‘Er moet een nieuwe eindterm bijkomen: stoute leerlingen opleiden’

Jongeren geven zichzelf een slechte score wat burgerschap betreft. Daarom wordt volgend jaar een eerste Burgerschap Olympiade voor Vlaamse middelbare scholen georganiseerd. Vakoverschrijdende projecten rond het thema die kennis met doen combineren, om zo de burgerzin bij de jeugd op te wekken, komen in aanmerking.

De helft van de leerlingen is niet geïnteresseerd in politiek en een kwart gelooft zelfs niet in de democratie. Dat komt naar voren in peilingen van VRT en AHOVOKS, het Vlaams Agentschap Hoger Onderwijs, bij onder meer dan 4000 leerlingen en 166 scholen.

Uit hetzelfde onderzoek van het Vlaamse Agentschap blijkt nochtans dat de zelfconceptie van alle leerlingen over burgerschap zich onder de helft bevindt. Kort gezegd: ze vinden zichzelf geen goede burger. Daarnaast ligt het gemiddelde voor politiek engagement tussen de vijftien en twintig procent en is nog geen kwart van plan om later politiek actief te zijn.

Bosbrossers en burgerschap

Anuna De Wever, die vorige vrijdag speechte op de Kick-off van de Olympiade, merkt dat dagelijks in haar klas. ‘Ik kan de meest passieve en ongeïnteresseerde houding aannemen en toch goede punten halen op school. Kennis betekent niet automatisch engagement en als leerlingen engagement tonen, worden ze er soms op afgerekend.’

‘Kennis betekent niet automatisch engagement’

De klimaatprotesten van de afgelopen maanden staan in contrast met de uitkomsten van het onderzoek. Jan Van Vaek, inspecteur niet-confessionele Zedenleer, verklaart dat ‘politiek bewustzijn na het betogen kwam. Het onderwijs moet leerlingen daarom dingen laten doen om bewustzijn te krijgen.’ Als het aankomt op iets leren over democratie, zegt Van Vaek: ‘Je kan een cursus uit je hoofd leren, maar dat maakt niet dat je erin gaat geloven.’

Burgerschapseducatie schiet op dit moment dus tekort. Leerlingen halen voor het grootste deel de eindtermen wel, maar die vertalen zich niet in een grotere mate van burgerschap. Marc Hooghe, professor politicologie en sociologie, stelt daarom voor om projectmatig over burgerschap te leren. Uit zijn onderzoek bleek dat de beste methode te zijn om burgerzin bij te brengen. Onderzoek van de Commissie Onderwijs van de EU valt hem daarin bij. Daaruit bleek ook dat vakoverschrijdend leren een uitstekende methode is om te leren over burgerschap.

Op dit moment zijn er wel vakoverschrijdende eindtermen, maar die zijn te complex en alleen aan een inspanningsverplichting verbonden, schrijven Mark Saey, lector van de Artesis Plantijn Hogeschool en Christophe Van Waerebeke, stafmedewerker bij RIKZ. Daarom wordt dit jaar een modernisering uitgerold die vakoverschrijdende eindtermen ook aan een resultaatsverplichting verbinden. De projecten die er nu op scholen zijn, zijn niet lang genoeg om de leerdoelen te laten beklijven, zodat er een wezenlijke verhoging van burgerzin kan optreden. Bovendien blijkt uit de peiling van AHOVOKS dat leerkrachten behoefte hebben om met hun collega’s van andere vakken samen te werken rond een thema. Ook uit een bevraging van de Vlaamse Scholierenkoepel blijkt dat leerlingen de behoefte hebben om thema’s in verschillende vakken terug te zien komen.

Wedstrijd

Daarom wordt nu een Olympiade georganiseerd die zich richt op vakoverschrijdende projecten rond burgerschap. Volgens Saey, die de bezieler van de Olympiade is, is het doel ‘om de school om te vormen tot een brede school voor wereldburgers’. Er zijn vier voorwaarden om als school mee te mogen doen aan die wedstrijd. Zo moet het project dat ingediend wordt vakoverschrijdend zijn en zowel interlevensbeschouwelijke competenties als burgerschapscompetenties nastreven. Ook moet het project gaan over een van de drie breuklijnen: open versus gesloten samenleving, gelijkheid versus ongelijkheid, of groene markteconomie versus rechtvaardige transitie. Bovenal moeten de leerlingen het project mee kunnen organiseren.

‘We willen de school omvormen tot een brede school voor wereldburgers’

Enkele scholen in Vlaanderen voldoen al aan deze voorwaarden. Zo is er het project Het Jeugdstadhuis waar drie scholen deel van uitmaken. ‘Meedoen mogen ze niet, omdat ik daar aan meewerk én deel uitmaak van de jury van de Olympiade’, aldus Saey, maar ze zijn wel het ultieme voorbeeld voor andere deelnemers. Zo bouwen ze projecten uit rond een breuklijn en wordt er in alle lessen aandacht besteed aan het thema. Saey: ‘De reacties op dit unieke project zijn tot nu toe positief. De leerkrachten waren zeer tevreden met de voorbereiding ervan, omdat ze konden samenwerken met hun collega’s. De projecten zullen binnenkort uitgerold worden en we hopen dat de leerlingen even positief gaan reageren.’

Vakoverschrijding heeft al een bewezen positief effect, maar over dit soort integrale projecten is nog niet veel geweten. ‘Een tweede doel van de Olympiade is daarom zoveel mogelijk projecten te verzamelen, zodat ze vergeleken en onderzocht kunnen worden’, aldus Saey.

In het licht van politieke participatie, vindt Anuna eveneens dat die projecten uitermate belangrijk zijn. ‘De grote uitdaging van het onderwijs is op een georganiseerde manier leerlingen opleiden die ook stout durven zijn als het nodig is. Misschien moet er daarom een nieuwe eindterm bijkomen: “stoute leerlingen opleiden”. Het woord stout betekent hier moedig, niet-conformistisch, wakker, bruisend en vernieuwend. Ik wil niet indommelen, ik wil verschil maken.’

Tot 1 januari 2020 kunnen scholen zich inschrijven voor de wedstrijd. Daarna hebben ze tot 1 mei de tijd om hun dossier van het project in te dienen. De jury kiest vervolgens vijf finalisten uit die eind mei hun project zullen voorstellen in de AP Hogeschool te Antwerpen. Meer informatie is te vinden op de website van de Burgerschap Olympiade.