Gary Younge: 'Wapengeweld in de VS toont hoe dodelijk ongelijkheid kan worden'

In april verscheen zijn vierde en nieuwste boek, Een doodgewone dag in Amerika. Het is een gedetailleerd relaas waarin auteur en journalist Gary Younge zich buigt over tien kindermoorden, die allemaal op eenzelfde, willekeurig gekozen dag plaatsvonden, zaterdag 23 november 2015, ergens in de Verenigde Staten.

Tussen de zes en de negentien jaar waren ze, de kinderen die op deze – doodnormale – dag het leven verloren. Younge sprak voor zijn boek met de nabestaanden ervan. Vrienden, ouders, docenten en kennissen. Hij ging op zoek naar de wortels van dat Amerikaans fenomeen, en probeert de angstcultuur die gecreëerd wordt door machtige lobbygroepen, en waaraan hij zelf schuldig is, te doorprikken.

Gary Younge (48) is geboren en getogen in Engeland. In tijden waar zwarten nog niet overal dezelfde rechten hadden, slaagde hij erin om, als een van de eersten, een beurs te bemachtigen van The Guardian om journalistiek te studeren. Hij maakte zijn studies af, en schopte het ver in de Journalistieke wereld. Hij schrijft voor onder meer The Guardian, The Nation en de BBC.

Vijftien jaar geleden nam hij de beslissing om naar de Verenigde Staten te verhuizen. Hij bleef er aanvankelijk twaalf jaar, samen met zijn Amerikaanse vrouw en twee kinderen. Wat hij in die periode meemaakte veranderde in vele opzichten zijn leven.

Waarom heeft u de keuze gemaakt enkel vermoorde kinderen in uw boek te bespreken, terwijl het duidelijk elke leeftijdscategorie treft?

Gary Younge: Elke dag worden in Amerika gemiddeld meer dan negentig mensen vermoord. Dat is veel te veel voor een boek. Je moet keuzes maken en realistisch blijven. Dagelijks zijn het gemiddeld zeven kinderen die getroffen worden. Dat is eenvoudiger om in een boek te vatten.

‘Medicijnen bevatten kindersloten, gevaarlijke tuingereedschap wordt kindvriendelijk gemaakt. Wapens daarentegen lijken de aandacht niet te trekken. Dat is onbegrijpelijk.’

Kinderen zijn ook uitermate kwetsbaar en onschuldig. Als gemeenschap zijn we er allemaal verantwoordelijk voor. We moeten ze beschermen tegen een heleboel zaken: zo merk je bijvoorbeeld dat medicijnen kindersloten bevatten, of dat gevaarlijke tuingereedschap kindvriendelijk wordt gemaakt. Wapens daarentegen lijken de aandacht niet te trekken. Dat is onbegrijpelijk.

Een andere, weliswaar minder doorslaggevende factor, is dat het een meer schokkend gegeven is als het om kinderen gaat. Ik hoop dat de mensen die mijn boek lezen wakker geschud worden en realiseren dat er iets gedaan moet worden aan de wapenwetgeving in Amerika.

U maakt een bizarre vergelijking in het boek die mijn aandacht trok. U vergelijkt wapengerelateerdodelijke incidenten met wapens met auto-ongevallen. Wat moet ik me daar precies bij voorstellen?

Gary Younge: De mensen, vooral nabestaanden, die ik geïnterviewd heb voor het boek, hebben het nooit gehad over wapens als belangrijkste oorzaak voor de dood van hun kind. Dat vind ik opmerkelijk, want wapens waren keer op keer de oorzaak van de moorden die ik onder de loep nam. Vaak lijken ouders dat niet te beseffen en verwijzen ze naar andere elementen. Feit is dat, als die wapens er niet waren geweest, deze tien kinderen vandaag nog leefden.

Stel, mijn kind wordt in Groot-Brittannië omvergereden door een auto. Nooit zou ik de hele auto-industrie hiervoor de schuld geven. Ik kan me geen wereld inbeelden zonder verkeer.

Wel een wereld zonder wapens?

Gary Younge: Een hele wereld misschien niet, maar kijk bijvoorbeeld naar België. Hoeveel kinderen worden hier dagelijks doodgeschoten? Hier kan je zonder enige moeite een wereld bedenken zonder wapens, want het grootste deel van de bevolking komt er niet eens in aanraking mee. De meeste kinderen met wie ik gesproken heb voor mijn boek, kennen mensen die zijn doodgeschoten. Ze gaan naar bed en in plaats van een slaapliedje horen ze vuurgevechten. Ik kan absoluut een wereld zonder wapens bedenken. Ik weet dat ze bestaan, maar op mijn leven hier in Londen hebben ze geen impact.

