Beatrice Fihn: ‘Chemische wapens zijn verboden, atoomwapens zijn dat niet. Waar is de logica?’

‘Door zich tegen het VN-verbod op kernwapens te kanten, behoort België tot het kamp van de slechteriken.’ Dat zegt Beatrice Fihn, die aan het hoofd staat van de Internationale Campagne tot Afschaffing van Kernwapens (ICAN) en vorig jaar de Nobelprijs voor de Vrede in ontvangst nam. ICAN staat aan de wieg van het VN-verbod op kernwapens. Op 7 juli 2017 stemden 122 landen voor het verbod, waaronder geen enkele kernwapenstaat en geen enkel NAVO-lid.

Dat de NAVO zich zo kant tegen het verbod, toont volgens Fihn de hypocriete houding van het Westen aan: ‘Het idee dat bepaalde landen niet verantwoordelijk genoeg zouden zijn om kernwapens te verkrijgen, is een erg koloniale manier van denken’. Het gevaar bestaat volgens haar dat deze superieure houding andere landen op ideeën brengt.

Dat is ook wat er volgens haar gebeurde met Noord-Korea, dat met zijn kernwapenprogramma de VS effectief aan de onderhandelingstafel dwong. Fihn was 12 juli samen met een delegatie van ICAN aanwezig op de top tussen de VS en Noord-Korea in Singapore.

Welke waarde heeft de verklaring die Trump en Kim Jong-Un vorige week in Singapore tekenden?

Beatrice Fihn: Dat Trump en Kim Jong-Un met elkaar praten, is een enorme vooruitgang op de bedreigingen en de opschepperij over wie de grootste knop heeft. Tegelijkertijd is het probleem nog niet opgelost. Er staat niets in de verklaring waar men het nog niet eerder over eens was.

De inzet om te ontwapenen is erg vaag. Noord-Korea gaf al eerder aan het Koreaanse schiereiland te willen denucleariseren. Dat men in de verklaring beide partijen niet letterlijk benoemt, geeft aan dat ze een verschillende kijk hebben op hoe ze precies willen ontwapenen. Het schiereiland ontwapenen kan zowel betekenen dat het Noord-Koreaanse kernprogramma afgebouwd wordt en dat Zuid-Korea niet langer onder de nucleaire paraplu van de VS hoeft te zitten.

De verklaring heeft zelfs minder details dan vorige pogingen. Het echte werk moet nog gebeuren. Ik maak me zorgen dat als de grote goednieuwsshow vastloopt en de onderhandelingen stranden, er haviken in de Amerikaanse regering gaan zeggen: ‘We probeerden het diplomatiek, dat faalde, nu is het tijd voor oorlog.

Trump kreeg forse kritiek omdat hij Noord-Korea zou legitimeren door het niet over mensenrechten te hebben. Bent u het daar me eens?

Beatrice Fihn: Als ngo willen wij in de eerste plaats dat staten met elkaar aan tafel zitten. Maar de manier waarop Trump over Kim Jong-Un sprak, is verontrustend. Wat we absoluut niet willen is dat Noord-Korea geaccepteerd wordt als kernwapenstaat. Zoals er gebeurde met Pakistan en India.

Zolang landen zoals België blijven uitstralen dat nucleaire wapens een zeker prestige en veiligheid bieden, bestaat het gevaar dat dit andere landen op ideeën brengt.

Zolang landen zoals België blijven uitstralen dat nucleaire wapens een zeker prestige en veiligheid bieden, bestaat het gevaar dat dit andere landen op ideeën brengt. Ook niet-nucleaire landen hebben het recht hun visie te uiten. Het idee dat bepaalde landen niet verantwoordelijk genoeg zouden zijn om kernwapens te verkrijgen, is een erg koloniale manier van denken.

Het Westen maakt andere staten die kernwapens willen, verdacht. Terwijl het net het Westen is dat zich voorbereidt om op massale schaal burgers te doden met nucleaire wapens. Dit soort hypocriete boodschap zendt een sterk signaal naar een land zoals Noord-Korea, dat er alles aan zal doen om te overleven.

Zelfs als Noord-Korea oprecht zou zijn, welke garanties heeft het regime nu Trump zich terugtrekt uit de Iran deal?

Beatrice Fihn: Er bestaat al een wettelijk kader om nucleaire wapenarsenalen af te bouwen. Onze taak in Singapore was net erop toe zien dat Noord-Korea en de VS het niet houden op een gentleman’s agreement, maar de ontwapening stevig verankeren in internationale verdragen. Zoals CTBT (het verdrag dat kernproeven verbiedt) en NPT (het verdrag dat de verspreiding van kernwapens tegengaat), maar ook het VN-verbod op kernwapens.

‘De EU moet stoppen te denken dat Trump enige logica kent.’

Multilateralisme kan voorkomen dat één land het akkoord opblaast. Zoals nu ook de EU de Iran-deal zonder de VS probeert te redden. De EU moet stoppen te denken dat Trump enige logica kent. Hij is er enkel op uit het internationale systeem te ontwrichten. Een betere deal interesseert hem niet, hij geniet van chaos. De EU moet zich sterk houden en hem niet tegemoetkomen maar net vasthouden aan internationaal recht.

