Cubaanse hervormingen lossen armoede niet op

De ongelijkheid op Cuba groeit, al sinds het begin van de crisis die werd uitgelokt door de breuk met de Sovjet-Unie en andere socialistische landen in Oost-Europa - destijds de belangrijkste partners van Cuba. Om de recessie te verzachten, opende de regering van Fidel Castro (1959-2008) de deuren voor buitenlandse investeringen, meer toerisme, legalisering van de dollar en winkels waar alleen met harde valuta betaald kan worden. De economische voordelen daarvan, gingen echter gepaard met grotere sociale ongelijkheid.

María Caridad González zegt dat er echter nog steeds een zekere gelijkheid bestaat in de Cubaanse samenleving. Dat betekent dat haar 10-jarige zoon kansen krijgt en weet dat ‘hij om goed terecht te komen in het leven, alleen een vak hoeft te leren.’

‘Wat me stoort, is dat mensen met minder opleiding en minder verantwoordelijkheden meer verdienen dan een professional’

Sinds de revolutie van 1959, zijn gratis gezondheidszorg en onderwijs belangrijke pijlers onder het sociale gelijkheidsbeleid. González (36), die uit een familie van kleine boeren komt, vertrok in het midden van de jaren negentig naar Havana. ‘In het begin was het moeilijk. Er heersten tekorten aan van alles. Maar ik ben gebleven en uiteindelijk getrouwd hier. Nu zijn er veel winkels en boerenmarkten. Waar het aan ontbreekt, is het geld om dingen te kopen’, zegt González, die werkt als schoonmaakster bij een bedrijf dat deels in buitenlandse handen is.

González verdient nog wat bij met huishoudelijk werk bij bekenden, wat haar 80 convertibele peso’s (zo’n 65 euro) per maand oplevert. Dat is meer dan vier keer het gemiddelde salaris in de publieke sector, dat 470 Cubaanse peso’s (ruim 15 euro) per maand bedraagt. ‘Dankzij mijn inkomen hebben we de periode overleefd waarin mijn man zonder werk zat’, zegt ze.

González is beter af dan haar buurman, een 55-jarige onderwijzer die 750 peso’s (26 euro) per maand verdient en geen mogelijkheden heeft om dollars of ander buitenlandse valuta te verdienen. Cubaanse gezinnen die geld van familieleden uit het buitenland ontvangen of in het toerisme werken, hebben die mogelijkheid vaak wel.

‘Wat me stoort, is dat mensen met minder opleiding en minder verantwoordelijkheden meer verdienen dan een professional’, zegt de man, die getrouwd is en twee volwassen kinderen heeft van 20 en 25 jaar oud. ‘Toen ik in de jaren tachtig aan mijn opleiding begon, was dat niet zo.’

De ongelijkheid groeide in de loop der jaren met de groeiende inkomenskloof. Wie alleen voor de overheid werkt – veruit de grootste werkgever op Cuba – of afhankelijk is van een uitkering of pensioen, heeft onvoldoende geld voor de basisbenodigdheden. Volgens statistieken van het Centrum voor Studies van de Cubaanse Economie, gaat 59 tot 75 procent van het gezinsbudget op aan voedsel.

Materiële armoede

‘De huidige economische hervormingen hebben de economie niet doen opleven op zo’n manier dat de hele bevolking ervan profiteert.’

De gratis gezondheidszorg en onderwijs, het sociale zekerheidssysteem en de bijstand voor armen bleven echter in stand, ondanks de economische problemen in het land. Dat leidde ertoe dat Cuba op de 44ste plaats belandde op de Human Development Index (HDI), de ontwikkelingsindex van de Verenigde Naties.

De HDI meet de prestaties op het gebied van een lang en gezond leven, kennis en een fatsoenlijke levensstandaard. De onderwijzer, die anoniem wil blijven, zegt dat te begrijpen en waarderen. ‘Maar daarmee wordt het niet minder waar dat de inkomensverschillen leiden tot ongelijkheid als het gaat om het kopen van eten en kleding.’

Op Cuba wordt nog steeds gewerkt met een rantsoenkaartsysteem waarmee mensen door de overheid gesubsidieerd voedsel kunnen kopen, ongeacht hun inkomen. Dat systeem zorgde ervoor dat mensen tot in de jaren tachtig konden voorzien in hun basisbehoeften. Dat is inmiddels echter niet meer het geval. De Cubanen moeten nu hun dieet aanvullen met producten van markten en uit winkels waar alleen met harde valuta gekocht kan worden.

De Rooms-katholieke Kerk op Cuba klaagt in haar pastorale plan 2014-2020 dat grote groepen in de samenleving lijden onder ‘materiële armoede, het gevolg van lonen die te laag zijn om fatsoenlijk van te kunnen leven.’ Dat raakt volgens de kerk zowel lager als hoger opgeleiden.

De verruimde mogelijkheden voor ondernemerschap en het opzetten van coöperaties buiten de landbouw, biedt sommigen nieuwe kansen, stelt de kerk. Maar de huidige economische hervormingen ‘hebben de economie niet doen opleven op zo’n manier dat de hele bevolking ervan profiteert.’