‘Op een dag ging mijn vrouw met ons dochtertje van amper een paar maanden oud boodschappen doen. Ze belandde midden in een vuurgevecht.’

In Chicago was dat anders. Op een dag ging mijn vrouw met ons dochtertje van amper een paar maanden oud boodschappen doen. Ze belandde midden in een vuurgevecht. Een paar maanden later, toen de winter plaats ruimde voor de lente, werden onder smeltende sneeuw twee wapens ontdekt in de buurt van mijn zoons school. En in een omtrek van driehonderd meter van waar ik woonde in Chicago, zijn op vier jaar tijd twaalf mensen doodgeschoten. Niks daarvan vindt plaats in Groot-Brittannië.

Een ander concreet voorbeeld van hoe Amerika mijn leven veranderde: mijn zoontje speelt graag met speelgoedpistolen. Daar is op zich niets mis mee, maar toen hij met een vriend plots ons huis in de buurt van Londen verliet en richting straat spurtte, waren mijn vrouw en ik bevroren van de angst, want in Amerika was er net een geval bekend geraakt van een kindje in San Diego dat over straat liep met zo’n speelgoedpistool. Hij werd vermoord door de politie. Hetzelfde gebeurde in Cleveland. Als zwarte vader in de VS laat je je zwarte kind niet over straat lopen met een vals pistool, want dat is levensgevaarlijk. Een ogenblik later beseften we dat we niet in Amerika waren maar in Engeland, en hier is dat gelukkig geen, of toch minder een probleem.

Wet van de sterkste

Welke invloed heeft Trump op Amerika op vlak van wapenwetgeving?

Gary Younge: Mijn visie is dat hij deels de weerspiegeling is van een gefrustreerde, blanke bevolking. Amerika heeft, naargelang de bril waardoor je het bekijkt, verschillende grote oorlogen verloren, de werkloosheid blijft torenhoog, terwijl China steeds meer gezien wordt als een bedreiging. De overwinning van Trump is een respons op al deze frustraties en angsten waar de bevolking mee kampt. Hij is een vermenselijking van deze problemen, maar hij kan er volgens mij geen oplossing voor bieden. He’s not going to make America great again.

‘He’s not going to make America great again.’

Ook aan de wapenwetgeving gaat er volgens mij momenteel niks veranderen. Dat zou hem enorm veel kritiek opleveren, en dat is uiteraard niet wat hij wil. Om iets te veranderen aan die wetgeving, zal er tijd nodig zijn. Minstens een volledige generatie. Wie had, twintig jaar geleden, verwacht dat men vandaag pakweg niet meer zou mogen roken in cafés. Die verandering heeft zich ook gedurende verschillende jaren moeten nestelen bij de bevolking, ook al gaat het hier om een serieuzer probleem.

Het kost tijd en vooral moeite om het debat open te breken. Hillary Clinton heeft dat tijdens haar campagne gedaan door bepaalde thema’s over wapens bespreekbaar te maken. Ik hoop dat Trump het thema bespreekbaar maakt, maar ik vrees ervoor.

Als ik lezingen geef in Engeland aan studenten over Amerika, zijn er steevast twee zaken die ze niet begrijpen. De eerste is: waarom willen Amerikanen geen ziekteverzekering? En de tweede is: waarom willen ze wapens? Maar de waarheid is dat ze wel degelijk een ziekteverzekering en wapenwetgeving willen. Het is een structureel probleem, waarbij lobbyisten en politici het voor het zeggen hebben in Amerika.

Stel dat president Trump morgen wapenbezit illegaal maakt, of de wetgeving verscherpt. Zou dat een invloed hebben op het aantal drugs -of bendegerelateerde conflicten en de slachtoffers die er dagelijks door vallen?

Gary Younge: Behalve als je argument is dat wetten nutteloos zijn, denk ik dat het wel degelijk een impact kan hebben. Amerikanen moeten het wel willen, en moeten inzien dat het nodig is. De Verenigde Staten waren tweehonderd jaar lang een slavenstaat. In de laatste vijftig jaar is er enorm veel veranderd: van een land waar apartheid heerste ging het tot het verkiezen van een zwarte president. Volgens mij is verandering niet alleen nodig maar ook mogelijk. Vooral omdat Amerika het enige westerse continent is waar zulke problemen zich voordoen.

