Braziliaanse economie herleeft ondanks politieke chaos

Corruptieschandalen hebben toppolitici en grote bedrijven in zware problemen gebracht maar toch herstelt de economie zich. ‘Het lijkt paradoxaal’, zegt Sergio Vale, hoofdeconoom van het consultancybedrijf MB Asociados.

Eind 2016 kwam een einde aan de recessie die elf trimesters heeft geduurd, maakte het Comité voor Economische Cycli onlangs bekend. Dat comité is een onafhankelijke groep van economen die regelmatig samenkomen in Rio de Janeiro om de cyclische perioden te bepalen.

Ergste recessie

In die elf trimesters recessie daalde het bruto binnenlands product met 8,6 procent. Het was de ergste recessie sinds de jaren tachtig, zowel in duur als in verliezen. Van 1981 tot 1983 kromp de Braziliaanse economie net iets minder sterk, met 8,5 procent.

In die elf trimesters recessie daalde het bruto binnenlands product met 8,6 procent.

De recessie die eind vorig jaar eindigde, was het gevolg van een ‘reeks economische fouten van de vorige regering, met populistische maatregelen die de openbare schuld sterk hebben doen stijgen’, zegt Vale. Hij verwijst daarmee naar oud-president Dilma Rousseff van de linkse Arbeiderspartij, die het land van januari 2011 tot mei 2016 bestuurde.

Aanhoudende corruptieaanklachten

Rousseff werd in augustus afgezet door de Senaat na een proces van vier maanden. Haar vicepresident Michel Temer, van de centrumrechtse PMDB, volgde haar op, maar door aanhoudende beschuldigingen van corruptie tegen hem en de meeste van zijn ministers en adviseurs wankelt Temer’s beleid voortdurend.

Volgens de laatste opiniepeilingen staat nauwelijks 3 tot 5 procent van de Brazilianen achter zijn beleid maar hij overleeft doordat de Kamer van Afgevaardigden het tot tweemaal onmogelijk maakte om hem in beschuldiging te stellen.

Te midden van de corruptieschandalen, waarbij heel wat toppolitici en directeurs van grote bouw- en vleesbedrijven in de problemen zijn gekomen, zette het herstel van de Braziliaanse economie in. In het eerste trimester van dit jaar groeide het bbp 1 procent en in het tweede 0,2 procent in vergelijking met het voorgaande trimester. In vergelijking met dezelfde periode vorig jaar was er geen groei.

Koers veranderd

‘De economie is er dit jaar op vooruitgegaan omdat Temer zijn koers heeft veranderd’, zegt Vale. ‘Hij herstelde de normaliteit, met stabiele regels, hij zette de economie weer op de rails.’ De nieuwe regering streeft naar een begrotingsevenwicht en biedt ondernemers ‘een horizon van stabiliteit’, zegt de hoofdeconoom.

De regering bepaalde dat de openbare uitgaven onder de inflatie van het voorgaande jaar moeten blijven, versoepelde de arbeidswetten en maakte de olieproductie aantrekkelijker voor buitenlandse investeerders. 

De regering bepaalde dat de openbare uitgaven onder de inflatie van het voorgaande jaar moeten blijven, versoepelde de arbeidswetten en maakte de olieproductie aantrekkelijker voor buitenlandse investeerders. Het zijn allemaal maatregelen die bijdroegen tot de koerswijziging, zeggen veel economen en ondernemers.

Lage inflatie

Luis Eduardo Assis, hoogleraar aan Katholieke Universiteit van São Paulo en oud-directeur van de Centrale Bank, is het daar niet mee eens. ‘Het effect van de goedgekeurde hervormingen is relatief secundair. Het herstel is een gevolg van verschillende factoren en een van de belangrijkste is de daling van de inflatie naar een zeer laag peil. Dat maakte een zeker herstel van het reële salaris mogelijk, men heeft meer geld om uit te geven.’

