Argentijnse volkswoede om inflatie keert zich tegen politici

De Argentijnse economie is tot een stilstand gekomen. De aanhoudende inflatie, nochtans geen onbekend gegeven voor de Argentijnse samenleving, leidt tot veel armoede en volkswoede. Ook politici moeten dat bekopen.

Maandagochtend in Florida, een voetgangersstraat in het hart van de Argentijnse hoofdstad Buenos Aires. Een kleine groep omstaanders troept samen rond het raam van een elektronicazaak. Aandachtig bekijken ze een gewelddadige scene op een televisiescherm. Alleen is het geen scene uit een feuilleton of film: het is de werkelijkheid.

De scene is een live uitzending van rellen enkele kilometers verderop, in een arme buurt van Buenos Aires. Daar gooien buschauffeurs met stenen en gebruiken ze hun vuisten tegen Sergio Berni, de minister van Veiligheid in de provincie Buenos Aires. De buschauffeurs zijn een collega verloren bij een gewelddadige overval. Berni was ter plaatse gekomen om een gesprek aan te gaan en zijn medeleven te betuigen, met een cameraploeg erbij.

Politici zijn het doelwit van wijdverspreide woede in de straten van Buenos Aires.

Het geweld dat daarop volgde, in het bijzijn van diezelfde cameraploeg, verbaast de omstaanders in Florida niet. Meer zelfs: enkelingen hebben moeite om een grijns van hun gezicht te vegen. Ze reageren voldaan op het feit dat enkele gewone Argentijnen het heft in eigen handen nemen en hun woede uiten tegen een vertegenwoordiger van de politiek in het land.

Opiniepeilingen zijn dan ook duidelijk: politici zijn het doelwit van wijdverspreide woede in de straten van Buenos Aires. ‘Het zat eraan te komen’, reageert een van de televisiekijkers. De anderen knikken instemmend. ‘Politici verdienen een fortuin terwijl ze niks veranderen, en wij werken dagenlang voor een appel en een ei. En als je dan al eens buitenkomt, dan kan je zomaar overvallen en vermoord worden.’

Vier op de tien Argentijnen in armoede

De Argentijnse samenleving is het zat: dat is wat deze scene ons werkelijk vertelt. Het land bevindt zich in een lange, diepe economische crisis. De laatste vijf jaar is de waarde van de Argentijnse peso, en dus de koopkracht, sterk gedaald door aanhoudende inflatie. Soms stagneert de inflatie enkele maanden, maar ze komt daarna weer sterker terug.

In 2022 was er nog reden om optimistisch te zijn, met economisch herstel na de covid-19-crisis. Maar dat lijkt nu ver weg. Sinds begin dit jaar brengen lokale kranten het ene nieuwsbericht na het andere over hoezeer het sociaal weefsel in het land afbrokkelt.

Op 31 maart kondigden de krantenkoppen het armoedecijfer aan voor de tweede helft van 2022: maar liefst 39,2% van de bevolking leeft in armoede. In absolute cijfers zijn dat 18,1 miljoen mensen van de in totaal 46 miljoen Argentijnen.

In 2021 was het armoedecijfer nog 37,3%. Dat wil zeggen dat in amper een jaar tijd een miljoen mensen in kansarmoede verzeild geraakt zijn, ondanks het feit dat de economie – met dank aan de boom na de coronacrisis – met 4,9% gestegen is. Dat laatste cijfer ligt hoger dan het gemiddelde van de regio, blijkt uit cijfers van CEPAL, de Economische Commissie voor Latijns-Amerika en het Caraïbische Gebied.

Sojaoogst mislukt

Nu al zijn het verouderde statistieken. Het niveau van de inflatie in 2023 leert ons nu al dat het armoedecijfer enkel nog maar zal stijgen tot ongekende niveaus, zelfs voor een land als Argentinië dat in het verleden al bijzonder vaak met inflatie te maken kreeg.

In februari stegen de prijzen nog maar eens met 6,6%. Het is de eerste keer sinds 1991 dat de prijsstijgingen op één jaar tijd zodanig zijn dat je tussen maart 2022 en februari 2023 over een verdubbeling kan spreken.

De voedselprijzen, de grootste uitgavepost voor mensen met een laag inkomen, zijn met 9,8% het zwaarst gestegen.

Voeg hieraan toe: de extreme droogte die sojavelden en graansoorten teistert. Die oogsten zijn de belangrijkste manier om buitenlands geld naar Argentinië te krijgen. Zowel publieke als private organisaties proberen te becijferen met welke verliezen het land nu al te kampen heeft. De schattingen voor de gemiste inkomsten via de export liggen nu tussen de 10 en de 20 miljard dollar.

