiten de marge van wettelijkheid en samenleving. Is dat de voorbije jaren erger geworden, nu de publieke opinie zich steeds meer tegen vreemdelingen en migranten keert?

Sunjeet Sahota: De argumenten veranderden met de tijd en de herkomst van migranten uit de Cariben, Zuid-Azië, Oost-Europa of het Midden-Oosten, maar de overtuiging dat buitenlanders het op “onze rijkdom, jobs en kansen” gemunt hebben, blijft. In het boek probeer ik juist de complexiteit zichtbaar te maken en de vele grijze gebieden in het debat.

‘De overtuiging dat buitenlanders het op “onze rijkdom, jobs en kansen” gemunt hebben, blijft al decennia dezelfde’

Is Tochi, die zijn hele familie verloor tijdens een kasteprogrom in zijn dorp, een vluchteling of een economische migrant? Maken we ruimte voor de individuele verhalen en de overlappingen tussen onze strakke categorieën van migranten?

Meestal wordt de reactie van de “autochtone meerderheid” op migratie gepeild, maar hoe reageren bijvoorbeeld de Brits-Aziaten op de komst van Oost-Europese arbeidsmigranten en op vluchtelingen uit het Midden-Oosten?

Sunjeet Sahota: Je staat ervan versteld hoe snel migranten van de eerste generatie van positie en perspectief wisselen. De generatie van mijn ouders arriveerde in Groot-Brittannië in de jaren 1960, 1970, maar de zien zichzelf als heel anders dan de huidige nieuwkomers. Zij kwamen met eervolle bedoelingen, zeggen ze, terwijl ze dat bij de nieuwkomers vandaag even hard betwijfelen als andere Britten.

In wezen doen ze hetzelfde als de autochtone Britten: ze proberen hun eigen ruimte en verworvenheden te beschermen, al denk ik dat het vooral een gebrek aan zelfbewustzijn uitdrukt. Mensen knopen hun eigen verleden niet aan de ervaringen van het heden.

Wat als een rode draad doorheen het boek loopt, is de verantwoordelijkheid die je als Indiër hebt en moet nemen voor familie en gemeenschap –al lijkt de tweede generatie er lak aan te hebben.

Sunjeet Sahota: Die verantwoordelijkheid verdwijnt langzaamaan, al leeft het belang van familie wel door in mijn de wereldvisie en levenshouding van mijn generatie. Dat heeft wellicht ook te maken met de vele opofferingen die mijn ouders zich getroosten en waarover ze voortdurend gesproken hebben. Dat brengt toch een zeker schuldgevoel teweeg, dat zich vertaalt in verantwoordelijkheidszin. Maar ik veronderstel dat mijn eigen kinderen daar nog veel meer afstand van zullen nemen.

‘Waar ik als adolescent vooral naar verlangde, was om te zijn zoals de anderen’

Een van de personages in het verhaal zegt op een bepaald moment dat het heel vreemd is om te verlangen naar een leven dat je nooit gehad hebt. Herkent u dat: een nostalgie naar een land en een leven dat je eigenlijk alleen kent als buitenstaander?

Sunjeet Sahota: Waar ik als adolescent vooral naar verlangde, was om te zijn zoals de anderen. Op de school in het noorden van Engeland wou ik zo wit en middenklasse zijn als alle andere jongens, en op bezoek bij de familie in Punjab wou ik zijn zoals mijn neven, die zo ongedwongen zichzelf waren in hun eigen omgeving.

Maar ik was geen van beide en er was geen enkel land dat ik aanvoelde als echt mijn land, mijn grond. Ik heb sindsdien leren leven met dat gegeven en zie het nu als een voordeel: nergens helemaal thuis zijn, betekent immers ook dat je overal een beetje thuis kan zijn.

Zal dat anders zijn voor uw kinderen? Zullen zij gewoon Britten zijn, zonder de toevoeging Zuid-Aziatische?

Sunjeet Sahota: Ik hoop het wel, maar tegelijk vraag ik me af of het wel mogelijk is voor niet-blanke, niet-Angelsaksische inwoners om zich ten volle deel te voelen van een land dat zo oud is als Engeland. Ik hoop het nog, maar ben er toch niet zeker van. Misschien moeten we de nieuwe wereld wel elders gaan zoeken.

