Izabella Teixeira: De wereld in klimaatcrisis heeft behoefte aan “hope-spots”

Interview

Braziliaanse ex-minister van Milieu en Kampioen van de Aarde (2013)

Izabella Teixeira: De wereld in klimaatcrisis heeft behoefte aan “hope-spots”

Izabella Teixeira: De wereld in klimaatcrisis heeft behoefte aan “hope-spots”
Izabella Teixeira: De wereld in klimaatcrisis heeft behoefte aan “hope-spots”

Izabella Teixeira uit Brazilië is een monument in de internationale strijd voor biodiversiteit en tegen klimaatopwarming. MO* sprak de voormalige minister van Milieu na de Klimaat Actie Top van de VN. ‘Brazilië wordt geregeerd door een president die schadelijk is voor het land en voor de wereld. Toch verlangen we allemaal naar hoop. Naar een toekomst die beter is dan vandaag.’

CC Gie Goris (CC BY-NC 2.0)

Izabella Teixeira

CC Gie Goris (CC BY-NC 2.0)

Je ziet het overal: de verandering die we nodig hebben krijgt vorm, vindt plaats, gaat vooruit.’ Izabella Teixeira verwijst naar boerenmarkten en deelwonen, naar vegetarisch eten en kiezen voor fietsen en openbaar vervoer. Tegelijk heeft ze meer dan genoeg politieke ervaring om te beseffen dat burgerinitiatieven op grenzen stoten als de echte machtscentra niet mee willen veranderen. Economische elites en politieke machthebbers dragen een grote verantwoordelijkheid, dat ziet ze in haar eigen Brazilië maar al te goed.

Izabella Teixeira bio

* Studeerde Biologie en Energieplanning
* Sinds 1984 verbonden aan Braziliaans Instituut voor Milieu en Natuurlijke Rijkdommen
* 2008-2010: onderminister voor Milieu
* 2010-2016: minister voor Milieu
* 2012: wet op bosbeheer
* Hoofd Braziliaanse delegatie op UNFCCC-vergaderingen in Cancun, Durban, Doha en Warschau
* 2013: krijgt van UNEP (VN Milieuprogramma) de prijs Kampioen van de Aarde
* 2015: hoofd Braziliaanse delegatie op Klimaattop Parijs
* 2017: voorzitter International Resource PanelTeixeira was in New York deze week, omdat VN-secretaris-generaal Antonio Guterres dinsdag (24 september) een Klimaat Actie Top had georganiseerd. Tijdens de toespraken die dag klonk bijna een formeel gebod tot hoop door. Guterres zei dat we het gehad hebben met doom and gloom, en dat het nu tijd is voor hoop. Met uitzondering van de opvallend harde uitval van Greta Thunberg, herhaalde staatshoofd na regeringsleider dat de klimaatuitdaging enorm is, maar dat de kans om ze succesvol aan te gaan nog steeds reëel is.

Mijn eerste vraag aan de Braziliaanse ex-minister van Milieu en huidige voorzitter van het International Resource Panel was dan ook: is die klemtoon op hoop terecht, en gefundeerd?

Izabella Teixeira: Tegenover de klimaatverandering is er geen juiste of foute aanpak. De vraag is enkel: ben je mee of blijf je achter? We moeten ons niet bezighouden met de negationisten en hun zogenaamde kritiek, maar met de noodzakelijke gevoel van hoogdringendheid. En daarvoor hebben we iedereen nodig. Wetenschappers, politici, middenveldgroepen. Optimisten en pessimisten. Rijke landen, arme landen en opkomende landen. Want het gaat om een crisis waarin we allemaal delen en we zullen ook in de consequenties delen. Daarom is het ook goed om te delen in de aanpak en de oplossingen. Er moeten oplossingen komen voor de opwarming van het klimaat, het verlies aan biodiversiteit én de blijvende ongelijkheid en armoede.

Als we oproepen tot hoop, moeten we goed beseffen dat dit niet alleen een zaak is van de politiek, maar van de hele samenleving

Maar als we oproepen tot hoop, moeten we goed beseffen dat dit niet alleen een zaak is van de politiek, maar van de hele samenleving. Daarom is het ook zo belangrijk dat de Klimaat Actie Top niet alleen georganiseerd was voor de traditionele opeenvolging van staats- en regeringsleiders, maar dat ook de samenleving een stem kreeg: middenveld, bedrijven, en vooral de jongeren. Die betrokkenheid van allerlei belanghebbenden wordt niet gebaseerd op de vraag of ze al dan niet hoopvol zijn, maar op de vraag welke actie ze ondernemen, op basis van hun verschillende mogelijkheden en verantwoordelijkheden.

