'Burundezen willen stabiliteit en vertrouwen'

Op 25 april 2015 werd huidig president Pierre Nkurunziza van Burundi door zijn partij naar voren geschoven als kandidaat voor een derde mandaat bij de verkiezingen. Nochtans is een derde mandaat in strijd met het vredesakkoord van Arusha en de Burundese grondwet.

Search for Common Ground is een ngo die samenwerkt met mensen over de hele wereld om oplossingen te vinden in conflictgebieden. De organisatie probeert ook in Burundi de gemoederen te bedaren. Mike Jobbins passeerde op de terugweg van Burundi langs België en ging met MO* in gesprek.

Schoten en explosies

‘Burundezen willen allesbehalve een nieuwe burgeroorlog.’

U bent sinds zondag terug uit Burundi. Hoe is de situatie ter plekke?

Jobbins: Enorm gespannen. Nadat Nkurunziza een derde ambtstermijn aankondigde, begonnen de straatprotesten in Burundi, gevolgd door gewelddadige confrontaties tussen manifestanten en politie. Daarbij vielen de afgelopen week al verschillende doden. Heel wat Burundezen raakten gewond.

De protesten beperken zich voornamelijk tot de hoofdstad Bujumbura. In het begin waren er enkel demonstraties in de buitenwijken, maar volgens collega’s zijn de protesten begin deze week heviger geworden en zijn er geweerschoten en granaatexplosies in het centrum gemeld. Het gaat er heftig aan toe.

En hoe denkt u dat de situatie in Burundi zal evolueren?

Jobbins: Dat valt natuurlijk moeilijk te voorspellen. Waarnemers die de situatie op de voet volgen vrezen verschillende zaken. Enerzijds is er de angst dat de rellen erger zullen worden. Anderzijds is er ook de angst voor wat de spanningen op lange termijn zullen teweegbrengen en in welke mate dit de volgende regering zal tekenen.

Er wordt gevreesd dat het geweld zou kunnen uitdraaien op een nieuwe burgeroorlog. Is die angst gegrond?

Jobbins: Die angst is er inderdaad. Burundezen willen allesbehalve een nieuwe burgeroorlog. De herinnering aan de vorige oorlog is nog vers. Burundezen willen nu vrede en het etnisch verschil achter zich laten. Dat is enorm heroïsch van hen en toont aan hoeveel belang ze aan stabiliteit hechten. Ik kan me dus moeilijk inbeelden dat de situatie tot een burgeroorlog zal leiden. Maar dat sluit niet uit dat de instabiliteit niet kan toenemen.

Klimaat van wantrouwen

U zegt dat Burundezen stabiliteit nastreven. Stel dat een derde ambtstermijn van Nkurunziza stabiliteit kan betekenen voor Burundi, waar ligt het probleem dan voor de Burundezen?

Jobbins: De oppositiepartijen en demonstranten vrezen dat de verkiezingen niet eerlijk zullen verlopen. Ze zijn ervan overtuigd dat het schenden van het vredesakkoord en de grondwet een aanval is op het systeem van Burundi. Volgens hen zal er dan in een derde ambtstermijn ook geen rekening gehouden worden met de andere regels en wetgevingen van het land. Vandaar het protest.

Search for Common Ground is vooral bezorgd dat er na de verkiezingen een regering aan de macht zal zijn waarbij de president – of het nu Nkurunziza of iemand van de oppositie is die verkozen wordt – niet voor alle Burundezen zal regeren, maar enkel rekening zal houden met zijn kiespubliek. Die verdeeldheid baart ons zorgen.

Wat is het belang van stabiliteit in Burundi voor de regio? Welk effect heeft instabiliteit op de buurlanden?

Jobbins: Het klimaat van vertrouwen is geschonden en heeft plaats gemaakt voor een klimaat van angst. Daardoor vluchtten al meer dan 10.000 Burundezen naar buurlanden Rwanda en Congo. Ik werk al meer dan tien jaar in Burundi en het is verschrikkelijk om te zien hoe de bevolking na een periode van vrede terug in diezelfde angst leeft.

