EU vraagt hervormingen aan lidstaten in ruil voor coronasteun

De Europese Unie wil haar lidstaten er na de coronapandemie opnieuw bovenop helpen met een steunpakket van 750 miljard euro. Aan dat geld zijn wel voorwaarden verbonden.  

De klok tikt voor de lidstaten van de Europese Unie. Tegen mei moeten ze elk een eigen plan naar de Europese Commissie sturen, ook wel een ‘Plan voor Herstel en Veerkracht‘ genaamd. In die plannen staat hoe ze hun deel van het Europese coronaherstelfonds zullen spenderen en welke hervormingen ze zullen doorvoeren.  

In juli 2020 beslisten de Europese leiders om een eenmalig steunpakket van 750 miljard op te richten. Het pakket kreeg de naam NextGenerationEU en zou volgens de officiële website moeten helpen om ‘de onmiddellijke economische en sociale schade te herstellen die de coronapandemie heeft aangericht’.

De redenering is dat de Europese Unie als geheel aan betere voorwaarden geld kan lenen.

Om NextGenerationEU te financieren zal de hele Europese Unie samen geld lenen. Dat is bijzonder, want de gewone begroting van de Unie wordt doorgaans vooral samengesteld met importtaksen, btw en bijdragen van de lidstaten.

De redenering is dat de Europese Unie als geheel aan betere voorwaarden geld kan lenen dan veel van haar individuele lidstaten. De rente die de Unie op een lening moet betalen is lager dan wanneer bijvoorbeeld Griekenland, dat door de kapitaalmarkten als minder betrouwbaar wordt beschouwd, op eigen houtje geld leent.

De Europese Commissie geeft op haar website aan dat zij de 750 miljard zal lenen in naam van de Unie. Een deel van het bedrag kunnen lidstaten op hun beurt lenen van de Commissie, een deel krijgen ze in de vorm van subsidies die ze niet moeten terugbetalen.

Er zijn wel voorwaarden verbonden aan hoe landen hun aandeel van het pakket spenderen. De Commissie wil namelijk dat Europa ‘groener, duurzamer, weerbaarder en meer digitaal’ uit de crisis komt.

Van het geld uit de Faciliteit voor herstel en veerkracht, het voornaamste fonds binnen NextGenerationEU, moet minstens 37 procent geïnvesteerd worden in de klimaattransitie. Minstens 20 procent moet dan weer naar de digitale transitie gaan.

Om toegang te krijgen tot geld uit het Europese herstelfonds moet elke lidstaat een eigen plan opstellen tegen het eind van april. In die plannen beschrijven de staten naar welke projecten hun euro’s zullen vloeien tussen vandaag en 2026.

De Commissie betaalt een eerste schijf pas uit aan een land als ze het plan van dat land heeft goedgekeurd. De andere schijven volgen als de lidstaat de doelstellingen haalt die in het plan opgesomd staan. 

Geld in ruil voor hervormingen

De Europese Unie kijkt bovendien niet enkel toe op hoe lidstaten hun deel van het herstelfonds uitgeven. Er worden ook meer algemene economische en sociale hervormingen gevraagd, zoals bijvoorbeeld pensioenhervormingen of fiscale hervormingen. Ook die moeten opgenomen worden in de nationale plannen. Als een land niet aan de afspraken voldoet, komt er geen geld.

‘Dat was een expliciete eis van de “zuinige landen” zoals Nederland, Oostenrijk, Zweden en Denemarken,’ verduidelijkt Hendrik Vos, professor Europese politiek aan de Universiteit Gent. ‘Het was niet de Commissie zelf die erop aandrong om dergelijke voorwaarden aan het fonds te verbinden.’

‘De zuinige landen wilden wel instemmen met steun voor lidstaten als Italië, maar die mocht niet in een bodemloze put belanden. Daarom moest het geld passen in bestaande Europese aanbevelingen inzake hervormingen’, legt Vos uit.    

De EU doet er wel goed aan om op te letten met dergelijke eisen, waarschuwde de Franse professor economie Jean Pisani-Ferry een half jaar geleden al in een analyse voor de Brusselse denktank Bruegel.

Voorwaarden zijn op zich hoogstnoodzakelijk, stelde Pisany-Ferry. Het Europese geld dreigt anders verkeerd terecht te komen.

