Corruptie in EU-missie: klokkenluider spreekt

De Britse openbaar aanklager Maria Bamieh werd midden oktober ontslagen uit haar functie binnen Eulex. Bamieh had eerder intern medewerkers beschuldigd van corruptie. Nu wordt ze ervan verdacht diezelfde aantijgingen te hebben gelekt naar de Kosovaarse pers, samen met intercepties die deze beweringen moeten ondersteunen. Zelf ontkent ze met klem te hebben gelekt.

Eulex stelt zo’n 1600 mensen te werk en heeft een jaarbudget van ruim 111 miljoen euro, waarmee het de omvangrijkste en duurste noodmissie van de EU is. Sinds 2009 ziet het toe op de integratie van Kosovo binnen het Europese rechtssysteem. Hiervoor werken Europese juristen nauw samen met lokale partners. Eulex zet vooral in op de berechting van oorlogsmisdadigers en de strijd tegen corruptie en fraude.

Desondanks lijkt de missie zelf ook niet gespaard te blijven van corruptie. Een voormalig rechter binnen Eulex, de Italiaan Fracesco Florit, zou 300.000 euro hebben ontvangen voor de vrijlating van een verdachte van een moordzaak. Uit het kantoor van hoofdaanklager Jaroslava Novotna zouden vertrouwelijke documenten zijn gelekt naar verdachten. Diensthoofd Jonathan Ratel zou de aantijgingen die Bamieh intern naar voren bracht over deze wantoestanden onder de mat hebben willen schuiven.

De beschuldigingen van Bamieh werden binnen Eulex niet gesmaakt en dus werd de openbaar aanklager sinds oktober geschorst. Begin vorige maand stelde EU-buitenlandcoördinator Federica Mogherini een onafhankelijk onderzoeker aan om te bekijken hoe Eulex omgaat met interne klachten van klokkenluiders. Ook de anti-fraude dienst van de EU en de Europese ombudsienst onderzoeken de zaak.

De positie van zogenaamde whistleblowers zorgt in Europa voor toenemende ongerustheid. Er zijn weinig legale kanalen om klachten te uiten en wanneer ze er toch mee naar buiten komen worden klokkenluiders onvoldoende beschermd. Dit terwijl de Raad van Europe net hun belang onderstreept voor een transparante democratie.

Mevrouw Bamieh, is het slecht gesteld met de bescherming van klokkenluiders in Europa?

Maria Bamieh: Eulex heeft geen interne regels om klokkenluiders te beschermen. Ik heb bepaalde verhalen gehoord over hoe de EU omgaat met klokkenluiders en die zijn behoorlijk angstaanjagend. Ze moeten transparanter worden en duidelijke programma’s hebben om klokkenluiders te beschermen.

Als iemand in het Verenigd Koninkrijk naar buiten zou treden met zulke aantijgingen, zou die bescherming krijgen. Mijn zaak is niet zoals die van Edward Snowden of Bradley Manning, want ik maak geen nationale geheimen openbaar. Ik breng niemand in gevaar, buiten mezelf. Dit zijn dingen die gebeurden, dus waarom ik zo ben behandeld, begrijp ik niet.

Maar de naam van Eulex staat toch op het spel?

Maria Bamieh: Ja, maar de naam van Eulex moet wel enige inhoud hebben. Die kan niet louter bestaan uit een schijnrealiteit. Ze hebben me ervan beschuldigd de missie in diskrediet te brengen. Het kantoor van de hoofdaanklager heeft mijn uitspraken gelekt aan de verdachten. Iemand uit de Executive Division lekte onderzoeksrapporten. Wat is erger? Dat zulke onwettigheden plaatsvinden, of ik die de media daarover aanspreek?

Ik kan de missie niet in diskrediet brengen; ze kunnen enkel zichzelf in diskrediet brengen. Ik kan enkel openbaar maken wat zij deden. Als het publiek denkt dat ik fout ben, dat ik het corruptieschandaal niet had moeten vertellen, dan is dat zo. Maar ik had de plicht dit te melden. Het is aan het publiek om te bepalen of mijn uitspraken fout waren, dan wel hun hun handelingen. Dat is een evenwichtsoefening. Ik sta klaar om hierop aangesproken te worden.