Het New START-verdrag tussen Rusland en de VS werkt. Het aantal nucleaire wapens is op één van de laagste niveaus sinds de Koude Oorlog. Tegelijkertijd moderniseren kernwapenstaten echter wel volop hun arsenaal. Hoe verhouden die twee vaststellingen zich tot elkaar?

Beatrice Fihn: Staten vinden het geweldig op te scheppen dat ze hun kernwapenarsenaal in aantallen afbouwen. Het grote probleem is echter dat ze hun arsenaal kwalitatief upgraden. Tegelijkertijd danken landen hun oude kernwapens af. Deze zijn echter al zo lang gestockeerd, dat ze in de praktijk niet meer kunnen worden ingezet. Op deze manier is het wel heel makkelijk te zeggen dat de cijfers naar beneden gaan.

Daarnaast werkt onder andere de VS aan nieuwe, kleinere kernwapens. Het idee is dat deze kunnen ingezet kunnen worden voor een “beperkte aanval”. Dit idee is echter compleet absurd. Kernwapens zijn kernwapens. Een vijand gaat niet afwachten tot duidelijk is wat voor wapen er gebruikt is, maar gaat meteen terugvuren.

‘Het idee van kleine, zogenaamd precieze, kernwapens maakt de drempel om ze in te zetten enkel kleiner.’

Dit soort wapens zijn ook helemaal niet zo klein als men ons wilt doen geloven. Kernwapens werden steeds sterker. Waardoor de bom op Hiroshima nu beschouwd wordt als een “klein” kernwapen. Het idee van kleine, zogenaamd precieze, kernwapens maakt de drempel om ze in te zetten enkel kleiner.

Geen enkel NAVO-lid stemde voor het VN-verbod op kernwapens. Betekent dat niet dat het verdrag gedoemd is dode letter te blijven?

Beatrice Fihn: Die redenering gaat ervan uit dat NAVO-landen belangrijker zijn dan anderen. Elk land telt onder internationaal recht. Dit verdrag wakkert net het debat aan in NAVO-lidstaten. Het verdrag toont erg goed de hypocrisie in het Westen aan. Het is tijd om te kiezen, je kan niet voor én tegen kernwapens zijn.

Heel wat mensen zijn zich niet bewust van wat hun overheden in hun naam uitspoken. We verbieden chemische wapens, maar bereiden ons al te graag voor om hele steden te vergiftigen met radioactieve straling. Landen zoals Noorwegen, Duitsland en België voelen zich erg oncomfortabel met het idee dat ze tot het kamp van de slechteriken behoren. Dit is de kracht van het verdrag.

‘De kern van het nucleaire vraagstuk is rechtvaardigheid.’

De kern van het nucleaire vraagstuk is rechtvaardigheid. De machtigen denken altijd dat zij het bij het juiste eind hebben. De wanhoop nabij zullen ze er alles aan doen het verbod te ondermijnen. Grote gevechten voor gelijkheid en rechtvaardigheid werden echter nooit geleid door de machtshebbers. De Zuid-Afrikaanse delegatie noemde dit nucleaire apartheid.

Onze machtshebbers zullen de status quo niet veranderen. Daarvoor zullen we de grote massa moeten mobiliseren. Er is een radicaal andere manier van denken over kernwapens op komst. Ofwel maak je deel uit van het probleem, ofwel van de oplossing.

België speelde op andere gebieden internationaal vaak een leidende rol. Kunnen we dit ook doen op vlak van nucleaire ontwapening zonder onze status als goede NAVO-bondgenoot te ondermijnen?

Beatrice Fihn: Zeker en vast, dit heeft te maken met zelfvertrouwen. We zagen gelijkaardige argumenten tegen het verbannen van clustermunitie en landmijnen. Toegegeven, kernwapens zijn niet hetzelfde, net omdat ze zo symbolisch zijn. Maar dit kan het ook makkelijker maken. Bij het verbieden van clustermunitie en landmijnen ervoeren heel wat landen praktische problemen, omdat deze wapens effectief werden gebruikt.

Kernwapens daarentegen worden algemeen gezien als louter theoretisch en symbolisch. Symbolen kunnen echter heel makkelijk vervangen worden door andere symbolen. Onze manier van denken over de NAVO moet op schop. Kernwapens hoeven hier geen integraal dele van uit te maken. Het geld dat wordt uitgegeven aan kernwapens kan veel nuttiger besteed worden aan verdedigingssystemen die wél een praktisch nut hebben.

‘De wereld ziet er anders uit en de NAVO moet zich aanpassen.’

Daarbij, wat Rusland ook doet, de Koude Oorlog is voorbij. De wereld ziet er anders uit en de NAVO moet zich aanpassen. Vastklampen aan 1945 is belachelijk. De EU kan niet voor altijd op de VS blijven rekenen, en net daarom moet ook Rusland ontwapenen. Het verbodsverdrag kan een mentaliteitswijziging teweegbrengen en een stigma op kernwapens plakken. België zou hierin samen met andere progressieve EU-landen een leidende rol in kunnen spelen.