Maryam al-Khawaja: 'Syrisch scenario mogelijk in Bahrein'

Al-Khawaja is een telg uit een prominente familie van mensenrechtenactivisten. Zelf is ze momenteel op borg vrij, maar haar vader, zus en oom bevinden zich achter tralies.

Haar ouders ontvluchtten Bahrein op jonge leeftijd en kregen later politiek asiel in Denemarken, maar in 2001 keerde het gezin terug naar Bahrein om de strijd voor mensenrechten verder te zetten.

Vader Abdulhadi al-Khawaja zit een levenslange gevangenisstraf uit voor vreedzaam protest tegen het regime, terwijl Maryam’s acht maanden zwangere zus Zainab onder meer terecht staat voor het “beledigen van de koning”.

Vanaf wanneer raakte u zelf betrokken bij de mensenrechtenstrijd van uw ouders?

Maryam al-Khawaja: Ik werd van jongs af aan geconfronteerd met het activisme van mijn ouders, ook toen we in Denemarken woonden. Nadat de toenmalige Emir in 2001 hervormingen beloofde, keerden we met het hele gezin terug naar Bahrein. De hervormingen bleken al snel een lege doos te zijn, maar ik was aanvankelijk erg terughoudend om zelf actief te worden.

Ik zag het nut niet van te gaan protesteren om dan in elkaar geslagen en gearresteerd te worden, en vervolgens vast te stellen dat niets veranderde. Het was pas in 2011, toen ik de horror van de repressie zelf aan den lijve ondervond dat ik begreep waar mijn vader voor vocht.

Wat was de inzet van de revolutie van 2011?

Maryam al-Khawaja: De mensen willen het recht om zelf een regering te kunnen kiezen. Ze willen niet langer geregeerd worden door de koninklijke familie. Ze willen Bahrein veranderen van een repressieve en absolutistische monarchie in een republiek of een constitutionele monarchie.

Waarom barste de bom pas in 2011?

Maryam al-Khawaja: De huidige repressiegolf startte niet in 2011, zoals veel mensen denken, maar al in augustus 2010. In de drie daaropvolgende maanden werden 500 mensen gearresteerd, gemarteld en opgesloten, de grootste repressie sinds 2001.

2011 was dus niet het startpunt, maar de situatie is erg verslechterd sindsdien. Tot 2011 was de repressie op een eerder chaotische manier georganiseerd, maar nu is het regime veel beter georganiseerd.

Ze hebben bovendien veel betere adviseurs dan vroeger. In de afgelopen drie jaar hebben ze meer dan tien PR-bedrijven aan het werk gezet om hun imago in Europa en de Verenigde Staten op te poetsen. Beeld je in hoe verschillend de situatie vandaag zou zijn als dat PR-geld aan hervormingen was besteed!

Grove mensenrechtenschendingen

Wat vertellen de aanklachten tegen uw familie en andere mensenrechtenactivisten over de mensenrechtensituatie in Bahrein?

‘Als we alle schendingen in Bahrein willen bespreken, kunnen we ook gewoon artikel per artikel door de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens gaan’

Maryam al-Khawaja: Als je de mensenrechtensituatie in een land wil kennen, moet je kijken waar de mensenrechtenverdedigers zich bevinden. Het zegt alles dat in Bahrein de meerderheid van hen achter de tralies zitten.

Waar begin ik met het opsommen van mensenrechtenschendingen in Bahrein? De meest ernstige gevallen hebben te maken met schendingen van het recht op vrije meningsuiting, vereniging, en bijeenkomst. En het recht op leven natuurlijk.

Maar als we alle mensenrechtenschendingen moeten bespreken, kunnen we ook gewoon artikel per artikel door de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens gaan. Ze worden allemaal geschonden in mijn land. Er is mogelijk zelfs sprake van misdaden tegen de menselijkheid.

Kunt u daar wat voorbeelden van geven?

Maryam al-Khawaja: We hebben een ontelbaar aantal draconische wetten in Bahrein. Je kunt voor zeven jaar in de gevangenis vliegen voor het “beledigen van de koning”. Het is ook illegaal om met meer dan vijf mensen bijeen te komen zonder toestemming van het ministerie. Dat wordt natuurlijk selectief toegepast om elke vorm van protest de kop in te drukken.

Er bestaat ook een algemeen verbod op protesteren in de hoofdstad Manama. Het regime laat maar drie of vier protesten per maand toe van de geregistreerde oppositie in één of andere buitenwijk.

Terrorisme is bovendien uiterst vaag gedefinieerd. Er zijn honderden gevallen van mensen die ijveren voor vrijheid van meningsuiting die berecht worden onder terrorismewetten. Als ik bijvoorbeeld op Twitter iets slechts schrijf over een politieofficier kan ik aangeklaagd worden voor het aanzetten tot terrorisme tegen de politie.

Gebrek aan verantwoording

De Bahreinse overheid stelt nochtans dat Bahrein een enorme openheid en bereidheid tot hervormingen toont, en de aanbevelingen van de Verenigde Naties en de Onderzoekscommissie uit 2011 heeft aanvaard?

Maryam al-Khawaja: Talk is cheap. Wil je weten wat er echt gebeurt in Bahrein? Kijk naar de situatie op het terrein, dan weet je of ze echt hervormen of niet.

‘In Bahrein is er geen sprake van een dysfunctioneel rechtssysteem, maar een uitermate functioneel systeem van onrecht’

Kijk naar de buitenrechtelijke executies, die nog steeds plaatsvinden. Kijk naar het systematische gebruik van marteling: mensen zijn nog steeds onderworpen aan de meest afgrijselijke vormen van marteling. Kijk naar de constante aanvallen op demonstraties, of willekeurige nachtelijke raids en arrestaties.

