Colombiaans burgerprotest eist water, leven en land

3 juni, de straten van Ibagué stromen vol. Maar liefst 120.000 mensen uit alle hoeken van het departement Tolima gaan de straat op in de departementshoofdstad om hun stem te laten horen tijdens de carnavalsoptocht voor water, leven en het grondgebied. Een gigantische opkomst voor een stad die niet meer dan 465.000 inwoners telt.

Er wordt gestapt voor meer ecologisch bewustzijn en een grotere bescherming van de natuurlijke rijkdommen. Maar hét grote thema van deze optocht is het referendum over het toekomstig mijnbouwproject op zo’n 34 kilometer van de stad, genaamd La Colosa. De naam doet zijn omvang al vermoeden. De goudmijn moet de grootste van de hele Noordelijke Andes worden.

De protestvoerders vrezen een ongeziene ecologische en sociale verminking van het gebied.

Het Zuid-Afrikaanse goudbedrijf AngloGold Ashanti heeft de mijnbouwconcessies in de regio in handen en voorziet om er binnen tien jaar zijn eerste eenheden goud uit grond te halen. De protestvoerders vrezen een ongeziene ecologische en sociale verminking van een gebied dat minimum vier keer zo groot zal zijn als Brussel en een rijke biodiversiteit herbergt.

Mijnbouw gaat namelijk gepaard met ontbossing, gebruik van grote hoeveelheden water, vervuiling van lucht en grondwater en zorgt voor sociale spanningen.

Het recht op een waardig leven

Het referendum dat waarschijnlijk in juli zal plaatsvinden stelt de inwoners van Ibagué de vraag of ze akkoord gaan met de verdere uitbouw van het mijnbouwproject. Volgens Renzo García Parra, één van de bezielers van het referendum en lid van de lokale milieubeweging Comité Ambiental en Defensa de la Vida, kan Ibagué de eerste grote Colombiaanse stad worden die met een bindend referendum een mijnbouwreus kan tegenhouden.

Deze bindende volksbevraging geeft de gemeenschappen een stem en laat ze meebeslissen over de toekomst van de regio en het land.

Uniek is dit bindend referendum evenwel niet. In 2013 besliste de bevolking van het nabijgelegen dorp Piedras dat het geen mijnbouwactiviteiten in de buurt wou. Maar een referendum op zo’n grote schaal is zeer opmerkelijk. Deze bindende volksbevraging geeft de gemeenschappen een stem en laat ze meebeslissen over de toekomst van de regio en het land.

Naast Ibagué bereidt ook Cajamarca, een stad te midden van het voorziene mijnbouwproject, zich voor op een referendum in augustus. Ook daar vragen de boerengemeenschappen de overheid een waardig leven op hun eigen grondgebied, zegt Robinson Arley Mejia Alonso van het sociaal-ecologisch jeugdcollectief COSAJUCA uit Cajamarca.

De dreiging van de Zwarte Arend

Dat het referendum in Ibagué er niet zonder slag of stoot zal komen in juli, staat als een paal boven water. Meteen na de grote optocht in Ibagué kregen enkele leiders van het protest doodsbedreigingen van de paramilitaire rebellenbeweging “Las Aguilas Negras” (de zwarte arenden).

Zij geloven sterk in een ontwikkelingsplan gebaseerd op extractivisme. En dus moeten de burgemeester van de stad, het Comité Ambiental en Defensa de la Vida en andere milieuorganisaties vrezen voor hun leven indien ze verder gaan met hun protest.

De meeste politieke partijen worden openlijk financieel gesteund door multinationals zoals AngloGold Ashanti.

Ook de politieke partijen en politici die geloven in het nationale regeringsbeleid nemen de handschoen op. President Santos maakte van de mijnbouwsector de locomotief van de vooruitgang, ook al rijdt die frontaal in tegen de wil van het volk om de mijnbouwbouwactiviteiten te stoppen in de regio.

De meeste politieke partijen worden ook openlijk financieel gesteund door multinationals zoals AngloGold Ashanti, een heel gebruikelijke werkwijze in Colombia en volstrekt legaal.

Een andere gangbare strategie van regeringsgezinden is om het verzet te criminaliseren door de milieuactivisten te linken aan de rebellenbeweging FARC-EP. Zo verklaarde een politicus eerder dit jaar onterecht dat de FARC-EP, een historische tegenstander van multinationals, een drijvende kracht is achter het verzet. Op deze manier komt het hele democratiseringsproces op losse schroeven te staan.

Vrede en de verdeling van het land

En toch blijft het protest in de regio Tolima groeien. Zelfs de burgemeester van Ibagué steunt openlijk het verzet en het referendum. Volgens García is Tolima een haard van verzet geworden tegen het extractivistische beleid van Santos. Een serieuze doorn in het oog van de president. Met de eis tot een bindend referendum heeft de regio zich ook opgeworpen als een nationaal symbool van burgerparticipatie.

Volgens vele landrechtenactivisten, boerengemeenschappen en plattelandsgemeenschappen is dit net de ontbrekende schakel in de historische vredesonderhandelingen die momenteel aan de gang zijn in Havana. En zo gaat deze golf van protest ook lijnrecht in tegen dat ander speerpunt van het beleid van Santos, de vredesgesprekken.

Na 50 jaar van intens geweld ervaart Colombia eindelijk zijn transitieperiode naar vrede. De vredesonderhandelingen tussen de regering, de FARC-EP en de paramilitaire groep ELN zijn ondertussen in hun eindfase beland. Het land kende decennialang een oorlog die voornamelijk op het platteland werd uitgevochten. Ongelijke landverdeling en controle over natuurlijke rijkdommen verscheurde het land.

Zo’n 6 miljoen Colombianen zijn in eigen land op de vlucht.

Maar liefst de helft van het Colombiaanse territorium is in handen van slechts 1% van de bevolking. De situatie ontspoorde en bracht het land in een permanente staat van angst en geweld. Zo’n 6 miljoen Colombianen zijn in eigen land op de vlucht.

Een eerlijke herverdeling van het land is dus fundamenteel voor echte vrede. Inspraak bij de toegang tot grondstoffen ook. Alle partijen moeten gehoord worden, ook de burgers en lokale gemeenschappen, wil het nakende vredesakkoord levensvatbaar zijn.

Tolima aan Havana: Luister naar ons!

Het zijn net deze twee bronnen van conflict die buiten de vredesonderhandelingen dreigen te vallen. Hoe kunnen de Colombianen opnieuw vreedzaam samenleven als ze niet eens worden gehoord in de herverdeling van hun eigen land en de toekenning van mijnbouwconcessies in hun gebied? Hun stem weerklinkt lang niet tot in de Havana, waar de vredesonderhandelingen gevoerd worden.

Daarom is het referendum in Ibagué net zo belangrijk, zegt García. Het toont niet alleen aan dat de democratisering van milieuaangelegenheden mogelijk is. Het referendum is ook broodnodig om het vredesproces een kans te geven op het platteland van Colombia.

En zo lijkt het alsof het Colombiaanse volk zijn leiders een stap voor is om een duurzaam vredesproces in te zetten. Terwijl er in Havana nog onderhandeld wordt, zijn de Colombianen via meer burgerlijke inspraak reeds begonnen de grondproblemen bij de wortels aan te pakken.

Bart Carlier is medewerker bij Catapa en vertrekt binnenkort naar Colombia