De lage inflatie leidde ook tot lagere interesten, ‘wat eveneens de economie activeert: het maakt de heronderhandeling van schulden mogelijk en vermindert de kosten van nieuwe leningen.’

De officiële prijsindex, die wordt bijgehouden door het Braziliaans Instituut voor Geografie en Statistiek, schoot in het begin van dit decennium fors de hoogte in, met een piek van 10,67 procent in 2015, maar begon het volgende jaar te dalen, tot 6,29 procent. Dit jaar (tot september) steeg de index slechts 1,78 procent.

Geen structureel herstel

‘De recuperatie is reëel en moet in de loop van 2018 versnellen, maar ze is niet structureel en zal op een bepaald moment eindigen omdat er geen consistente oplossing is voor de begrotingscrisis’, zegt Assis.

Volgens deze visie is de huidige verbetering vooral cyclisch. De recessie deed de werkloosheid stijgen, tot 12,4 procent in september, of 13 miljoen werklozen. Dalende consumptie houdt de prijzen in toom, tot de trend keert, om de vraag te stimuleren.

Sociale zekerheid

Het begrotingstekort, dat een duurzame economische groei onmogelijk maakt, wordt vooral toegeschreven aan de sociale zekerheid, die met meer dan de helft van de begroting aan de haal gaat.

Het begrotingstekort, dat een duurzame economische groei onmogelijk maakt, wordt vooral toegeschreven aan de sociale zekerheid, die met meer dan de helft van de begroting aan de haal gaat.

Een pensioenhervorming die de pensioenleeftijd dichter bij 65 jaar brengt en de bijdragen verhoogt, is onvermijdelijk als men de begroting weer op orde wil krijgen en de economie wil aanzwengelen, zegt minister van Financiën Henrique Meirelles.

Maar zo’n pensioenhervorming is zo goed als onmogelijk. In oktober 2018 zijn er verkiezingen en aan zulke onpopulaire maatregelen willen de meeste parlementsleden zich niet wagen.

Broos herstel

Ook de industriesector nuanceert het huidige herstel. ‘Het herstel is broos en het ritme is aan het vertragen, van 1,4 procent groei in het eerste trimester van dit jaar naar 1,1 procent in het tweede trimester en 0,9 procent in het derde’, benadrukt Rafael Cagnin, econoom van het Instituut voor de Studie van Industriële Ontwikkeling.

Het herstel kwam er doordat in enkele sectoren bepaalde factoren gunstig waren. ‘Zo waren de goede landbouwoogsten – 28 procent meer dan vorig jaar – voordelig voor de machine-industrie’, zegt Cagnin. De automobielsector voerde veel uit naar Argentinië omdat de nieuwe regering daar invoerbeperkingen introk.

Huishoudtoestellen vernieuwen

‘De daling van de inflatie en de interesten herstelde de koopkracht van de bevolking. Na twee jaar recessie wil die haar elektrische huishoudtoestellen, mobiele telefoons, kleding en schoenen vernieuwen’, zegt Cagnin.

Maar om van een duurzame industriële groei te spreken, zijn er nog te veel onzekerheden. 

Maar om van een duurzame industriële groei te spreken, zijn er nog te veel onzekerheden. Door besparingen is het aantal leningen van de Nationale Bank voor Economische en Sociale Ontwikkeling teruggelopen, zonder dat er alternatieven in de plaats kwamen van deze belangrijke bron van goedkoop langetermijnkrediet.

Belastinghervorming ontbreekt

De besparingen hebben ook ‘de investeringen in het algemeen, vooral in de technologie beïnvloed, ten nadele van de nationale concurrentiekracht en de toekomstige ontwikkeling’, stelt Cagnin.

Zijn grootste kritiek is dat er geen belastinghervorming komt. Die is nodig na dertig jaar, zegt hij. De begrotingsaanpassing die de regering nu nastreeft, kijkt enkel naar de uitgaven, niet naar de inkomsten. Dat leidt tot scheefgetrokken situaties die nadelig zijn voor de industrie.