Ban Ki-moon bleef vooral diplomaat

De voormalige minister van Buitenlandse Zaken van Zuid-Korea en carrièrediplomaat, had zich volgens critici tijdens zijn termijn van tien jaar duidelijker mogen uitspreken. Secretarissen-generaal moeten het delicate pad van de diplomatie bewandelen en de 193 lidstaten dienen, maar hebben ook de verantwoordelijkheid een “ware stem” van het VN-charter te zijn, zegt Stephen Lewis, mede-oprichter van AIDS-Free World.

‘In onze huidige wereld hebben we een secretaris-generaal nodig die zich uitspreekt tegen excessen van de macht, die zegt wat hij denkt en een sterk standpunt inneemt. Dat is niet wat Ban Ki-moon gedaan heeft’, zegt Lewis, die eerder directeur van Unicef was en Canadees ambassadeur bij de VN.

Lewis zegt dat Ban meer de voetsporen had kunnen volgen van voorgangers zoals Kofi Annan uit Ghana en Dag Hammerskjold uit Zweden. Deze twee secretarissen-generaal dwongen waardering af door zich wel uit te spreken tegen lidstaten wanneer dat nodig was.

Middenweg

‘Het is het verschil tussen iemand die de middenweg kiest en probeert iedereen tevreden te houden, en iemand die het als zijn werk beschouwt om deze wereld te leiden op een principiële manier, het charter hoog te houden en lidstaten aan te spreken op mensenrechtenschendingen’, zegt Lewis. Het charter is het oprichtingsdocument van de VN uit 1945.

Richard Gowan, expert bij de Europese Raad voor Buitenlandse Relaties is het ermee eens dat Ban eerder voor de diplomatie heeft gekozen dan voor onenigheid met de lidstaten. ‘Ban is een diplomaat tot op het bot. Hij vond altijd dat het een taboe is om grote machten te schofferen’, zegt Gowan.

‘Ban is een diplomaat tot op het bot. Hij vond altijd dat het een taboe is om grote machten te schofferen’

Volgens hem nam de secretaris-generaal in de loop der jaren wel sterkere standpunten in. ‘Ik vind dat hij beter werd met de jaren. Na de crisis in Sri Lanka in 2009 voelde hij zich gedwongen om de aandacht te vestigen op ernstige mensenrechtenschendingen. Hij is een morele man.’

In het algemeen, zegt Gowan, was Ban echter te voorzichtig ten aanzien van de grote crises waar de VN mee te maken kreeg. Daartoe behoren ook de voortdurende conflicten in Syrië en Zuid-Soedan. ‘Wat ik telkens opnieuw van VN-functionarissen heb gehoord in de afgelopen tien jaar, is dat Ban te terughoudend was en te veel gericht op het beschermen van zijn eigen positie als het ging om grote crises’, zegt Gowan.

Vredesmissies

Hoewel Ban wellicht beperkt invloed zou hebben gehad op de reactie van lidstaten op wereldproblemen, had hij wel de verantwoordelijkheid voor hoe de VN daarop reageerden. Dat geldt ook voor de VN-vredesmissies. Het aantal deelnemers daaraan liep op tot 100.000 onder Ban.

VN-militairen kregen te maken met schandalen, inclusief beschuldigingen van seksueel misbruik. Het was echter vooral de lauwe reactie op problemen onder Bans leiderschap die kritiek opriep.

Gowan stelt dat het erop leek dat Ban niet precies wist hoe de VN opereerden. ‘Secretarissen-generaal zijn geen tovenaars. De VN-bureaucratie is moeilijk te besturen en vredesoperaties zijn vooral lastig te controleren’, zegt Gowan. ‘Maar Ban leek ver af te staan van de activiteiten van de VN in het veld.’

‘Als een VN-missie met een grote crisis te maken kreeg, of toen het misbruikschandaal vol in de aandacht kwam, leek hij altijd op de achtergrond te blijven. Hij heeft tijdens de cholera-crisis in Haïti geprobeerd juist te handelen, daar wil ik hem wel krediet voor geven, maar het ging langzaam.’

VN-soldaten uit Nepal die in 2010 hulp boden bij een aardbeving op Haïti, namen cholera mee naar het land. De uitbraak werd mede veroorzaakt doordat ongezuiverd rioolwater van een VN-basis in lokale waterbronnen terechtkwam.

Excuses

In december vorig jaar, kort voor het einde van zijn termijn als secretaris-generaal, bood Ban zijn excuses aan voor de cholera-uitbraak op Haïti. De VN nemen echter geen volledige verantwoordelijkheid voor de uitbraak.

Ban boekte op veel terreinen echter wel vooruitgang. Zo heeft hij zich onder meer ingezet voor de rechten van seksuele minderheden.

Een excuus dat karakteristiek is voor de middenweg die Ban vaak bewandelde, zegt Lewis. ‘Hij heeft alleen excuses aangeboden voor gevolgen van de cholera.’ Als de VN volledige verantwoordelijkheid zouden nemen, zegt hij, betekent dat dat inwoners van Haïti waarschijnlijk herstelbetalingen kunnen eisen. Duizenden Haïtianen overleden aan cholera.

Hoe dan ook, velen zagen het excuus van Ban als een poging om schoon schip te maken met een van de donkerste periodes uit zijn periode als secretaris-generaal.

Ban boekte op veel terreinen echter wel vooruitgang. Zo heeft hij zich onder meer ingezet voor de rechten van seksuele minderheden (LHBT’ers) binnen de Verenigde Naties, en openlijk zijn steun uitgesproken voor deze groepen.

Bans opvolger, de Portugees Antonio Guterres, begon deze week aan zijn nieuwe taak met een boodschap van vrede aan de wereld. ‘We hopen dat Guterres een nieuwe Hammerskjold zal worden’, zegt Lewis, verwijzend naar de Zweedse secretaris-generaal die alom bewonderd werd om zijn toewijding aan het VN-charter.

Algemeen wordt aangenomen dat Ban een gooi zal gaan doen naar het presidentschap van Zuid-Korea.