‘De diversiteit van stad en land is zo snel gegroeid, dat ook autochtone Britten zich vaak niet meer herkennen’

De vraag van thuisvoelen is trouwens ook een centrale vraag voor autochtonen, want de diversiteit van stad en land is zo snel gegroeid, dat zij zich vaak ook niet meer herkennen. Ze grijpen dan naar vage formules, als het respecteren van Britse normen en waarden, maar kunnen zelf ook niet zeggen wat die dan echt inhouden.

Zoals u het zegt, gaat het om een mild en alledaags probleem. Intussen zijn er zowat overal in Europa jongeren met een migratie-achtergrond die niet enkel ontworteld en misnoegd zijn, maar zodanig radicaliseren dat ze een bedreiging voor de hele maatschappij gaan vormen.

Sunjeet Sahota: De vraag is waar dat geweld vandaan komt. Als het leven dat je leidt met je gezin op geen enkele manier gereflecteerd wordt in het openbare leven, in de publieke infrastructuur, in de media, dan kan ik me voorstellen dat sommigen vatbaar worden voor extremistische agenda’s.

‘Diversiteit die beperkt wordt tot de privésfeer is een leugen, ze moet ook in het openbare leven gereflecteerd worden’

Wat we nodig hebben is méér multiculturalisme, zodat iedereen iets van zichzelf terugvindt in het openbare leven. Waarom is er niet meer aandacht voor andere relgieuze feesten dan Kerstmis?

Hoe zorgen we ervoor dat alle programma’s die op het gezin gericht zijn niet uitsluitend uitgaan van het erg Britse idee van papa, mama en twee kinderen –terwijl Zuid-Aziatische families in veel ruimere verbanden leven, ook in Groot-Brittannië?

Is er ruimte om over schooluniformen en andere kledingvoorschriften in het onderwijs te praten op basis van culturele verschillen?

Diversiteit die beperkt wordt tot de privésfeer is een leugen, ze moet ook in het openbare leven gereflecteerd worden.

CC Malcolm Payne (CC BY-NC-ND 2.0)

‘Als er twaalf mannen zijn en één job, dan wordt er gevochten. Zo eenvoudig is dat. Ze hangen wel samen, maar dat is uit lijfsbehoud. Op andere momenten zijn ze elkaars genadeloze concurrenten.’

U kan dit formuleren als een verwachting of zelfs een eis, maar migranten –zoals Tochi, Randeep, Surpreet en Avtar kunnen niet eens hun stem laten horen uit schrik uitgezet te worden.

Sunjeet Sahota: Zij doen hun uiterste best om onzichtbaar en onvindbaar te zijn, dus ze zullen zeker niet luidruchtig tussenkomen in een maatschappelijk debat over diversiteit, dat klopt. En aan de andere kant zal wit Groot-Brittannië zich niet afvragen wat al die schoonmakers, bouwvakkers of nachtwinkeliers nu eigenlijk willen maken van dit land. Er vinden zakelijke transacties plaats tussen deze twee groepen, maar het onderliggende menselijke en politieke conflict wordt halstarrig vermeden.

‘Er vinden zakelijke transacties plaats tussen nieuwkomers en ingezetenen, maar het onderliggende menselijke en politieke conflict wordt halstarrig vermeden’

Is het verwoorden en agenderen van dat conflict de reden om dit boek te schrijven?

Sunjeet Sahota: Ik had geen groot programma, ik wou gewoon een verhaal vertellen dat diep in mijn dna geschreven is. Mijn grootouders migreerden eerst van Pakistan naar India tijdens de scheiding van het subcontinent in 1947, en daarna van India naar Groot-Brittannië.

Migratie is mijn eigen geschiedenis, én het is het verhaal dat ik telkens opnieuw gehoord heb als ik in de dorpen van Punjab verbleef tijdens de vakanties: mensen die droomden van migratie,  mensen die plannen maakten voor hun migratie, mensen die vertelden over hun migratie. Ik heb al die verhalen opgezogen en in dit boek komen ze er op fictieve wijze uit.