Je kan moeilijk het belang van de jongerenacties en -mobilisaties overschatten. Zij zijn erin geslaagd om wereldleiders aan te zette tot meer ambitie, tot gezamenlijke actie. Wat Greta verwezenlijkt heeft, is enorm. Dankzij haar actie en de inzet van duizenden, honderdduizenden en miljoenen anderen, hebben jongeren de ruimte verworven om politici te zeggen dat ze falen, dat hun acties en hun beleid onvoldoende is. Dat die kritiek er is en dat hij gehoord wordt op het hoogste niveau, dat geeft hoop.

Helpt dat ook om de hoop in Brazilië levend te houden?

Izabella Teixeira: Vijf jaar geleden was Brazilië een van de internationale voortrekkers van ambitieus klimaat- en milieubeleid. Vandaag haakt mijn land definitief af. Dat is voor mij duidelijk na de toespraak die president Bolsonaro voor de Algemene Vergadering van de VN hield op woensdag. Daarmee verliezen we onze stem, onze geloofwaardigheid en het respect van de rest van de wereld. Wat wij met de vorige regeringen sinds de Aardetop van 1992 deden, was een combinatie van bescherming van de Amazone en andere biodiverse regio’s én het opzetten van lokale productie en ontwikkeling. We brachten daarvoor inheemse gemeenschappen, middenveld en overheid samen.

Biodiversiteitshotspots zijn ook bron van gedeelde welvaart, daardoor werden het ook “hope spots”

Die aanpak is tot vandaag zichtbaar want op de plekken waar zo’n lokale ontwikkeling plaatsvond zie je nu geen bosbranden. Want de biodiversiteitshotspots zijn ook de bron van gedeelde welvaart, daardoor werden het ook “hope spots”. Dat is het soort hoop dat we nodig hebben: op basis van concrete acties die voor gemeenschappelijke verbetering van het leven zorgen. Dat doet mij geloven in de kracht van de mensheid om positieve veranderingen te realiseren.

U kiest op die manier voor de lange weg. Is daar tijd voor?

Izabella Teixeira: Klimaatverandering aanpakken is moeilijk, complex en een project van lange duur. Je kan het huidige systeem niet eenvoudig uit zetten en een nieuw aan zetten. Er is geen schakelaar voorhanden. Maar het is ook niet dat we alles nog moeten opstarten, het is op veel plaatsen al bezig. In de bedrijfswereld wordt een nieuwe taal ontwikkeld – maar er is ook daar nog héél veel werk aan de winkel. De verandering vindt plaats, wellicht te traag, maar er is een begin.

De wetenschap is er, er is al veel technologie om de omslag naar een koolstofvrije economie te maken, maar wat nu nodig is, is dat we ook de macht gaan delen. Iedereen moet kunnen participeren aan de beslissingsmacht. We moeten manieren ontwikkelen om nationale grenzen te overstijgen, we moeten nieuwe coalities bouwen. We moeten zeker ook de financiële wereld uit haar ivoren toren of versterkte burcht halen en in dialoog brengen met de samenleving en het middenveld. We moeten wetenschappers samenbrengen met lokale gemeenschappen, zodat de klimaatmodellen en -oplossingen ook concreter op maat van de heel diverse realiteiten gesneden worden, zodat ook veel duidelijker wordt wat de gevolgen zullen zijn voor heel concrete steden, plaatsen, gemeenschappen.

Wie die gevolgen concreet maakt, wordt al snel verweten een apocalyptisch denker te zijn. En burgers lijken soms liever te geloven dat het niet zo’n vaart loopt en dat hun verworven welvaart of consumptielevensstijl dus niet bedreigd wordt.

