Hoe een nazi-collectie “toevallig” in Argentinië belandde

‘Verborgen kamer vol nazischatten ontdekt in Argentinië,’ kopte Het Laatste Nieuws op 21 juni, een nieuwsbericht dat gelijk werd gevolgd door een aantal oude nieuwtjes, onder meer dat bepaalde nazi-kopstukken als Eichmann of Mengele na de oorlog naar Zuid-Amerika zijn ontkomen.

Wat was de aanleiding? De Argentijnse politie had op aangeven van Interpol een inval gedaan bij de bekende antiquair in een buitenwijk van Buenos Aires. Interpol was op het spoor van een illegale lading Chinese vazen en Egyptische mummies, maar toen het kleine palazzo van de verzamelaar onderzocht werd, stootten de speurders op een verborgen gang achter een bibliotheek en daar troffen ze een aantal onwaarschijnlijke objecten aan: borstbeelden van der Führer, een gegraveerde dolk, beeldjes van dieren met hakenkruisen, een collectie harmonica’s, een gorilla in een kooi. Maar daarnaast ook persoonlijke objecten van Hitler, zoals een vergrootglas waar -volgens een bijgevoegde foto- de dictator zelf nog door zou gekeken hebben. Bij de nazi-schat was er ook een vreemd tuig dat zogezegd diende voor schedelmetingen: om de Arische schedels van andere (minderwaardige) exemplaren te onderscheiden.

‘Het is een indrukwekkende vondst van originele stukken,’ verklaarde de chef van de politie, Patricia Bullrich. ‘Een aantal emblemen van het nazisme en een tragische periode uit de geschiedenis.’

De antiquair weigert echter de pers te woord te staan en laat alles over aan zijn advocaat, die meer mist spuit dan klaarheid schept over de zaak.

Bullrich verklaarde dat de objecten geconfisqueerd waren, maar dat de antiquair nog op vrije voeten rondliep. In de lokale pers werd identiteit van de man al snel bekend gemaakt. Het ging om Carlos Olivares, één van de meest bekende antiquairs uit Noord Buenos Aires en de oprichter van de antiekmarkt van San Isidro, een exclusieve voorstad van Buenos Aires. Sinds de inval in zijn huis begin juni, was Olivares gewoon blijven werken in zijn lokalen. De antiquair in kwestie weigert echter de pers te woord te staan en laat alles over aan zijn advocaat, die meer mist spuit dan klaarheid schept over de zaak.

‘Mijn cliënt heeft dit ergens in een lot gekocht,’ zegt Carlos Demayo, de advocaat van Olivares, ‘hij was er van overtuigd dat het om imitatie-stukken betrof. Daarom ook dat het ergens achteraan in een hok opgeslagen lag onder het stof. Als het om authentieke stukken zou gaan, is deze verzameling miljoenen dollars waard, dan had mijn cliënt het zeker sneller van de hand gedaan en het niet onbewaakt thuis laten liggen. ‘

Maar van wie heeft Olivares de stukken dan gekocht? ‘Hij zegt dat hij het niet meer weet, hij is op zoek naar de facturen.’ zegt Demayo, zonder verpinken. ‘Mijn cliënt koopt en verkoopt constant loten en dit lot moet hier al lang liggen. Overigens, dat verhaal van die geheime gang is een fabeltje. Er is helemaal geen geheime gang in het huis.’

Mengele

Echte of valse stukken, dat lijkt de vraag waar de Argentijnse justitie zich over moet buigen maar verrassend genoeg is de vondst van de ‘nazi-schat’ geen prioriteit.

‘Er is momenteel een onderzoek naar de antiquair’, bevestigt onderzoeksrechter Juan Cruz Schillizi. ‘Maar het onderzoek spitst zich toe op de herkomst van de stukken waarvoor de inval door Interpol was bevolen. Men heeft in het huis van Olivares Argentijnse archeologische stukken aangetroffen die beschermd zijn door de wet op nationaal erfgoed (wet nummer 25.742) en ook Chinese artefacten die op de zwarte lijst van Unesco staan. Wat die nazi-schat betreft: het bezitten van die objecten is op zich niet niet illegaal. Wat niet wegneemt dat we in het kader van dit onderzoek, verschillende ambassade’s hebben aangeschreven om namen te vragen van specialisten in nazi-kunst. Zodat we kunnen bepalen of de stukken authentiek zijn.’