Hoe moet een onderzoek naar deze beschuldigingen er volgens u uitzien?

Maria Bamieh: Zo’n onderzoek moet extern, onafhankelijk en grondig gebeuren. Het moet ook nagaan of er op andere vlakken binnen Eulex fouten gemaakt worden. Er moet een volledige audit komen. Ze moeten kijken naar de beschuldigingen van corruptie, niet louter naar de procedures over hoe ze deze klachten behandelen. Men moet kijken waar vertrouwelijke informatie lekt over onze zaken naar de verdachten. Gebeurt dat via de ambassades, via diners met de Kosovaarse elite? Hebben deze diners tot doel bepaalde beslissingen te beïnvloeden? Deze zaken moeten grondig worden aangepakt.

Hoe ziet u de balans tussen de eerlijke kans op een intern onderzoek en het publiek maken van de aantijgingen?

Maria Bamieh:  Ik had alles gedaan wat ik kon om de zaak intern te behandelen. Ik heb honderden e-mails geschreven. Ik heb klachten geschreven, ik heb rapporten gemaakt over de corruptie. Maar mijn klachten vielen in dovenmansoren. Ik kon niet meer doen intern. Ik heb verschillende diensthoofden aangeschreven. Ik nam het zover ik kon.

Mijn contract liep tot 21 november 2014 en werd niet verlengd omwille van de zaak. Mijn plan was om de termijn uit te doen en ze aan te klagen nadat ik was vertrokken. Ik was niet van plan hierover te spreken in de media. Ik zou ze gewoon voor het gerecht brengen. Maar toen werd ik zonder enige reden ontslagen. Op mijn ontslagbrief stond: ‘ernstig wangedrag’.

In het weekend na mijn ontslag hoorde ik dat een lokale journalist bepaalde informatie had bemachtigd van iemand binnen Eulex. Ik had nooit eerder van hem gehoord. Maar van collega’s vernam ik dat die journalist was bedreigd door het diensthoofd. Toen vermoedde ik waarom ik was ontslagen.

Ik dacht na en besefte: ik kan niet vertrekken zoals ik had gepland, want mijn reputatie ligt in duigen. Ik ben vernederd voor de ogen van al mijn collega’s. Iedereen dacht dat ik iets had misdaan. Ik had geen keuze dan mezelf publiek te verdedigen. Maar dat was nooit het originele plan. Dat was enkel om mijn eigen reputatie te verdedigen.

U wilde al langer dat de corrutpie binnen Eulex werd aangepakt. In zekere zin is het goed voor u dat de documenten lekten. 

Maria Bamieh: Ja. Maar langs de andere kant is het ook erg slecht voor me. Want als mijn integriteit op die manier wordt aangetast, is dat helemaal niet goed voor mijn persoon. Ik heb ze niet gelekt. Daarom wil ik weten op welke basis wordt beweerd dat die journalist heeft gezegd dat ik de lek was. Want dat is niet waar. Dus vraag ik me af op welke basis ik ben ontslagen.

Welk rol ziet u weggelegd voor de media?

Maria Bamieh: Ik denk dat de media erg machtig zijn. En wanneer het bij organisaties als Eulex ontbreekt aan verantwoording, kunnen ze niet ontsnappen aan het antwoorden op de vragen van de media. Ze denken dat ze boven de wet staan en dat is erg jammer. Het is een aanfluiting van onze samenleving als een instelling zich boven de wet stelt. En waar instellingen denken dat ze boven de wet staan, hebben de media een erg belangrijke taak om mensen ter verantwoording te houden voor hun acties.

Denkt u dat zulke instellingen gedwongen kunnen worden de vragen van de media te beantwoorden?

