Greenpeace: twee derde van de militaire missies van de EU helpen olie- en gasinvoer veiligstellen

Twee derde van de Europese militaire missies zouden erop gericht zijn om de olie- en gasvoorraden te verzekeren. Dat stelt een rapport van milieubeweging Greenpeace, dat de uitgaven van Spanje, Italië en Duitsland onderzocht.

Uit een gezamenlijk onderzoek van de Italiaanse, Spaanse en Duise Greenpeace-afdelingen blijkt dat deze drie landen sinds 2018 samen 4 miljard euro besteedden aan de winning, transport en invoer van klimaatschadeljke fossiele brandstoffen. Ze deden dat binnen militaire EU-missies.

Dat de energietoevoer naar de EU met militaire methodes veiliggesteld wordt, weten maar weinig EU-burgers, stelt Anna von Gall van Greenpeace Duitsland aan MO*. Ze hekelt dat EU-lidstaten verhullen dat ze miljarden euro’s uitgeven aan de militaire bescherming van olie- en gasvoorraden.

Greenpeace Italië, Spanje en Duitsland onderzochten EU- en NAVO-missies die liepen van 2018 tot 2021. Daaruit bleek dat bijna twee derde van de militaire EU-missies het indirecte doel hadden om de energiebevoorrading voor het eigen continent te verzekeren, hoewel het bijna nooit expliciet vermeld werd in de mandaten van de missies.

Toch is het niet bepaald staatsgeheim, aldus von Gall. ‘In officiële verklaringen van politici, EU- en NAVO-functionarissen is de link tussen fossiele brandstoffen en militaire missies vaak heel duidelijk.’

Greenpeace vindt dat die uitgaven niet stroken met de Europese Green Deal waarin een klimaatneutrale EU wordt nagestreefd. Het geld dat geïnvesteerd wordt in die militaire missies, en dus om de energietoevoer veilig te stellen, zou ook aangewend kunnen worden om in hernieuwbare energie te investeren, zo klinkt het.

Maar Sven Biscop, onderzoeker aan het Egmontinstituut en docent aan de Universiteit Gent, nuanceert. ‘Er wordt geen enkele militaire operatie opgezet, enkel omwille van de energiebevoorrading.’

Energie als veiligheidsprobleem

De Europese Unie is sterk afhankelijk van invoer van fossiele energie. Bijna 90% van de olie en 70% van het aardgas wordt ingevoerd. Vaak komen die uit, of worden ze getransporteerd door politiek instabiele regio’s, zoals de Golf van Guinee of de Straat van Hormuz.

De Europese Unie is sterk afhankelijk van invoer van fossiele energie. Bijna 90% van de olie en 70% van het aardgas wordt ingevoerd.

Voor de EU is het dus belangrijk om die kritieke handelsroutes veilig te stellen. Daar trekken de lidstaten veel geld voor uit, stelt Greenpeace. Zo zou Italië in 2021 meer dan 797 miljoen euro geïnvesteerd hebben ter bescherming van de energiezekerheid voor het land. Voor Spanje was dat 274 miljoen euro, voor Duitsland 161 miljoen euro.

Von Gall wijst erop dat die militarisering van de energietoevoer zich op verschillende manieren laat zien en sterk afhangt van missie tot missie. Soms krijgt het leger de expliciete taak om productieplatformen waar olie of gas gewonnen wordt of olietankers te beschermen. Ook kan een militaire missie dienen om een energieproducerend land te stabiliseren en belangrijke scheepvaartroutes te beschermen, of om illegale olie-export tegen te houden.

Meervoudige mandaten

Militaire operaties kunnen meerdere mandaten krijgen. Zo moet de EU-missie “Irini” voor de Libische kust voornamelijk toezien op de naleving van het VN-wapenembargo tegen Libië. Maar secundair kreeg de operatie ook het mandaat om ‘de illegale olie-export uit Libië te controleren en monitoren’, zoals te lezen staat in een persbericht van de EU.

Zo zijn er nog operaties die als secundaire missie het beschermen van de energietoevoer hebben. “Atalanta” is in eerste instantie een antipiraterijmissie in de Hoorn van Afrika. “Mare Sicuro” is een Italiaanse missie voor de Libische kust. “EMASoH” is een Europese missie in de Straat van Hormuz en ook Italië en Spanje voeren antipiraterijmissies in de Golf van Guinee.

Daarnaast zijn er enkele NAVO-operaties die gelinkt zouden zijn aan het veiligstellen van de EU-energievoorraden. Zoals “Sea Guardian” in de oostelijke Middellandse Zee of de Global Coalition tegen IS in Irak en Syrië.