Het is onwaarschijnlijk dat een Nazi die halsoverkop onder een valse naam naar Zuid-Amerika vluchtte, in zijn koffer een tien kilo zware buste van Hitler zou meezeulen.

Ondertussen blijft de antiquair op vrije voeten? ‘Ja, hij is vrij op borgtocht, omdat het om een klein misdrijf gaat en er geen gevaar is dat hij het land zal verlaten.’

De nuchtere benadering van de Argentijnse politie contrasteert wel met de wilde verhalen in de media, die bij de zoektermen ‘Argentinië’ en ‘Nazi’s’ allerlei subliminale associaties doet opborrelen. Zoals de Associated Press die suggereert, Ariel Cohen van de Joodse gemeenschap in Buenos Aires citerend, dat de objecten ‘waarschijnlijk meegebracht zijn door Nazi-kopstukken die na de oorlog naar Argentinië ontvluchtten.’

AP en Cohen gaan er van uit dat de schedelmeter alleen maar afkomstig kan zijn van … kampdokter Josef Mengele, die in 1945 in Argentinië belandde maar later naar Brazilië verkaste. Maar voor deze theorie bestaat helemaal geen bewijs. Het is ook erg onwaarschijnlijk dat een Nazi die halsoverkop onder een valse naam naar Zuid-Amerika vluchtte, in zijn koffer een tien kilo zware buste van Hitler zou meezeulen.

De nazi-objecten lijken onderling een samenhang te vertonen alsof het over een collectie gaat. De meeste stukken dragen het merk van de firma Eickhorn (Eekhoorn), een bedrijf uit Solingen, dat tijdens de oorlog sierstukken maakte, die gretig aftrek vond bij voor SS-officieren, die graag zo’n stuk niet-ontaarde kunst op hun schouw wilde zettten.

Zwarte aankoop

Vele stukken van Eickhorn worden op het Internet aangeboden en hebben vooral in de VS een grote afname. Blijkbaar is de koop en verkoop van originele nazi-parafernalia helemaal niet zo illegaal als men zou denken. In juni 2016, werd er in het Duitse veilinghuis Hermann Historica (Munchen) onder grote belangstelling van pers en publiek, uniformen en kleren van nazi-kopstukken geveild. Zo gingen er onder meer een uniform van Hitler en een onderbroek van Göring (!) over de toonbank. Volgens Bild-Zeitung was één van de bieders, een mysterieuze Argentijn die voor 600.000 euro aan nazi-memorabilia aankocht.

Waarom zou een kunsthandelaar replica’s van nazi-kunst kopen om die dan ergens te laten bestoffen in een achterkamer?

Het is niet ondenkbaar dat de collectie van Olivares, op deze manier in Argentinië terecht kwam. En nu de antiquair in de pers wordt blootgesteld, probeert hij een low-profile aan te nemen en te opperen dat het over replica’s zou gaan. Maar waarom zou een kunsthandelaar replica’s van nazi-kunst kopen om die dan ergens te laten bestoffen in een achterkamer? Overigens kan men zich ook afvragen wat het nut is om replica’s te maken van nazi-artefacten. Wie, behalve nazi-sympathisanten of Hollywood-producenten, heeft daar baat bij?

Carlos Demayo, de advocaat van de antiquair hoopt om de stukken voor zijn cliënt te recupereren. ‘Mijn cliënt heeft ze rechtmatig in handen gekregen. We wachten nu de expertise af of ze echt of vals zijn. Maar ik heb al gehoord dat de justitie de objecten wil doneren aan het Holocaust museum van Buenos Aires.’

Het valt nu af te wachten of onderzoeksrechter Schillizi snel zal kunnen uitmaken of het over authentieke stukken of over replica’s gaat. Of dat Olivares er in slaagt tussen zijn grote collectie beeldjes en vazen, de originele aankoopfactuur terug te vinden. Anders is het helemaal een zwarte aankoop geweest.