MO* bezoekt futuristische duurzame stad VS: 'Het lijkt een museum'

Stedenbouwkundigen denken te weinig vooruit en anticiperen niet op toekomstige groei, terwijl het beheren van urbane gebieden een van de grootste uitdagingen is van deze eeuw. Arcosanti, een zogenoemde futuristische stad in de Arizona-woestijn in de Verenigde Staten, is wel gebouwd met het doel om menselijke ambities en milieubehoeften te verenigen. MO* bekeek met eigen ogen de uitdagingen en voordelen van dat experiment.

Een futuristische stad midden in de Arizona-woestijn. (© Costanti Foundation)

Op 113 kilometer ten noorden van Phoenix ligt een agglomeratie van futuristische bouwwerken. Vergeet hogesnelheidstreinen en torenhoge gebouwen. Architect Paolo Soleri wilde de groeiende bevolking onderdak bieden in een duurzame omgeving en bedacht zo Arcosanti.

Dat stedelijk laboratorium moet de grootste dilemma’s aanpakken waar regeringen, stedenbouwkundigen en burgers anno 2015 mee te maken hebben. Vijfduizend mensen kunnen zich op de futuristische plek vestigen, slechts zestig burgers maken er gebruik van. Wat een mondiaal voorbeeld voor toekomstige ecologische steden had kunnen worden, lijkt eerder een metropolis uit een ver verleden. Wat ging er fout in Arcosanti?

Liever inkrimpen dan uitzetten

‘De stad is het belangrijkste middel om de mensheid te evolueren.’

Architect Soleri zag vooral gebouwen van een paar verdiepingen hoog, die zich kilometerslang uitstrekken over een gebied. ‘Doordat de stad zoveel ruimte inneemt verandert zij de aarde: boerderijen worden parkeergarages, tijd en energie wordt verspild aan het verplaatsen van mensen, goederen en diensten. Ik zie liever stedelijke inkrimping dan uitzetting’, meent Soleri.

Het idee achter Arcosanti is dat ecologie en architectuur  verenigbaar zijn in het bouwen van steden. Soleri werkte dat idee uit in de jaren zeventig. Zijn droom was om een duurzame stad te ontwikkelen, waar mensen en bronnen efficiënt circuleren.

‘De belangrijkste technologie die wij mensen bezitten, zijn steden. Hoe we samenleven en omgaan met de ruimte, maakt onze identiteit’, meent architect Antonio Frangiacomo, sinds vijftien jaar een aanhanger van het Arcosanti-project.

Aan de slag met aardewerk in een door de renaissance geïnspireerd gebouw. (© Bibbi Abruzzini)

Wonen, werken en publieke ruimtes zijn makkelijk bereikbaar in Arcosanti, waardoor de benenwagen het belangrijkste verplaatsingsmiddel is. Gebouwen dienen meerdere doelen en zijn groen door het gebruik van zonnepanelen. Zo wilde Soleri verspilling van bronnen en vervreemding tussen mensen tegengaan. Dit maakt het stadsontwerp een sociaal experiment: het zou de relatie die mensen met de ruimte en gemeenschap hebben, veranderen.

Soleri zag de stad dan ook als ‘het belangrijkste middel om de mensheid te evolueren’. Met Arcosanti kon de architect zijn antwoord op problemen gerelateerd aan stedelijke beschaving, bevolking, vervuiling, uitputting van natuurlijke bronnen, voedselschaarsheid en levenskwaliteit, tonen.

De ingang van Arcosanti’s hoofdgebouw_(© Bibbi Abruzzini)_

Hoewel dat fantastisch klinkt, is Arcosanti vooral een museum. Je kunt er een paar weken wonen, maar niet je hele leven, zoals in andere steden. Door gebrek aan financiering en publieke participatie is de plek constant een bouwput.

Arconauten stappen uit bubbel

‘Hoeveel mensen weten niet wie hun buren zijn?’

70.000 mensen hebben in de veertig jaar dat Arcosanti bestaat op die plek gewoond. 25.000 mensen bezoeken de stad jaarlijks, maar slechts weinigen blijven. Melissa bleef wel. Zij woont sinds anderhalf jaar in Arcosanti, tussen studenten en architecten. ‘Die bewoners willen onderdelen van Soleri’s plan elders zelf toepassen. Er wonen slechts een paar gezinnen’, vertelt Melissa. Volgens haar is er een hiërarchie in Arcosanti: ‘administratiemedewerkers die hier al lang verblijven, wonen vaak in de grotere ruimtes.’

Arconauten werken vooral als klokkengieter.(© Bibbi Abruzzini)

De bewoners heten Arconauten, de meesten werken als klokkengieter. Iedereen heeft verantwoordelijkheden en moet zich houden aan een sociaal contract. De inwoners ontmoeten elkaar in het hart van de stad, net zoals in het oude Griekenland.

Op die plek nemen bewoners beslissingen, al duurt het ‘een tijd voordat die worden uitgevoerd’, vertelt elektricien Mike. ‘Ik stel al jaren voor om zonne-energie voor het zwembad te gebruiken.’ Hij woont zes maanden per jaar in Arcosanti en betaalt hier 140 euro per maand kost en inwoning voor.

Bewoner en elektricien Mike, in zijn kamer. (© Bibbi Abruzzini)

Volgens Hildemar Cruz, PR-medewerker bij Arcosanti, zijn gemeenschappen ‘steeds meer van elkaar vervreemd. Hoeveel mensen weten bijvoorbeeld niet wie hun buren zijn? We wonen in onze eigen bubbel en stappen daar niet uit.’ Dat geldt niet voor Arcosanti waar inwoners ‘in dezelfde omgeving wonen en werken. Dat zorgt voor een sociaal aspect in ons stedelijk laboratorium’, vervolgt Cruz.

