Slagen we er op tijd in dit probleem aan te pakken?

Dina Ionesco (IOM): Als we niet meteen handelen, krijgt het Westen massale influx van klimaatvluchtelingen

Hikaru Kazushime (CC BY-SA 2.0)

De brute kracht van een aardbeving dwingt mensen te vluchten

Klimaatverandering brengt naast heel wat directe gevolgen -stijging van de zeespiegel, grotere droogte en meer natuurrampen- ook heel wat indirecte gevolgen met zich mee waarvan klimaatmigratie de grootste sociale impact heeft.

Het meest tastbare voorbeeld van klimaatverandering is het langzaam verdwijnen van de eilanden Kiribati en Tuvalu in de Stille Oceaan. Door de verzilting van de bodem en het stijgen van de zeespiegel wordt het leven er langzaam onmogelijk. Men voorspelt dat de eilanden binnen 100 jaar volledig onbewoonbaar en zelfs verdwenen zijn.

Vergeleken met de jaren ‘70 zijn er vandaag dubbel zoveel ontheemden in de wereld ten gevolge van het klimaat.

Verwoestijning, erosie, toenemend aantal overstromingen, stormen en aardbevingen als gevolg van klimaatverandering zorgen ervoor dat steeds meer mensen gedwongen worden hun huizen te verlaten. Volgens het Hoog Commissariaat voor de Vluchtelingen van de Verenigde Naties (UNHCR) zouden tussen 2008 en 2013 ongeveer 165 miljoen mensen ontheemd geweest zijn ten gevolge van een natuurlijke catastrofe.

Vandaag zijn er dubbel zoveel ontheemden in de wereld ten gevolge van het klimaat als in de jaren 1970, en dit cijfer is minstens gelijk aan het aantal gedwongen migraties door oorlogen en geweld.

Dina Ionesco staat al tien jaar aan het hoofd van de afdeling klimaat van de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM), opgericht na WO II en verbonden aan de VN. Ionesco denkt na over multilaterale beleidsoplossingen voor de laatste migratieontwikkelingen.

 © Jorge Galdino (IOM)

Dina Ionesco op een conferentie over klimaatmigratie in Zwitserland

Klimaatvluchteling bestaat niet

In augustus 2014 kreeg een familie uit Tuvalu als eerste een verblijfsvergunning in Nieuw-Zeeland nadat ze claimde dat terugkeren onmogelijk was door de stijgende zeespiegel. Wat was het belang van deze case?

Dina Ionesco: Ondanks de enorme media-aandacht denk ik dat ze vanuit een puur wettelijk standpunt geen klimaatvluchtelingen waren. De familie kreeg een verblijfsvergunning op basis van humanitaire redenen. Het vonnis erkende de klimaatdimensie, maar omschreef hen niet als klimaatvluchtelingen.

Je kan naar dit onderwerp op een metaforische manier kijken en dan kan je stellen dat, wanneer mensen van hun thuis verdreven worden door klimaatverandering, het om vluchtelingen gaat. Als je door een puur juridische blik kijkt, dan kom je snel tot de conclusie dat ‘klimaatvluchtelingen’ niet bestaan. De conventie van Genève uit 1951 hanteert een erg strikte definitie van wie een vluchteling is, vluchten voor klimaatverandering valt daar niet onder.

Het geval waar je naar verwees, bracht onder de aandacht dat mensen nu al daadwerkelijk vluchten voor de stijgende zeespiegel. Het toont ook aan dat, ondanks het gebrek aan een wettelijk kader voor dit soort mensen, er wel mogelijkheden zijn om hen te beschermen, op basis van humanitaire redenen of in het kader van tijdelijke migratie.

Welke rol spelen deze kleine eilandgroepen in het erkennen van het statuut van klimaatvluchteling?

Dina Ionesco: Ze staan op de voorgrond in de strijd tegen klimaatverandering en spelen een erg emblematische rol. Klimaatverandering spreekt voor velen niet echt tot de verbeelding. De stem van deze kleine eilandjes schudt het collectieve geweten wakker. Deze mensen verliezen niet enkel hun huis, het is een veel brutaler verlies, ze verliezen hun geschiedenis en hun land. Ze spreken zich uit over minder evidente dimensies, zoals het verlies van culturele erfenis en de band met hun voorouders die dreigt te verbreken.

Deze eilandjes noemen zichzelf kleine eilandstaten, maar eigenlijk zijn het grote oceaanstaten. Ze hebben een directe band met de oceaan en voelen als eerste de impact van de achteruitgang van ecosystemen en het oprukken van grote stormen. Veel van de eilandjes willen het probleem ook regionaal oplossen, Fiji bood al aan Kiribati aan om mensen op te vangen.

Is het een goed idee de VN-conventie uit 1951 over de status van vluchtelingen uit te breiden?

‘Na 10 jaar bij IOM, een intergouvermentele organisatie, kwam ik tot het realiteitsbesef dat landen de conventie niet willen verbreden’

Dina Ionesco: Na 10 jaar bij IOM, een intergouvermentele organisatie, besef ik dat landen de conventie niet willen verbreden. Dit betekent dat we creatief moeten zijn.

Vanuit mijn ervaring bij IOM ben ik er ook van overtuigd dat de discussie heropenen grote risico’s inhoudt. Het gevaar bestaat dat de conventie er zwakker uit komt. Een ander probleem, is hoe toon je aan dat je getroffen bent door klimaatverandering?