Dat is ineens de reden waarom de Wereldbank, die voorspelde dat de Argentijnse economie met 2% zou groeien in 2023, die prognose begin april aangepast heeft naar “geen economische groei” in 2023.

Vuilnisophalers zijn overal

We bevinden ons zo’n vijftien kilometer buiten het centrum van Buenos Aires, in de arme buurt Loyola. Daar vertalen de statistieken zich in huizen die op instorten lijken te staan, smalle straten waar het vuilnis zich ophoopt en graatmagere honden die de spelende kinderen gezelschap houden.

In de aanhangwagen van een vrachtwagen met een opvallend reclamebord voor een campagnevoerende politicus is een tandarts aan het werk. Zonder daar geld voor te vragen trekt hij tanden bij de buurtbewoners, die steeds minder makkelijk aan goede gezondheidszorg geraken.

De buurt Loyola bevindt zich in het gehucht San Martín, een van de randgemeenten van Buenos Aires. In totaal wonen elf miljoen Argentijnen in deze voorsteden, ongeveer een kwart van de totale bevolking van het land. Het armoedecijfer ligt er op 45%, hoger dan het nationale gemiddelde.

‘Dit heb ik nog nooit gezien’, zegt de 58-jarige Luis Ángel Gómez, een bouwvakker die geboren en getogen is in Loyola. ‘Vroeger was het een mannentaak om tussen het vuilnis te speuren naar recycleerbaar materiaal om te verkopen. We zijn nogal van het idee dat de straat geen plek is voor vrouwen. Vandaag de dag doen zij dat werk ook.’

Vroeger zag je de karretjes van informele vuilnisophalers, ook wel “cartoneros” genoemd, vooral ’s avonds na zonsondergang in arbeiderswijken, net nadat mensen hun vuilnis buitenzetten. Nu zie je ze overal doorheen de stad, op ieder uur van de dag.

Soepcafé voor kinderen

Gómez staat aan het hoofd van het soepcafé in Loyola. Al tien jaar lang biedt hij drie keer per week een lunch en twee keer per week een vieruurtje aan ruim zeventig kinderen en jongeren in de buurt.

Het soepcafé bevindt zich in een kamer met een tinnen afdak. Verder zien we er enkele gasfornuizen en, als decoratie, foto’s van glimlachende jongens en meisjes.

‘De gemeente helpt me, ze geven me twintig kilo rundsvlees en twee dozen kip per maand’, vertelt Gómez. ‘En ik kan ook rekenen op gedoneerd voedsel waarmee ik dan aan de slag ga. Deze dozen melk, bijvoorbeeld, heb ik gekregen van het bedrijf dat aan vuilnisophaling doet.’

Zo’n soepcafé kan niet alle noden van de buurtbewoners lenigen. ‘Ik wil vooral de kinderen een betere toekomst geven. Ik kook voor hen tot ze een jaar of 14 of 15 zijn. Maar vandaag liggen de kaarten anders. Nu moet ik ook hun ouders en grootouders helpen.’

Middenklasse

Sinds 2018 is de crisis alleen maar versneld en verergerd door de pandemie. Argentinië gaat door een periode van stagnatie, er is weinig economische groei en het aantal nieuwe banen in de privésector is het afgelopen decennium nagenoeg stilgevallen.

Uit een recente studie van de Katholieke Universiteit van Argentinië (UCA) blijkt dat het sinds 2010 steeds moeilijker geworden is om aan voeding, gezondheidszorg, werk en sociale zekerheid te geraken. Dat treft vijf op de twaalf miljoen Argentijnse huishoudens.

‘De polarisering in Argentinië groeit’, zegt socioloog Agustín Salvia, die bij het UCA de sociale schuldenberg in de gaten houdt. ‘De middenklasse krimpt. Elke crisis treft een nieuwe bevolkingsgroep.’

Volgens Salvia heeft de economische groei na de covid-19-crisis nieuwe banen gecreëerd, maar dat bleef maar duren tot de zomer van 2022. De armoede bleef stijgen in dezelfde mate, want alle nieuwe banen waren volgens Salvia lageloonarbeid.

‘En nu is de heropleving na de pandemie voorbij’, zegt hij. ‘Sinds eind 2022 zijn er geen nieuwe banen meer bijgekomen. Als je dat optelt bij de inflatie, kunnen we er zeker van zijn dat de armoede in 2023 zal toenemen.’

Volgens de onderzoeker leefde vroeger een kwart tot een derde van Argentinië in structurele of chronische armoede. Nu liggen die cijfers rond de 40 tot 45 procent, terwijl de economie er nog steeds niet goed voorstaat. Dat heeft veel gezinnen uit de middenklasse in armoede doen belanden.