Geen koekjesverkoop of spaghettiavond: ‘De paniek bij de non-profitsector is reeël’

De eindejaarsperiode is traditioneel een periode waarin vrijwillig Vlaanderen zich massaal inzet voor het goede doel. Maar dit jaar brengen de coronamaatregelen extra uitdagingen met zich mee voor fondsenwervers: ‘Wij haalden slechts een derde op van de opbrengst van vorig jaar.’

‘Elk jaar organiseren wij een grote fondsenwerving rond 11 november en die was dit jaar moeilijker dan anders door de strenge coronamaatregelen’, vertelt Els Hertogen, directeur van 11.11.11. De ngo, met tal van partners in het Globale Zuiden, kwam daarom met een verontrustend bericht: de jaarlijkse campagne bracht dit jaar slechts een derde op van het bedrag dat in 2019 was opgehaald.

Het is een trend die ook bevestigd wordt in een studie van de Koning Boudewijnstichting. Die nam enquêtes af bij 700 non-profitverenigingen en polste naar hun financiële gezondheid. In de afgelopen twaalf maanden zag 49 procent van de verenigingen hun financiële situatie achteruitgaan. In 2018 was dat slechts 19 procent. ‘Het zijn vooral inkomsten uit verkoop en ledenbijdragen die wegvallen’, zegt Dorien Baelden, projectcoördinator bij de Koning Boudewijnstichting.

‘We zien waarschijnlijk pas begin volgend jaar een volledig beeld van de schade aan de sector.’

Erik Todts van de Vereniging voor Ethiek in de Fondsenwerving (VEF) maakt enkele belangrijke kanttekeningen. ‘De studie houdt geen rekening met de eindejaarsperiode van 2020, wat voor veel organisaties de belangrijkste periode in fondsenwerving is. We zullen waarschijnlijk pas begin volgend jaar een volledig beeld krijgen van de schade aan de sector.’

Hertogen beklemtoont hoe belangrijk fondsenwerving is voor een politieke beweging als 11.11.11. ‘Op die manier kunnen wij onze onafhankelijke politieke houding blijven garanderen. Als je volledig leunt op subsidies, hoe onafhankelijk ben je dan nog om je kritisch uit te laten tegenover het beleid?’ In 2020 kwam 57 procent van de middelen van 11.11.11 uit federale en Europese subsidiepotjes.

De meerderheid van de Belgische verenigingen doet een beroep op subsidies, dat blijkt uit de studie van de Koning Boudewijnstichting. ‘Subsidies maken zo’n 63 procent uit van de totale inkomsten van de verenigingen die aankloppen bij openbare instellingen’, vertelt Baelden. ‘Een derde van de verenigingen overweegt om meer subsidies aan te vragen voor 2021 om te compenseren voor de slechte cijfers van dit jaar.’

Belastingvermindering zonder effect?

De regering nam inmiddels enkele maatregelen om de financiële druk op de non-profitorganisaties te verlichten. De belastingvermindering voor giften aan erkende instellingen werd in 2020 verhoogd van 45 procent naar 60 procent.

Luc Deneffe is directeur van de Wissel, een begeleidingsnetwerk voor kwetsbare jongeren. Hij juicht de nieuwe wet toe maar zijn organisatie zag nog geen stijging in het aantal giften of in de bedragen. ‘Je moet mensen eerst zover krijgen om te steunen. Daar zit het probleem, de coronamaatregelen maken het immers moeilijker om nieuwe mensen te bereiken. De traditionele middelen van fondsenwerving zijn niet langer mogelijk: geen deur-aan-deurverkoop, geen quiz- of spaghettiavonden… Het vraagt heel wat creativiteit en flexibiliteit om met een leuk, coronaproof initiatief te komen.’

Dat zegt ook Els Hertogen. ‘Het was niet eenvoudig om een campagne te organiseren in deze periode. Elke week werden we wakker in een nieuwe realiteit waardoor we onze plannen volledig moesten omgooien.’

De meerderheid van de verenigingen in België kampt met dezelfde problemen, volgens de cijfers van de Koning Boudewijnstichting. In de afgelopen twaalf maanden zag 65 procent van de verenigingen de opbrengst uit verkoop dalen. Ongeveer een derde van de verenigingen noteerde ook minder giften van particulieren en private stichtingen.

‘Ondanks enkele nieuwe maatregelen vanuit de overheid, zien we inderdaad dat veel organisaties financieel geraakt worden door de coronamaatregelen’, zegt Tine Faseur, professor marketing aan de KU Leuven. ‘Maar het is nog te vroeg om te zeggen waarom. Is het door de coronamaatregelen moeilijker om mensen te bereiken of heeft de economische onzekerheid nu al een invloed op het geefgedrag van mensen? Dat zal toekomstig onderzoek moeten uitwijzen.’

Minder warme Warmste Week

Niet alleen de coronacrisis was een bron van zorgen voor goede doelen, veel organisaties zijn ook bezorgd over het vernieuwde concept van de Warmste Week. ‘Toen wij in juni te horen kregen dat de Warmste Week zoals we die kenden niet meer zou doorgaan, was dat voor ons toch even slikken’, vertelt Luc Deneffe. ‘De Warmste Week wil dit jaar voornamelijk inzetten op het koppelen van vrijwilligers aan non-profitorganisaties. Een mooie insteek maar dan wordt vergeten dat wij ook financiële middelen nodig hebben om ons werk te kunnen doen.’

‘De paniek is reëel, zeker bij enkele kleinere organisaties. De Warmste Week zorgde ook voor zichtbaarheid en naamsbekendheid.’