Maar vooral, kijk naar de manier waarop het rechtssysteem in Bahrein functioneert. In Bahrein is er geen sprake van een dysfunctioneel rechtssysteem, maar een uitermate functioneel systeem van onrecht.

Er is totaal geen verantwoording voor mensenrechtenschendingen in Bahrein. Als er al iemand terecht staat, is het een officier met een lage rang. Tachtig tot negentig procent van de aangeklaagde personen worden bovendien vrijgesproken of komen er vanaf met een lichte straf.

Een officier die iemand martelde tot de persoon stierf kreeg zes maanden, terwijl een demonstrant die vreedzaam betoogt levenslang kan krijgen.

Gevaar op Syrisch scenario

‘Wat gebeurt er als mensen in een hoek worden geduwd? Ze worden gewelddadig en ontwikkelen extremistische ideeën’

Wat moet de internationale gemeenschap volgens u doen in Bahrein?

Maryam al-Khawaja: Ik heb de afgelopen jaren tal van ontmoetingen gehad met Amerikanen en Europeanen. Ik vertel ze altijd hetzelfde: jullie hebben een gouden opportuniteit in Bahrein.

Er is een enorme massa van vreedzame manifestanten die enkel burgerlijke rechten vragen. Steun ze, en je kunt een model en baken van stabiliteit creëren in een onstabiele regio.

Als dat niet gebeurt is de kans op een Syrisch scenario reëel. Mensen voelen zich steeds meer in een hoek geduwd en frustraties nemen toe. En wat gebeurt er als mensen in een hoek worden geduwd? Ze worden gewelddadig en ontwikkelen extremistische ideeën.

Dat wordt enkel nog versterkt omdat mensen zich in de steek gelaten voelen door westerse landen die altijd het belang van mensenrechten en democratie prediken, maar wel een oogje dichtknijpen voor het Bahreinse regime.

Een Syrisch scenario is mogelijk in Bahrein?

Maryam al-Khawaja: Niet onmiddellijk, maar over twee of drie jaar wel. De Bahreinse regering voert een intens sektarisch beleid, wat werkt als een broedmachine voor extremistische ideologieën gelijkaardig aan Islamitische Staat (IS).

Ze viseren mensen naargelang religieuze gezindte: als je als sjiiet tegengehouden wordt aan een checkpoint word je verbaal lastiggevallen, geslagen, gemarteld of zelfs gedood. Tegelijk vallen ze ook moskeeën of religieuze monumenten aan, wat het sektarisme in de hand werkt.

Tegelijk bevinden er zich mensen met de meest extremistische ideologieën in de hoogste rangen van het veiligheidsapparaat. Er is nu al sprake van mensen die deserteren uit het leger om de rangen van IS in Irak en Syrië te vervoegen.

Een sektarisch conflict tussen soennieten en sjiieten is niet ondenkbaar?

Maryam al-Khawaja: De toestand in Bahrein heeft niets te maken met sektarisme, het gaat om het recht op zelfbeschikking van het Bahreinse bevolking tegen een absolutistisch regime.

‘Het probleem met een sektarische framing is dat het op de duur een zichzelf waarmakende voorspelling wordt’

Het probleem met een sektarische framing is dat het op de duur een zichzelf waarmakende voorspelling wordt. Als je lang genoeg blijft herhalen dat er een sjiitische opstand is tegen een soennitisch regime wordt het langzaamaan een sektarisch conflict.

Als ik een Bahreinse soenniet zou zijn die elke dag hoort hoe de sjiieten af willen van de soennieten zou ik dat op de duur ook beginnen te geloven. De media spelen daar een belangrijke rol in.

IS kwam niet uit het niets, maar is het resultaat van zo’n doelbewust sektarisch beleid. Ik juich het absoluut toe dat er een internationale coalitie is tegen IS, maar waarom zijn we niet even verontwaardigd over het sektarische discours in de golflanden en de onthoofdingen in Saoedi-Arabië?

Vuur moet je niet met vuur bestrijden, je moet het bij de bron aanpakken, namelijk de golflanden.

Rol internationale gemeenschap

Welke concrete stappen moet de internationale gemeenschap dan nemen om zo’n scenario te vermijden?

Maryam al-Khawaja: Een resolutie van de Mensenrechtenraad van de VN moet een eerste stap zijn. Als daar geen gevolg aan gegeven wordt, moeten sancties getroffen worden.

Er moet een embargo komen op de export van wapens en alle technologie die gebruikt kan worden voor mensenrechtenschendingen. Europese bedrijven verkopen momenteel tal van apparatuur aan Bahrein die gebruikt wordt voor het bespioneren, opsporen, arresteren en martelen van Bahreini’s.

Het belangrijkste is echter dat mensen verantwoording moeten afleggen voor hun misdaden. We hebben al een lijst van vijftig mensen opgesteld met concrete bewijslast over hun mensenrechtenschendingen. Deze moet onderzocht worden door een onafhankelijk internationaal onderzoeksteam.

De Bahreinse regering zal zoiets echter nooit aanvaarden tenzij ze daartoe gedwongen worden. Sancties tegen individuele personen – zoals een bevriezing van tegoeden of een reisverbod- moeten dus een beginpunt zijn.

Enkel op die manier kan het regime gedwongen worden mensen die zich schuldig hebben gemaakt aan mensenrechtenschendingen verantwoording te laten afleggen.