Die laatste coalitie zou zich ertoe verbonden hebben om ‘de financiering en economische infrastructuur van IS aan te pakken, inclusief de inkomsten uit oliesmokkel’. Het had dus niet alleen een mandaat om IS te bestrijden, maar ook om fossiele belangen te beschermen.

‘Operatie Atalanta beschermt niet alleen olietankers, maar de volledige commerciële scheepvaart naar Europa.’

‘Behalve een antipiraterijmissie dient operatie Atalanta voor de bescherming van de volledige commerciële scheepvaart’, stelt Biscop. ‘Daar horen olietankers bij, maar het gaat over de hele Europese handel. Je kan dus niet stellen dat die marine-operatie er puur is om de olietankers te beschermen.’

Ook andere EU-operaties in de Sahel zijn niet enkel bedoeld om de olie, gas of uraniumvoorraden veilig te stellen, aldus Biscop. ‘Zelfs al zat er in die landen geen enkele nuttige grondstof in de grond zouden we er waarschijnlijk nog aanwezig zijn.’

Transparantie

Volgens Greenpeace is Italië het meest transparant over de militaire missies en de link met energiezekerheid. Het land komt er openlijk voor uit betrokken te zijn bij twee missies vor de Libische kust en in de Golf van Guinee. Die zijn er expliciet op gericht om de activa van Eni, het belangrijkste nationale energiebedrijf, te beschermen.

Ook de Italiaanse minister van Defensie benadrukte meermaals de energie-relevantie van de militaire misses. Zo moest de missie in Irak ‘een ineenstorting van de Italiaanse energiezekerheid voorkomen’ en was de missie in de Golf van Guinee nodig ‘voor het groeiende nationale belang in termen van energietoevoer’.

Spanje en Duitsland communiceren daar minder open over. Spanje duidt militaire operaties vaak aan als vredesoperaties terwijl uit officiële documenten zou blijken dat de inzet van oorlogsschepen in de Golf van Guinee gelinkt zijn aan olie- en gasbelangen.

Duitsland is volgens von Gall minder betrokken, omdat het land geen relevante nationale oliebedrijven in conflictgebieden heeft. Maar het zou wel veel van de EU-operaties financieel steunen.

Van belang voor Duitsland, is het openhouden van belangrijke scheepvaartroutes en infrastructuur, in functie van hun energiezekerheid.

Maar het is overdreven om te stellen dat de EU in het geheim zou handelen, zegt Biscop. ‘Greenpeace creëert met dit rapport een artificiële schandaalsfeer, rond iets dat eigenlijk de normaalste zaak van de wereld is. Complottheorieën uitvinden heeft geen enkele zin, en gaan de zaken niet vooruithelpen.’

Naar een ecologische transitie

Greenpeace pleit ervoor om meer aandacht en middelen te investeren in hernieuwbare energiebronnen. ‘We moeten stoppen met investeringen in en de bescherming van de fossiele brandstoffensector’, zegt von Gall. ‘We moeten nadenken over nieuwe strategieën en de focus verleggen.’

Europeanen betalen mee de rekening van deze militaire missies, gaat ze verder. Dat terwijl de energieprijzen stijgen en de klimaatcrisis nu al financiële schade berrokkend. In 2020 zou zo 428 miljoen euro aan belastingsgeld anders besteed kunnen zijn.

Ook moet Europa transparanter worden over dergelijke militaire uitgaven. ‘We moeten praten over waar het geld heen gaat en hoe we investeren in oplossingen voor de toekomst’, aldus von Gall.

‘Uiteraard moeten we de transitie naar hernieuwbare energie verderzetten en versnellen’, zegt Biscop. ‘Maar zolang we fossiele brandstoffen gebruiken, moet die toevoer natuurlijk verzekerd worden.’

Een onderzoeksgroep van de NAVO schat nochtans in dat de militaire bescherming van de energietoevoer alleen maar zal toenemen. ‘De NAVO moet zich bewust blijven van het belang van de ononderbroken aanvoer van de nodige energiebronnen’, klinkt het. 

Maar Biscop ziet Europese landen eerder een omgekeerde beweging maken: ze zijn steeds minder geneigd om militaire operaties op te starten. Wel ziet Biscop de kans dat conflicten zouden toenemen naarmate grondstoffen en energie schaarser worden, maar die risico’s bevinden zich vooral in het Globale Zuiden.