Maar deze situatie is niet enkel op humanitaire vlak enorm zwaar, ook op financieel vlak is de invloed groot. De VN vangen Burundese vluchtelingen op en bereiden zich er op voor dat er meer zullen volgen. Maar hoe meer mensen Burundi ontvluchten, hoe groter de kost wordt voor de internationale gemeenschap.

Het gaat niet enkel over een negatieve invloed op de regio. Het gaat ook over gemiste kansen. Een goed bestuur in Burundi geeft niet alleen economische opportuniteiten aan Burundezen maar ook aan de regio. 

Geen scheidsrechter in het spel

‘Het klimaat van vertrouwen is geschonden en heeft plaats gemaakt voor een klimaat van angst.’

De laatste jaren werd de ruimte voor democratie in Burundi steeds kleiner, zeggen critici. Akkoord?

Jobbins: De voorbije maanden stemde het parlement wetten die de vrijheid van meningsuiting, van manifestatie en vereniging inperken. Die wetten zorgden ervoor dat de dialoog tussen media en overheid de voorbije maanden afnam.

De media in Burundi zijn heel divers en vormen daardoor een effectieve manier om nieuws te verspreiden en dialoog te creëren. Media en overheid zouden dus uiteindelijk geen vijanden mogen zijn. De overheid kan namelijk via de media de bevolking bereiken en engageren.

Op 27 april viel de politie het ‘Maison de la presse’ in Bujumbura binnen. Radio Publique Africaine werd uit de ether gehaald omdat ze haatberichten zouden verspreiden. Valt die beslissing te rechtvaardigen?   

Jobbins: Je kan geen voetbalwedstrijd hebben zonder scheidsrechter. Toch is er In Burundi bij wijze van spreken geen scheidsrechter tussen de media en de overheid. Daar zit hem het probleem. Er zijn geen duidelijke regels over  wat de media kunnen en niet kunnen.

In plaats van hierover in dialoog te gaan, sluit de overheid de radiozender af. Dat is niet de juiste oplossing. Als de overheid en de media met elkaar zouden communiceren en elkaar zouden vertrouwen, zou de overheid zich niet gedwongen voelen de zender uit te ether te halen en zouden de media zich niet gediscrimineerd voelen.

Verschillende boodschappen

‘Ik denk wel dat de meeste Burundezen optimistisch zijn naar een verre toekomst toe.’

Welke rol speelt België in deze situatie? Moet de overheid meer druk uitoefenen?

Jobbins: België ondersteunt momenteel een deel van de opleidingen van Burundese politie en speelt dus inderdaad een belangrijke rol. Zowel Belgische politici als de belastingbetalers dragen dus verantwoordelijkheid om mee iets aan de situatie te doen, al moet Burundi zelf met oplossingen komen.

Hoe probeert Search for Common Ground momenteel de situatie in Burundi te bedaren?

Jobbins: De medewerkers van Search for Common Ground werken in Burundi de klok rond in de studio. Ze maken radiospotjes en berichten met verschillende boodschappen die de Burundezen moeten aanmoedigen om geen geweld te gebruiken in aanloop naar de verkiezingen.

We proberen via de media Burundezen dus duidelijk te maken dat ze ondanks hun politieke overtuigingen niet willen dat Burundi terug in een moeilijke periode van oorlog en conflict belandt. Daarom moet ieder voor zich verantwoordelijkheid nemen voor zijn eigen daden en afstand nemen van mogelijk geweld.

Om af te ronden: hoe kijken de Burundezen zelf tegen de huidige situatie aan?

Jobbins: Ik herinner me een recente studie die aantoonde dat Burundezen de op één na ongelukkigste mensen in de wereld zijn. Ik weet niet of dit waar is, maar het klopt dat Burundezen momenteel zeer ongerust en angstig zijn, zowel op politiek als economisch vlak. Al denk ik dat de meesten wel optimistisch zijn naar een verre toekomst toe.