‘Kinderen in Amerika zijn niet gewelddadiger dan kinderen hier in Engeland, in Frankrijk of in België.’

Kinderen in Amerika zijn niet gewelddadiger dan kinderen hier in Engeland, in Frankrijk of in België. Het is eerst en vooral een maatschappelijk, structureel probleem. De maatschappij moet veranderen. Het probleem is niet dat Donald Trump dat niet kan, maar vooral dat hij dat niet wil. Dat is een groot verschil.

Wie treft de schuld?

U haalt in uw boek aan dat ouders en opvoeding een doorslaggevende factor zijn als het gaat om gewapende conflicten bij minderjarigen. Hoe doorslaggevend?

Gary Younge: Als je kijkt wie in Amerika wordt doodgeschoten, merk je snel dat het niet per se om arme mensen gaat, of mensen met slechte ouders. Tenzij rijk zijn een beter ouder van je maakt. Maar dat betwijfel ik natuurlijk. Als je leeft in een omgeving waar de politie bekwaam is, waar goede scholen beschikbaar zijn met naschoolse opvang, waar je indien nodig mentale zorg kan krijgen, dan zullen minder mensen neergeschoten worden. Dat heeft niet zo zeer met ouders te maken, maar meer met de omgeving waar deze jongeren in opgroeien.

In uw boek haalt u nochtans verschillende keren uit naar tienermoeders die niet veel weten over opvoeding.

Gary Younge: Ouders zijn de facto verantwoordelijk voor hun kind. Als je kijkt naar de statistieken van tienerzwangerschappen merk je dat het aantal jaar na jaar daalt. Hier is een cruciaal verschil: er zijn ook tienermoeders in pakweg Nederland. Hun kinderen worden daarom niet neergeschoten. Hetzelfde geldt in Engeland, of in Barbados, waar ik vandaan kom. Veel tieners hebben kinderen, maar ze worden daarom niet vaker neergeschoten.

Wat maakt Amerika dan zo anders dan al de landen die u opsomt?

Gary Younge: Wapens. Dat is een van de zaken die Amerika op dat vlak zo hard en meedogenloos maakt. Het is het land met de meeste wapens in omloop van alle westerse landen. Een andere zaak is discriminatie. Terwijl de meeste westerse landen discriminatie lange tijd in het buitenland hebben toegepast, Engeland in Ghana bijvoorbeeld, of België in Congo, vindt het in Amerika plaats binnen het land zelf. Een zwarte man in Washington DC heeft dezelfde levensverwachting als een man uit een arm ontwikkelingsland.

‘Een zwarte man in Washington DC heeft dezelfde levensverwachting als een man uit een arme ontwikkelingsland.’

Het gaat dus niet enkel om wapens, en ook niet enkel om de ouders of opvoeding. Trouwens, waarom zouden Amerikaanse ouders anders zijn dan Belgische ouders? Er heerst diepe oneerlijkheid en discriminatie in de VS.

U heeft het over discriminatie en ongelijkheid, toch gebeuren de meeste schietpartijen tussen mensen met dezelfde huidskleur.

Gary Younge: Dat is omdat voornamelijk zwarte mensen en latino’s die ongelijkheid voelen. Ze worden constant geduwd naar de onderste lagen van de maatschappij. Kijk maar naar Zuid-Dallas bijvoorbeeld in Texas. Daar zijn amper blanke mensen te vinden. In die wijken is er een enorm gebrek degelijke infrastructuur. Mensen worden er letterlijk aan hun lot overgelaten, en dat brengt frustraties bij jongeren met zich mee, die in vuurpartijen of bendegevechten uitmonden.

Samuel Brighton, een van de kinderen die ik aanhaal in mijn boek, werd willekeurig vermoord in Zuid-Dallas. De volgende dag was er amper iets te vinden in het nieuws over zijn moord. Journalisten blijven er weg, kennen daar niemand en berichtten er gewoon niet over. Als dat gebeurt in een beter gestelde buurt, waar gewoonlijk meer journalisten leven, waar schietpartijen uitzonderlijk zijn, en de verontwaardiging groot is als het gebeurt, dan is het werkelijk nieuws.

#BlackLivesMatter

Journalisten zijn een deel van het probleem?