Maar dat betekent volgens de econoom nog niet de EU het herstelfonds moet gebruiken om allerhande hervormingen af te dwingen, vooral als die hervormingen inhoudelijk weinig met de prioriteiten van het fonds te maken hebben. ‘Pensioenhervormingen mogen geen voorwaarde zijn om steun te krijgen voor digitalisering,’ gaf hij als voorbeeld. Dat is nu dus toch het geval.

Spaanse pensioenen

Op 27 april kondigde de Spaanse regering in een persbericht aan dat hun nationale plan af is en binnenkort naar de Commissie kan. Daarmee haalt het land nipt de deadline, nadat het sociaal overleg over de arbeidsmarkt- en pensioenhervormingen voor vertragingen had gezorgd.

Geen enkele economie in de Europese Unie ging er door de coronacrisis zo sterk op achteruit als die van Spanje.     

Geen enkele economie in de Europese Unie ging er door de coronacrisis zo sterk op achteruit als die van Spanje. Volgens cijfers die de Europese Commissie in februari bekendmaakte kromp de Spaanse economie in 2020 met 11 procent. De gemiddelde krimp in de Europese Unie lag op 6,3 procent.   

Spanje zal dan ook één van de landen zijn die het meeste geld ontvangen uit het Europese herstelfonds. Het zou om ongeveer 140 miljard euro zou gaan, waarvan de helft aan subsidies. Dat kondigde de Spaanse regering in juli 2020 aan. Die som komt overeen met 11 procent van het bruto binnenlands product in 2019, stelde de regering.

Om het eerste deel van de steun te ontvangen moet Spanje dus een plan indienen bij de Commissie. De Spaanse premier Pedro Sánchez stelde op 13 april een eerste versie van meer dan tweehonderd bladzijden voor. In zijn woorden ging het om ‘de meest ambitieuze economische plan in de recente geschiedenis van Spanje’.

Toch bleef de Spaanse regering in de daaropvolgende weken timmeren aan het plan, vooral om de details verder uit te werken. Regeringsbronnen bevestigden aan de Spaanse nieuwssite La Información dat het document ondertussen meer dan duizend pagina’s telt.

Het plan werd op 27 april goedgekeurd door de Spaanse Ministerraad, kondigde de regering aan. Nog deze week zou het voor de definitieve evaluatie naar de Europese Commissie gestuurd worden. Pas later zal de tekst openbaar gemaakt worden.

Aanvankelijk wilde Spanje het plan al een maand eerder indienen. Het proces liep uiteindelijk toch vertraging op omdat de regering nog in overleg was met het middenveld, berichtte de Spaanse krant El País twee weken geleden. Vooral enkele politiek gevoelige hervormingen lagen moeilijk. De Commissie wilde namelijk dat de Spaanse regering de pensioenen en de arbeidsmarkt zou aanpakken.

Nu de deadline voor het plan nadert, vraagt de Spaanse vakbond Arbeiderscommissies (CCOO) dat de regering de compromissen nakomt die ze heeft aangekondigd. ‘De regering heeft aan de Commissie te kennen gegeven dat ze van plan is hervormingen door te voeren die het sociaal overleg zullen versterken,’ zegt Carlos Bravo, secretaris publiek beleid en sociale bescherming van de CCOO. ‘Maar die zijn nog niet vastgelegd, wat ons zorgen baart.’

‘Er zijn plannen om uitbesteding te reguleren, opdat die niet meer gebruikt zou worden als een manier om de lonen te drukken’, vervolgt Bravo, ‘en de bescherming van werklozen zou ook moeten verbeteren. Het CCOO had zelf om een groot deel van die hervormingen gevraagd.’      

Ook is Bravo tevreden over de pensioenhervorming die de Spaanse regering aan de Europese Unie zou willen voorleggen.  ‘De regering heeft aangekondigd dat ze een ruime pensioenhervorming wil doorvoeren die garandeert dat het systeem toereikend blijft, maar op dit moment is het akkoord er nog niet. Met de nieuwe hervormingen zou de regering de eerdere hervorming van 2013 moeten corrigeren, die de bescherming van huidige en toekomstige gepensioneerden ernstig aantast.’

Nu is het afwachten of de Europese Commissie het Spaanse plan goedkeurt. Daarvoor heeft ze twee maanden de tijd, staat te lezen op de website van de Faciliteit voor herstel en veerkracht. Daarna moet het plan nog voorbij de Europese Raad, die één maand de tijd heeft om haar oordeel te vellen. Pas dan kan de eerste som uitbetaald worden.