Het verhaal is hard en onbarmhartig. Toch komen de hoodpersonages over als eerbare mannen die moreel rechtop blijven, ondanks de onzekerheid en de marginaliteit vwaarin ze terechtgekomen zijn.

Sunjeet Sahota: Dat is waar, maar ze zijn niet ongenaakbaar. Ze pikken elkaars baantje, ze gaan met elkaar op de vuist. Als er twaalf mannen zijn en één job, dan wordt er gevochten. Zo eenvoudig is dat. Ze hangen wel samen, maar dat is uit lijfsbehoud. Op andere momenten zijn ze elkaars genadeloze concurrenten.

De migranten kunnen op momenten van wanhoop wel terecht in de gurdwara’s, de tempels en onthaalhuizen van de sikhs. Voedt die ervaring hun onderlinge solidariteit?

‘De jonge migranten kunnen niet terugvallen op het thuisfront, want daartegen moeten ze verhalen vertellen over succes, rijkdom en nakende terugkeer’

Sunjeet Sahota: Tot op zeker hoogte, maar het onthaal van de gurdwara is ook niet onvoorwaardelijk. Op een bepaald moment worden ze weggestuurd omdat de donateurs van het centrum klagen dat deze jongemannen stinken of de tempel een slecht imago geven. Uiteindelijk staan deze jonge migranten er alleen voor. Ze kunnen ook niet terugvallen op het thuisfront, want daartegen moeten ze verhalen vertellen over succes, rijkdom en nakende terugkeer.

Het jaar van de gelukszoekers leest dan ook niet als een hoopgevend verhaal. Bent u van nature pessimistisch?

Sunjeet Sahota: Ik denk dat ik eerder realistisch ben, met een lichte afwijking in de richting van pessimisme omwille van de richting die het migratiedebat in Groot-Brittannië uitgaat.

Ik vind niet dat de plek waar je geboren wordt moet bepalen waar je je leven moet uitbouwen. Waarom moeten mensen zoals ik, maar geboren in het dorp waar mijn ouders vandaan komen, zwoegen op droge akkers of op gevaarlijke bouwwerven in Dubai? Waarom zouden zij hun kans niet mogen gaan in Europa?

Dat betekent niet dat ik migratie romantiseer, want er gaat ook heel wat verloren –je vanzelfsprekende gevoel van toebehoren, je verbondenheid met de geschiedenissen van de generaties die je voorafgingen en van de plaats waar je vandaan komt- en ik ben niet zeker dat dit verlies gecompenseerd wordt door de zaken die je wint bij migratie.

CC Neil Palmer CIAT (CC BY-SA 2.0)

‘Wie van het platteland komt, staat vaak voor een muur: het land brengt niet genoeg op, je wordt van je land verdreven, of je hebt er gewoon genoeg van om seizoen in, seizoen uit te zwoegen’

De protagonisten van het boek stellen elk voor zich vast dat ze geen perspectief meer hebben, en ze bekijken de migratie naar Europa als de enige uitweg. Hoe breed verspreid is dat gevoel in een land als India, dat zelf toch al jaren aan het boomen is?

Sunjeet Sahota: Er is niet één, maar er zijn zeker honderd India’s die in parallelle universums en tijdperken leven. Je hebt het India dat deel uitmaakt van de mondiale economie en zich presenteert als een potentiële supermacht, maar er is ook het India dat ver van die hype in dorpen leeft. Dat is het India waar mijn ouders vandaan komen en waarnaar ik vaak terugkeer, en in dat India blijft het extreem moeilijk om van het land te leven, dus daar blijft ook vandaag de belofte van het Westen, met zijn gouden stoepen en werk in overvloed, heel geloofwaardig.

In de periode waarin het boek gesitueerd is –begin jaren 2000- was die migratiedrang nog meer aanwezig dan vandaag, nu westerse regeringen de toegang tot hun grondgebied in toenemende mate beperken. Op dit moment wordt de blik eerder gericht op landen als Australië en Nieuw-Zeeland waar nog meer vraag is naar arbeidskrachten.

De bestemming verandert, maar de drang om te vertrekken is niet verdwenen?