Gary Younge: Ik denk dat het een verschil zou maken als journalisten meer over zulke zaken zouden berichten. Een bekend gezegde in Engeland luidt als volgt: ‘Als een hond een man bijt, is het geen nieuws. Maar indien een man een hond bijt, wel’. Soms moeten journalisten zich afvragen van wie zijn die honden? Waarom blijven die zo vaak dezelfde mensen bijten? Maar soms worden we iets zo gewoon dat we het niet meer zien. Het is geen nieuws meer, ook al is het onaanvaardbaar.

Vaak verdienen journalisten meer en wonen ze in betere buurten. Ze komen amper in contact met de arme gemeenschap, terwijl dat juist nodig is om zaken te veranderen. Journalisten dragen volgens mij zeker een deel van de verantwoordelijkheid.

Als ik kijk naar mijn eigen ervaringen in Groot-Brittannië gaat het er wat beter aan toe. Je moet weliswaar bewust zijn dat de leefomstandigheden van je collega’s op de redactie een weerspiegeling zijn van hun persoonlijke leefmilieu. Als iedereen op de redactie op elkaar lijkt, als er geen diversiteit is, als het allemaal blanke mannen zijn afkomstig uit dezelfde wijken, die aan dezelfde scholen hebben gestudeerd, dan gaat dat een impact hebben op hoe en wat voor nieuws een redactie brengt. Dat neemt niet weg dat ze niet over zwarten kunnen of willen schrijven, maar als je vastzit in een bepaalde laag van de bevolking, en niet in aanraking komt met andere lagen, dan is dat een beperking voor een journalist.

Ik pleit dus voor meer diversiteit op redacties. In 1987 waren er in Londen verschillende opstanden en protestacties vanuit de zwarte gemeenschap, omdat ze niet dezelfde kansen kregen. Ze vonden dat ze ondervertegenwoordigd waren en eisten verandering. Als een van de eersten ontving ik een beurs van The Guardian om journalistiek te gaan studeren, omdat ze bij de krant beseften dat er iets gedaan moest worden aan de sociale ongelijkheid op redacties.

Als je kijkt naar de trend #BlackLivesMatter bijvoorbeeld, die is niet populair geworden omdat plotseling meer zwarten werden vermoord, maar omdat men er meer aandacht aan heeft besteed. Dat is een hond die een man bijt, maar deze keer wordt er wel naar gekeken.

U heeft het in het boek vaak over de angstcultuur die in de VS heerst en onder andere wordt aangewakkerd en in stand wordt gehouden door extreem krachtige lobbygroepen zoals de NRA. Heeft u die angstcultuur zelf ervaren gedurende de twaalf jaar die u in de States leefde?

Gary Younge: Ja, op verschillende manieren. Als ik voor een reportage bijvoorbeeld op zoek was naar een bepaald adres of huis, dan kwam ik nooit te dicht bij dat huis om te zien of het wel het juiste was. Ik belde altijd eerst vanuit mijn wagen om te zeggen dat ik er was en wachtte rustig af. Want dat is hoe zwarte mensen vermoord worden.

‘Toen ik in Mississippi stopte om mijn weg te vragen, werd ik bedreigd met een wapen “We have a gun” ‘

Toen ik op een dag in Mississippi langs de weg stopte om mijn weg te vragen aan een voorbijganger, was zijn reactie ronduit beangstigend. “We have a gun, we have gun”, riep de man. Toen ik het nogmaals vroeg, verdween hij om de hoek, en kwam hij terug met een vuurwapen. Hij bedreigde mij letterlijk, terwijl ik enkel vroeg naar de juiste weg. Ik ben nu terug in Engeland, en betrap mezelf er nog vaak op dat ik evenveel op mijn hoede ben als toen, terwijl dat hier helemaal niet nodig is.

U verbleef 12 jaar in Amerika. Wat zijn uw belangrijkste indrukken?

Gary Younge: De verdeeldheid dat heerst in het land is onwaarschijnlijk. Ik ben naar daar verhuisd tijdens de oorlog in Irak, en ik ben vertrokken met de opkomst van Trump, en tijdens #BlackLivesMatter. De verdeeldheid die ik daar trof, was enorm. Groter dan pakweg de taalverschillen in België. De verdeeldheid is almaar groter geworden tijdens de jaren die ik er was.

Ondanks de enorme verdeeldheid, zag ik er ook hoop. De wil om problemen aan te pakken en conflicten de wereld uit te helpen, is er groot. Maar het zal tijd en moeite kosten.

Een doodgewone dag in Amerika door Gary Younge is uitgegeven door uitgeverij De Geus. 352 blzn. ISBN 978 90 445 3848 9