De huidige conventie beschermt mensen tegen vervolging, aantonen dat je vervolgd bent door klimaatverandering is een totaal ander filosofisch en moreel debat. Als we te veel focussen op het vluchtelingenaspect,gaan we voorbij aan de essentie. We moeten deze mensen beschermen. Een groot deel van ons werk bestaat er in oplossingen te bedenken zodat mensen die in risicogebieden wonen, geen vluchtelingen worden. Dit kan op een creatieve manier, zonder te hard te focussen op de legale status van deze mensen.

Ontheemding vs. migratie

Migratie vanwege een veranderend klimaat is veel complexer dan migratie om economische redenen of gedwongen migratie door een direct gevaar. Hoe kan het beleid deze dubbelzinnigheden overwinnen?

Dina Ionesco: Veel van dit soort migratie is intern. We spreken dan beter over ontheemding dan migratie. Bij een natuurramp worden mensen gedwongen te verhuizen. In de meerderheid van de gevallen is dit niet zo eenduidig. Bijvoorbeeld in Mali waar woestijnvorming een groot probleem is, vertrekken mensen door terugvallende oogsten, het onbruikbaar worden van hun land of omdat ze hun job verliezen. In die gevallen stuurt de familie vaak een gezinslid naar de stad om daar de kost te winnen.

Mensen passen zich aan aan hun omstandigheden en we zien dat het een breder verhaal wordt, dat terugvallende landbouwopbrengsten gelinkt zijn aan urbanisering bijvoorbeeld. Een antwoord aangepast aan het beleidsniveau is dan ook noodzakelijk. Dit wil zeggen: investeren in klimaatactie, het managen van migratie intern maar ook internationaal en minstens even belangrijk: stedelijke planning, voedselzekerheid en toegang tot onderwijs.

Het probleem is dat klimaatmigratie gelinkt is aan alle domeinen van goed bestuur. De grootste uitdaging is dan ook dat arme landen het meest kwetsbaar zijn voor klimaatverandering. Klimaatmigratie vereist een globaal beleid.

Nu handelen

Rijke industriële landen hebben veel meer bijgedragen aan klimaatverandering dan ontwikkelingslanden. De gevolgen worden echter het hardst gevoeld door landen in het globale zuiden. Betekent dit niet dat het Westen een leidende rol moet spelen in het helpen van degenen die door klimaatverandering worden getroffen?

‘Het is cruciaal te erkennen dat ons levensmodel klimaatverandering beïnvloedt, opdat we ontwikkelingslanden kunnen waarschuwen niet dezelfde weg in te slaan’

Dina Ionesco: Dat is een goede vraag, die wel vaker ter sprake komt als we het over klimaatrechtvaardigheid hebben. Het gevaar is echter dat dit vraagstuk de neiging heeft het politieke debat te vervuilen. Bijvoorbeeld als het gaat over wie en hoeveel moet betalen. Tegelijkertijd is het cruciaal te erkennen dat ons levensmodel klimaatverandering beïnvloedt, opdat we ontwikkelingslanden kunnen waarschuwen niet dezelfde weg in te slaan.

Net om die reden is het Climate Vulnerable Forum een heel hoopgevend initiatief. Landen die het meest kwetsbaar zijn hebben een gemeenschappelijk stem en denken na over oplossingen. De IOM tracht de capaciteit van die landen in het beheren van de gevolgen van klimaatverandering te versterken, zonder een morele stelling in te nemen over wie verantwoordelijk is.

Robert Shelley U.S. Department of Defense (CCO)

Orkanen komen steeds vaker voor door klimaatverandering

Het klimaatakkoord van Parijs maakt een korte vermelding van migratie gelinkt aan klimaatverandering. Een concrete definitie van klimaatvluchtelingen blijft uit. Wat kunnen we verwachten van de toekomst nu de VS zich uit het akkoord teruggetrokken heeft?

Dina Ionesco: Het gaat over globale verantwoordelijkheid. Natuurlijk, hoe meer landen het er over eens zijn dat klimaatverandering migratiestromen beïnvloedt, des te beter. Ik werk voor een intergouvermentele organisatie, dus ik ben eraan gewend dat landen tegengestelde stellingen innemen. Tegelijkertijd zie ik een enorm draagvlak voor het akkoord op stedelijk niveau in de VS en dat maakt me hoopvol. Heel wat actoren uit de academische wereld en het middenveld ondersteunen het akkoord.

‘Door op een innovatieve manier over migratie te denken, hoeft dit geen tragisch verhaal te worden’

Ik ben er van overtuigd dat we deze uitdaging ook als een kans kunnen beschouwen. Door over migratie op een innovatieve manier te denken hoeft dit geen tragisch verhaal te worden. Het kan ook een vorm van aanpassing zijn.

Het horrorbeeld van bootjes die aan Europese kusten aanspoelen, maakt ons bang. We moeten nadenken over strategieën die migratie veilig en gecontroleerd kunnen aanpakken. Veel van de migratiestromen door klimaatverandering, zullen regionaal blijven. Het gaat voornamelijk over Zuid-Zuid migratie.

Pas wanneer we in een kramp schieten en onvoorbereid muren bouwen, zal dit een probleem van Zuid-Noord migratie worden. Ik wil benadrukken dat we met praktische oplossingen, zoals meervoudige visa of tijdelijke verblijven, kunnen voorkomen dat dit een nieuwe crisis wordt. Regionale initiatieven en een meer fluïde kijk op migratie kunnen heel wat ellende voorkomen, maar dan moeten we wel nu handelen.

Meer weten over klimaatmigratie? 11.11.11 organiseert op 11 juni een rondetafel over klimaatmigratie in het federale parlement, gemodereerd door MO* journaliste Tine Hens.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Freelance journalist

    Brecht Neven schreef als freelancejournalist al voor MO* Magazine, Knack, Apache en Vice. Hij studeerde politieke wetenschappen (UGent) en journalistiek (VUB).

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.