‘Ik begrijp perfect dat die mensen alleen nog heil zien elders, en dat betekent in concreto meestal in het Westen’

Sunjeet Sahota: Academici of computerexperts hebben heel veel opties, ook in het buitenland. Maar wie van het platteland komt, staat vaak voor een muur: het land brengt niet genoeg op, je wordt van je land verdreven, of je hebt er gewoon genoeg van om seizoen in, seizoen uit te zwoegen als boer en toch nooit uitzicht te krijgen op een betere toekomst waarin je ook toegang krijgt tot al die spullen die de reclame je voorschotelt. Ze hebben geen geld om zich een weg naar de toekomst te kopen, ze zitten vaak vast in kaste- of andere, rigide sociale structuren. Ik begrijp perfect dat die mensen alleen nog heil zien elders, en dat betekent in concreto meestal in het Westen.

De wereld kijkt naar India en ziet Bangalore, Mumbai en Delhi, niet de tienduizenden dorpen waar de meerderheid van de Indiërs woont en vecht tegen de uitzichtloosheid van het bestaan. Maar eigenlijk geldt dat ook voor het beeld dat India van zichzelf heeft en geeft.

Sunjeet Sahota: Het Indiase platteland is inderdaad onzichtbaar. En de stem van de 800-900 miljoen mensen die geen Engels spreken, wordt niet gehoord. Vijftig procent van de Indiërs hebben geen toilet en moeten hun behoeften in open veld of langs de spoorweg doen.

Een meerderheid van de Indiërs maakt, met andere woorden, geen deel uit van het verhaal over booming India dat aan de wereld verkocht wordt. Als India echt een succes wil worden, zal het land dringend werk moeten maken van onder andere degelijk onderwijs voor die onzichtbare meerderheid.

‘Als India echt een succes wil worden, zal het land dringend werk moeten maken van onder andere degelijk onderwijs voor de onzichtbare meerderheid’

Ook het probleem van kasten moet dringend écht aangepakt worden, want daardoor worden enorm veel mensen verdrukt en monddood gemaakt. Men beseft het te weinig, maar slachtpartijen en verkrachtingen op basis van kastenongelijkheid blijven vaste prik in India. De regering Modi lijkt trouwens meer gemotiveerd om degenen die opkomen tegen de ongelijkheid en het onrecht aan te pakken dan om het eeuwenoude kastenonrecht te bestrijden.

Kaste is de voorbije decennia ook niet echt een groot politiek of maatschappelijk thema geweest, behalve wanneer de hogere kasten de positieve discriminatie aanvallen of wanneer een bevolkingsgroep de status van lagere kaste opeist, om zo toegang te krijgen tot gereserveerde plaatsen op universiteiten of in overheidsadministraties.

Sunjeet Sahota: Het probleem is in elk geval minder goed aangepakt en er is minder vooruitgang geboekt dan je had mogen hopen. De positieve discriminatie en gereserveerde plaatsen zijn in mijn ogen terecht, want ongelijkheid die al eeuwenlang plaatsvindt en steeds gereproduceerd wordt, die verdwijnt niet alleen maar omdat je dat graag zou willen.

Kaste blijft bepalend voor de manier waarop mensen zichzelf zien en waarderen, en vooral voor hoe ze de andere inschatten, maar ook voor wat ze in de samenleving kunnen betekenen en doen. Dat was zo sterk, dat de kastenvooroordelen meereisden met de eerste generaties migranten die naar Groot-Brittannië kwamen. En kaste blijft –alvast in de Britse sikhgemeenschap- heel sterk doorwerken tot vandaag.

Onlangs was er nog een incident in een bejaardentehuis ergens in Groot-Brittannië toen een hogekastevrouw weigerde om in bad gewassen te worden door haar verzorgster, omdat die van een lage kaste was. En zodra mensen mogelijke huwelijkspartners voor hun kiinderen overwegen, staat kaste helemaal bovenaan op de checklist.

Het jaar van de gelukszoekers door Sunjeev Sahota is uitgegeven door Prometheus. 447 blzn. ISBN 978 90 446 3020 6

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2789   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2789  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.