Je kan ook rationeel reageren en de risico’s onder ogen zien en proberen te managen door samen met anderen alternatieven op te zetten

Izabella Teixeira: Het klopt dat mensen hechten aan hun comfortzone, en dat die verdwijnt. Mensen kunnen daarop reageren met angst. Dat verlamt, je gaat op de rem staan, je focust op het behoud van je eigen luchtbel. Maar je kan ook rationeel reageren en de risico’s onder ogen zien en proberen te managen door samen met anderen alternatieven op te zetten, dan gaat de kennis werken als een bron van hoop en kansen.

Alles zal veranderen. Ons voedselsysteem bijvoorbeeld kan niet hetzelfde blijven als de voorbije halve eeuw. En mensen weten dat. Overal zie je boerenmarkten en vegetarische restaurants, vaak op basis van lokaal geteelde groenten. Mensen passen hun gedrag aan. Jongeren zoeken naar alternatieven en ouderen worden daardoor bevraagd en ook tot actie aangezet. En wat zo mooi is, is de vaststelling dat de zoektocht van jongeren ons in veel gevallen terugbrengt tot de waarden van onze grootouders: je verspilt geen energie, water of voedsel, want dat is schaars en waardevol.

U verwijst terecht naar de niet-duurzame voedselsystemen, maar Brazilië heeft zijn eigen vooruitgang net gebouwd op een agro-industrie die monocultureel, grootschalig en industrieel is.

Izabella Teixeira: Je moet de toekomst niet ontwerpen op basis van een terugblik op het verleden. De agro-industrie heeft ons inderdaad geholpen om te evolueren van een arm land dat voedsel importeerde naar een middeninkomensland dat voedsel en biobrandstof exporteert. Die ontwikkeling heeft ons ook technologisch sterker gemaakt, maar heeft wel milieukosten met zich meegebracht, niet zozeer in de Amazone, maar vooral in de Cerrado. In Matto Grosso nam de grootschalige landbouw ook wel terrein ten koste van het oerwoud.

Daarom sloten we een akkoord af voor de bescherming van het oerwoud, in overleg met Greenpeace, WWF en een wetenschappelijke instelling om alles te monitoren. De grote agrobedrijven financierden deze inspanning omdat ze op die manier hun producten ook konden blijven aanbieden op de wereldmarkt. Vanuit de overheid zetten we ook in op veel meer transparantie over bijvoorbeeld het landgebruik. Dat is allemaal mogelijk als er de politieke wil voor is, en dus ook een sterk nationaal en internationaal middenveld, druk van consumenten, duidelijke regels voor internationale handel.

Overleven die instellingen en afspraken de huidige president?

Izabella Teixeira: Dat is het probleem, natuurlijk. Bolsonaro pocht dan wel dat zestig procent van het nationale grondgebied beschermd gebied is, maar hij zegt er niet bij dat dit het gevolg is van een regering die luisterde naar de druk van lokale en internationale ngo’s.

Bolsonaro pocht met zestig procent beschermd gebied is, maar hij zegt niet dat dit het gevolg is van een regering die luisterde naar de druk van lokale en internationale ngo’s

In dezelfde speech zet de president zich vervolgens hard af tegen alle milieu- en natuurverdedigers. Dat staat recht tegenover onze aanpak die uitging van de centraliteit van het milieu voor ons beleid, met onder andere een heel hoofdstuk over ecologische bescherming in de Grondwet. Die keuzes waren het resultaat van onze strijd voor democratie, terwijl de huidige president de vroegere dictatuur verdedigt en er misschien naar terugverlangt. Waar hij voor staat, heeft niets te maken met de Braziliaanse samenleving, waarden of diplomatie. Brazilianen willen altijd mensen samenbrengen, terwijl hij naar New York komt om ons te verdelen.

Hoe geraakte hij dan ooit verkozen?

Izabella Teixeira: Hij speelde heel handig in op de afkeer van corruptie en de zorgen over veiligheid, die zeker in de steden groot en terecht zijn. En hij steunt op de evangelische kerken en op een belangrijk deel van de zakenwereld die zijn campagne financierden, zodat hij de economie zou openbreken en hervormen naar hun wens.

Wat zegt dat over de VN-mantra dat de duurzame ontwikkelingsdoelen of een klimaatbestendige wereld niet te realiseren zijn zonder de inbreng en het leiderschap van de privé-sector?