‘De paniek is reëel, zeker bij enkele kleinere organisaties. Zij steunden niet alleen voor inkomsten op de Warmste Week maar ook voor zichtbaarheid en naamsbekendheid.’ Om een antwoord te bieden op die extra uitdagingen richtten enkele burgers en organisaties in het Leuvense, waaronder Luc Deneffe Samen Altijd Warmer op: ‘SAW wil een platform creëren waar verschillende sociale organisaties aan fondsenwerving kunnen doen. Op die manier proberen we dit eindejaar toch nog een succesvolle fondsenwervingscampagne uit de grond te stampen.’

Helden van het middenveld

Organisaties moeten door de coronamaatregelen noodgedwongen op zoek naar nieuwe manieren om aan fondsenwerving te doen. Dat is niet vanzelfsprekend, maar gelukkig kunnen organisaties in sommige gevallen rekenen op een sterk team van vrijwilligers. ‘Wij hebben echt een fantastisch loyale vrijwilligersbasis’, zegt Else Hertogen. ‘Sommigen zijn al meer dan 30 jaar actief voor ons.’

Ondanks de pandemie trachtte 11.11.11 het contact met die basis te bewaren. ‘Dat hield in dat we heuse “Zoom-lessen” organiseerden voor al onze vrijwilligers’, lacht Hertogen. ‘Op die manier bleef de 11.11.11-community tijdens de lockdown nog een beetje verder leven.’

De maatregelen maken het voor veel vrijwilligers moeilijker om hun werk voort te zetten. Nadia Kozem richtte de vereniging Syrië met Liefde op. ‘Maar hier zijn niet alleen Syriërs hoor, iedereen is welkom!’ Ze organiseert praattafels voor anderstaligen. ‘In principe mogen de praattafels doorgaan maar al mijn vrijwilligers zijn 65-plus, dat risico wil ik niet nemen.’

Toch zit Nadia niet stil. ‘De praattafels vinden nu online plaats en minstens twee keer per week ga ik de baan op om voedseloverschotten op te pikken. Dat eten delen we uit aan wie het moeilijker heeft.’

Deneffe en Hertogen verbaasden zich over de creatieve voorstellen van vrijwilligers om toch geld te kunnen inzamelen. Hertogen: ‘11.11.11. verzamelt een groot deel van haar fondsen via deur-aan-deurverkoop, het was niet makkelijk toen dat plots wegviel. Maar er zijn prachtige alternatieven ontstaan zoals online quizzen, gps-wandelingen, take away ontbijtmanden, muurschilderingen, …’

Zowel 11.11.11. als SAW hebben een platform opgezet waarop alle coronaproof ideeën verzameld worden. ‘We zien veel mensen die heel graag willen helpen maar niet goed weten wat ze kunnen doen. Op ons platform kunnen ze zich laten inspireren’, vertelt Deneffe.

Zo was er het idee van Riet Buvens. Tijdens een corona-opkuis stuitte ze op enkele verborgen schatten. ‘Ik vond enkele mooie kerststallen uit mijn tijd als winkelier in Leuven. Die kleine hebbedingetjes wil ik nu online verkopen. De opbrengst is uiteraard voor het goede doel.’ Riet is actief in verschillende organisaties. Ze werkt als vrijwilliger bij Enchantée Leuven en richtte in 1998 OPUS III op, een vzw die zich inzet voor onderwijs in de Indische stad Jaipur.

‘Mijn respect voor onze vrijwilligers is alleen maar gegroeid. Ons middenveld is uniek en vrijwilligers zijn de trekkende kracht.’

Deneffe: ‘Vrijwilligerswerk is voor velen een belangrijk deel van hun sociaal netwerk en een manier om voor een stuk zin aan het leven te geven.’ Nadia Kozem is een van die geëngageerde mensen: ‘Natuurlijk is het moeilijker nu. Maar ik zal blijven doen wat ik kan. Het maakt me gelukkig om iets voor een ander te kunnen betekenen.’

‘De 11.11.11-campagne van dit jaar was een financiële tegenvaller’, vertelt Hertogen. ‘Maar mijn respect voor onze vrijwilligers is alleen maar gegroeid. Het is onvoorstelbaar hoe creatief zij aan de slag zijn gegaan. Het mag toch gezegd zijn: ons middenveld is echt uniek in de wereld en de vrijwilligers zijn de trekkende kracht.’

Wat als?

Els Hertogen: ‘Sinds het begin van de coronacrisis voeren wij een voorzichtig financieel beleid dus we zullen onze “changemakers” in het Zuiden dit jaar kunnen blijven ondersteunen. Maar de toekomst is onzeker.’ Changemakers zijn krachtige mensen en organisaties in het Zuiden die werken aan een betere wereld en financieel gesteund worden door 11.11.11. ‘Neem nu Athit Kong die in Cambodja strijdt voor de rechten van arbeiders in de kledingindustrie. Door de coronacrisis staan verworven rechten daar opnieuw onder druk.’

‘Als het eigen land in crisis is, is het moeilijker om solidair te zijn.’

Organisaties die zich focussen op het Zuiden hebben het vaak nog moeilijker om fondsen te vinden. ‘Het Zuiden lijkt ver van ons bed’, legt professor marketing Faseur uit. ‘We kunnen ons moeilijker met die problemen identificeren. Dat is altijd al zo geweest maar de coronacrisis heeft die tendens versterkt. Als het eigen land in crisis is, is het moeilijker om solidair te zijn.’

Voor Hertogen is het vandaag meer dan ooit belangrijk om solidair te zijn, over alle grenzen heen: ‘COVID-19 heeft ons allemaal geraakt, maar voor sommige mensen is het gevecht nog harder. We zullen elkaar moeten helpen, niet enkel om dat virus de wereld uit te krijgen maar ook omdat dat moreel het juiste is.’