Maria Bamieh: Of ze zullen antwoorden in het openbaar? Ik denk het niet. Ze zullen proberen er vanaf te komen met publieke verklaringen. Wat begrijpelijk is. Maar dan weten ze ten minste dat iedereen meekijkt. En dat moet leiden tot een verandering van de gedragscultuur. Het besef dat de wereldpers hen op de vingers kijkt, moet Eulex doen nadenken over de manier waarop het functioneert; welke waarden ze meegeven aan de EU en Kosovo. Ze moeten ter verantwoording worden geroepen. Ik ben verantwoordelijk; waarom zij niet?

Is ons internationaal recht vandaag voldoende capabel om zulke instellingen ter verantwoording te roepen?

Maria Bamieh: Als dat niet zo is moet dan snel zo worden. Want iedereen is aansprakelijk. En als de rechtbanken die onze mensenrechten moeten beschermen, zich ervan weerhouden om mensen en instellingen ter verantwoording te roepen, keert ons rechtssyteem terug naar de Middeleeuwen. De wet zou voor iedereen gelijk moeten zijn.

Ziet u een toekomst voor Eulex in Kosovo?

Maria Bamieh: Ja. Al denk ik ook dat het volk van Kosovo op een punt is gekomen waarop het zelf het heft in handen wil nemen. En dat kan ik ook begrijpen. Als ze hulp willen van de EU kunnen ze erom vragen, zonder dat die hen wordt opgelegd.

Denkt u dat ze het opnieuw zullen vragen als deze aanklacht over corruptie waar blijkt te zijn?

Maria Bamieh: Dat kan. Zelfs als alles wat ik zeg waar blijkt te zijn, betekent dat niet dat de instellingen in Kosovo geen ondersteuning van de EU meer nodig hebben. Die hebben ze nog nodig voor een lange tijd. Maar ze hebben geen Eulex missie nodig om dat te bewerkstelligen. Ze kunnen zelf bepalen waar ze welke ondersteuning nodig hebben. We kunnen verschillende en goedkopere projecten opzetten die de verschillende gebieden waar ze hulp vragen voorzien van assistentie. In plaats van het op te leggen.

Hoe zit het met het vertrouwen tussen de Kosovaarse autoriteiten en Eulex?

Maria Bamieh: Ik weet het niet. Want het zijn ook de Kosovaarse autoriteiten die opereren binnen Eulex. Eulex zou minder vriendschappelijk moeten omgaan met lokale ministers. Een Kosovaarse politicus die ik had aangeklaagd, was op het afscheidsfeest van ons vorige missiehoofd. Dat is niet correct.

Als u terugkijkt, zou Kosovo beter af geweest zijn zonder Eulex?

Maria Bamieh: Ik denk dat Eulex een goede functie heeft voor het volk van Kosovo. Ik denk dat het veel heeft gedaan. Niet zoveel als het had kunnen doen, maar toch. Ik zie ook een rol voor Eulex in de toekomst. Ik denk niet dat Eulex een compleet falen is. Ik denk dat ze stabiliteit en capaciteitsopbouw hebben geleverd. En incidenten binnen de organisatie betekenen niet dat de organisatie zelf moet worden opgeheven.

Hoe kijkt u persoonlijk naar de toekomst?

Maria Bamieh: Mensen zeggen me dat ik bang moet zijn, maar ik ben het niet. Niemand heeft me ooit bedreigd of aangevallen. Dus waarom mensen denken dat ik gevaar loop weet ik niet.

Ik hoop dat hier iets goed uit komt. Ik hoop dat het iedereen ten goede zal komen. Dat ik uiteindelijk persoonlijke gerechtigheid krijg.

Dus u ziet de toekomst hoopvol tegemoet?

Maria Bamieh: Ja! Want soms moet je opstaan en zeggen: hier kom je niet mee weg. Zo voelde ik me toen ze me ontsloegen: hier mag je niet mee wegkomen, dit is verkeerd. Dat was mijn motivatie. Ik wilde niet dat ze het allemaal onder de mat zouden vegen. Daar kon ik niet mee leven.

Dus ze zullen er niet mee wegkomen?

Maria Bamieh: Ik hoop het niet.