Izabella Teixeira: De privé-sector is geen monoliet. De voornaamste steun voor Bolsonaro kwam uit de landbouwsector, en zelfs de agrobusiness is verdeeld. Er zijn nieuwere ondernemingen die streven naar een koolstofarme landbouw omdat ze de wetenschap over klimaatverandering ernstig nemen, en je hebt de ondernemers die nog altijd op korte termijn denken en alleen bezig zijn met markttoegang en niet met klimaat. Het probleem is dat de progressievere ondernemers geen vertegenwoordiging hebben in het heel machtige parlement van Brazilië. Ze werken wel samen met ngo’s om ontbossing tegen te gaan en tot een betere regeling voor landgebruik te komen. En opinie-onderzoek toont dat daarvoor een groot draagvlak is in Brazilië: meer dan zeventig procent wil dat klimaatverandering aangepakt wordt, meer dan tachtig procent is voorstander van de bescherming van de Amazone.

U was er 1992 bij op de Aardetop in Rio de Janeiro. De combinatie van milieu en ontwikkeling is er in de kwarteeuw daarna niet makkelijker op geworden.

Izabella Teixeira: We moeten sowieso zorgvuldiger omspringen met de natuurlijke rijkdommen, want er zijn er gewoon niet genoeg om alle noden van een groeiende wereldbevolking te beantwoorden. Als we daar niets aan doen, dan kan je het al vergeten. Dat wisten we in 1992 als, na het Brundtland-rapport. Vandaag is dat allemaal nog veel duidelijker en veel mondialer, al zullen antwoorden en alternatieven lokaal heel verschillend zijn. En we weten veel meer over hoe we ons energieverbruik duurzamer kunnen maken, hoe ontwikkeling beter kan, …

Duurzaamheid is uitgegroeid tot het nieuwe humanisme van deze eeuw, de centrale waarde die definieert hoe mensen kunnen leven

Duurzaamheid is uitgegroeid tot het nieuwe humanisme van deze eeuw, de centrale waarde die definieert hoe mensen kunnen leven, en het kernbegrip om het leven zelf te bewaren. Het definieert de relaties tussen landen, gemeenschappen en mensen. Het biedt handvaten om maatschappelijke ongelijkheden aan te pakken en een perspectief om klimaatbeleid te voeren. Niet alleen in de toekomst, maar meteen, want de milieuproblemen stellen zich vandaag, de klimaatverandering is bezig en tastbaar. De crisis is vandaag.

Vereist de duurzaamheid waarover u spreekt ook een aanpak van de ongelijkheid binnen landen? Misschien zelfs een plafond aan hoeveel rijkdom iemand kan hebben?

Izabella Teixeira: Uiteraard. Je kan op één planeet niet een groepje enorm rijken hebben en miljarden armen. We moeten de welvaart beter verdelen en we moeten armoede beter begrijpen, met alle consequenties zoals migratie en milieudegradatie. Alleen zo kunnen we op democratische wijze tot gezamenlijk beleid komen, nationaal én multilateraal.

De multilaterale orde en de internationale samenwerking zullen wel stevig veranderd moeten worden, want de wereld is stevig veranderd. Een van de zaken die moeten gebeuren, is de Wereldhandelsorganisatie integreren in de VN. Sinds de intrede van China in de WTO, de andere historische gebeurtenis van 2001, zijn de handelsregels die daar afgesproken worden een zaak van de hele wereldgemeenschap, niet enkel van lidstaten van de WTO.

***

Op de achtergrond van het interview klinkt voortdurend het geluid van een wereldstad onder de hoogspanning van de VN Algemene Vergadering. President Trump is in de stad, tientallen andere staats- en regeringsleiders moeten van hotel naar vergadering en verder. En altijd gebeurt dat met loeiende sirenes, afgezette straten en lanen, en dus met monsterfiles waarin die sirenes nog een pak luider gezet worden en de vermoeide chauffeurs vooral hun claxons gebruiken.

Om het gesprek af te ronden, vraag ik Teixeira waarop ze het trotst is, na een toch lange politieke carrière, die ze uitbouwde op basis van wetenschappelijke, niet politieke credentials. Want ze was en is geen lid van de PT, de partij van Lula en Dilma.

Izabella Teixeira: Dat ik de stem van mijn land mocht zijn op een moment dat we hard werkten om de wereldgemeenschap bijeen te brengen en samen handelen voor de toekomst van ons allemaal. Dat is nog steeds nodig, en ik heb daartoe kunnen bijdragen.