Cruz: ‘In dezelfde omgeving wonen en werken zorgt voor een sociaal aspect in ons stedelijk laboratorium.’ (© Bibbi Abruzzini)

Kleine pizzapunt

‘We gaan onze neus ergens tegenaan stoten, en snel ook.’

Architect Soleri wilde de bewoners directe toegang tot ruraal gebied geven. Daarom gebeurt landbouw pal naast de stad, wat ‘stadsbewoners VIP-toegang zou geven tot de natuur’. Naast “luxueuze” toegang wordt het landschap zo ‘gebruikt en beschermt, in plaats van uit elkaar gerukt’, zegt Frangiacomo. In de ideale wereld zou dat de efficiëntie van voedselverdelingssystemen ten goede komen en het zou de stad zelfvoorzienend maken. PR-medewerker Cruz gelooft dat ‘we een groener aspect in onze urbane ruimtes kunnen toevoegen, al is dat misschien idealistisch.’ Mankracht is nodig om dit alternatieve paradigma te verwezenlijken, en met zestig inwoners is dat heel moeilijk.

Toch blijven jonge vrijwilligers van over de hele wereld naar Arcosanti toestromen. Zij betalen rond de 900 euro om tijdelijk deel te mogen nemen aan het stadsproject. Een enkeling besluit om zich daarna in de stad te vestigen. ‘Het laboratorium moet als voorbeeld dienen: het is anders dan wat je om je heen ziet. Maar zoals Soleri zelf al zei, het is slechts een kleine pizzapunt’, meent Frangiacomo, terwijl hij een lunch van 9 euro in het stadscafé oppeuzelt. ‘Noem het sociale instabiliteit, een culturele botsing, een milieucrisis. We gaan onze neus ergens tegenaan stoten, en snel ook’, waarschuwt hij.

Arcosanti’s stadscafé. (© Bibbi Abruzzini)

Voor initiatiefnemer Soleri gaat succesvolle stadsontwikkeling hand in hand met het wegdoen van auto’s. Die zorgen immers voor vervuiling en sociale isolatie.Toch willen veel mensen van dat luxe product nog geen afscheid nemen. Velen zien auto’s als een middel voor meer vrijheid en kansen.

Ook al is de weg naar Arcosanti geplaveid met goede intenties, hij nog steeds onder constructie. Volgens de historicus Spiro Kostof is de stad dan ook “een proces”. Gebouwen komen en gaan, de urbane ruimte breidt uit. Helaas heeft Arcosanti met minder dan een miljoen euro onvoldoende financiering. Het budget dekt slechts tien procent van de jaarlijkse kosten die de gemeenschap  maakt om infrastructuur te bouwen, wat nieuwe bewoners en bedrijven moet aantrekken. Frangiacomo vindt uitbreiden mede daarom onnodig: ‘De kosten zijn hoog, het bouwen gaat langzaam. Bovendien is ons laboratorium nu groot genoeg om bewustzijn te creëren over hoe je een duurzame stad bouwt.’

Gebouw van de toekomst (© Bibbi Abruzzini)

‘Ons laboratorium is groot genoeg  om bewustzijn te creëren.’

Steden wereldwijd: bespeel de piano

Arcosanti is misschien niet de bloeiende ecologische stad geworden die het voor ogen had, maar veel ideeën beïnvloeden nog wel architecten en stedenbouwkundigen. Soleri overleed in 2013, op 93 jarige leeftijd. Hij veranderde de manier waarom mensen toekomstige steden zien. ‘Ik heb de piano gebouwd, jullie moeten erop spelen’, zei hij. De muziek moet dus veranderen.

Sommige steden hebben laten zien dat het mogelijk is om duurzaam en stedelijk te combineren. Zo is Singapore met meer dan vijf miljoen inwoners een van de drukst bevolkte gebieden ter wereld, maar tegelijkertijd ook de groenste metropolis van Azië. In de afgelopen decennia transformeerde de stad radicaal. Singapore heeft de minste CO2-uitstoot van alle grote steden wereldwijd, zo’n 2,7 ton per inwoner. Ook technologisch scoort zij goed: zojuist introduceerde Singapore de tuin By the Bay, waarin achttien technologische kunstmatige bomen vol milieutechnologieën zijn geplaatst.

Aan de andere kant van de wereld werkt Denemarken samen met bedrijven, universiteiten en organisaties om groene groei te ontwikkelen en in te voeren. Zo heeft het North Harbour project een ‘groen laboratorium’, waar de focus ligt op ecologische ontwikkelingen. Dat model kan ook in andere steden werken. Kopenhagen staat net als in 2012 op de eerste plek in de Global Green Economy Index.

‘In een geavanceerde stad gebruiken ook de rijken het openbaar vervoer.’

Tot slot heeft de hoofdstad van Colombia veel bus- en fietsbanen. Zo probeert de burgemeester , Enrique Peñalosa, ongelijkheidsproblemen op te lossen. Volgens hem is een geavanceerde stad ‘geen plaats waar de armen zich in auto’s verplaatsen, maar een plek waar ook de rijken openbaar vervoer gebruiken.’

Dit zijn slechts een paar ideeën die wereldwijd zijn geopperd om hoe wij leven en steden bouwen, te veranderen. Arcosanti’s PR-medewerker Cruz vindt dat Arcosanti ‘voor die nieuwe ideeën in duurzame stedelijke vooruitgang zorgt, ook al ziet niet iedereen haar als een volwaardige stad.’

Deze reportage werd vertaald uit het Engels door Laura Ritter.