Obama's vrijhandelspolitiek wankelt in Azië

Te midden van sluimerende territoriale conflicten in de Zuid en Oost-Chinese Zee tussen China en zijn buurlanden en de opkomst van China als economische macht, groeit de druk op de Amerikaanse regering om zich opnieuw te doen gelden in de regio.

Sinds 2009 richt Washington zijn strategische focus op Azië en de Pacific, een regio die geleidelijk steeds belangrijker werd in economisch en geopolitiek opzicht. Het Amerikaanse Aziëbeleid is erop gericht de groeiende markten in Azië aan te boren en de Chinese territoriale assertiviteit in de Oost en Zuid-Chinese Zee in toom te houden.

Het beleid rust op een economische en militaire pijler. De hoeksteen van het economische beleid is het voorgestelde Trans-Pacific Partnership (TPP), een handelsakkoord zonder China maar met twaalf andere landen die grenzen aan de Grote Oceaan. Samen zijn deze landen, gelegen in Noord-Amerika, Zuid-Amerika en Azië, goed voor 40 procent van de wereldeconomie.

Op veiligheidsgebied hebben de VS de militaire voetafdruk in de regio verdiept met nieuwe overeenkomsten over Amerikaanse bases in de regio en het geleidelijk verplaatsen van 20 procent van de marinevloot van de Atlantische naar de Grote Oceaan.

Uit Obama’s laatste reis naar Azië sprak echter het onvermogen van Washington om de economische en geopolitieke initiatieven in de regio uit te balanceren. Hoewel het Obama lukte een aantal nieuwe strategische akkoorden te sluiten met belangrijke Zuidoost-Aziatische landen, namelijk Maleisië en de Filipijnen, en de militaire allianties met Japan en Zuid-Korea te versterken, werd er geen vooruitgang geboekt in de TPP-onderhandelingen.

Japan, de derde economie in de wereld met een bruto binnenlands product van 6 biljoen dollar, heeft de sleutel in handen om de TPP-onderhandelingen te laten slagen. De Japanse premier Shinzo Abe ging echter niet verder dan de belofte om de gesprekken “wilskrachtig en serieus” voort te zetten.

Verschil van mening was er aanvankelijk over de Japanse handelsbelemmeringen op het gebied van landbouwimport. Maar de VS richten zich nu steeds meer op de Japanse restricties op de import van rundvlees, varkensvlees en het openen van de Japanse automobielmarkt voor Amerikaanse fabrikanten.

Obama probeerde Japan gunstig te stemmen met de verzekering van volledige Amerikaanse steun, mocht er een oorlog uitbreken tussen Tokio en Peking over de betwiste Senkaku-eilanden in de Oost-Chinese Zee. De spanningen over deze eilanden lopen al enige tijd op.

In Maleisië was Obama aanwezig bij de formalisering van een bilateraal “alomvattend partnerschap” dat het einde markeerde van decennia ijzige relaties. Tijdens Obama’s bezoek aan de Filipijnen werd een nieuw veiligheidspact ondertekend dat het Amerikaanse leger tien jaar lang toegang geeft tot vijf belangrijke militaire bases.

Farmaceutische industrie

Op het economische front stuit Obama echter op sterke weerstand, zowel thuis als in Azië. Het Trans-Pacific Partnership, dat lang in nevelen was gehuld, krijgt steeds meer kritiek van bedrijven, bezorgde burgers en maatschappelijke organisaties. Zij noemen het voorgestelde akkoord een onevenwichtig vrijhandelsakkoord dat multinationals te veel macht geeft over openbare diensten zoals gezondheidszorg en internet.

In Oost-Azië zijn vooral Maleisië en Vietnam bang voor de potentiële impact van het TPP op de productie van goedkope, generieke medicijnen. Internationale farmaceutische bedrijven zouden onder het TPP meer mogelijkheden krijgen hun intellectuele eigendomsrechten te beschermen, een praktijk die ertoe heeft geleid dat wereldwijd exorbitante prijzen betaald moeten worden voor conventionele medicijnen.

In de geïndustrialiseerde wereld, vooral in de Verenigde Staten, maken vakbonden en grote bedrijven zich zorgen over het afbouwen van protectionistische maatregelen, vooral in de auto-industrie. Exportlanden zoals Japan zouden daardoor Amerikaanse fabrikanten uit de markt kunnen drukken. Japan wil bovendien zijn landbouw blijven beschermen en Vietnam weigert mee te werken aan de voorgestelde privatisering van textielbedrijven die in handen van de overheid zijn.

Eind 2013 lekten via Wikileaks details uit over de draconische regels in het TPP op het gebied van intellectueel eigendom, die de oppositie tegen het mogelijke handelsregime nog meer versterkte. De omstreden bepalingen staan onder meer multinationals toe om soevereine regeringen aan te klagen voor internationale rechtbanken en binnenlandse wetgeving te negeren. Het TPP staat ook intensievere controle van internet toe en versoepeling van de milieuregels.

Ontwikkelingshulp

“Het Japanse belang is in eerste instantie geopolitiek, dat wil zeggen: het in bedwang houden van China”, zegt Walden Bello, expert in handelszaken en medeoprichter van Focus on the Global South. “Ik betwijfel of Japan de economische consequenties van het TPP echt doordacht heeft.” En als het plan een goede economische motivering mist, is het volgens hem “gedoemd te mislukken.”

Intussen is China erin geslaagd de VS in steeds meer schaduw te zetten, als het gaat om handel en investeringen. China stuurt aan op een alternatieve Vrijhandelszone van Azië en de Pacific (FTAAP), een initiatief dat steeds meer beschouwd wordt als een levensvatbaar alternatief voor het TPP.

“China hoeft alleen maar rustig af te wachten tot het TPP uiteenvalt”, zegt Bello. Het TPP is volgens hem een ineffectieve poging om de groeiende Chinese economische invloed in Azië tegen te gaan. Behalve dat China van bijna alle landen in Oost-Azië de belangrijkste handelspartner is, gaf het de afgelopen jaren ook veel geld uit aan ontwikkelingshulp en zachte leningen.

Gezien de voortgaande economische expansie van China, zal de ontwikkelingshulp aan buurlanden waarschijnlijk blijven groeien. Het land werkt momenteel aan de oprichting van een Aziatische Investeringsbank voor Infrastructuur, die naar verwachting directe concurrentie zal vormen voor de door Japan gedomineerde Aziatische Ontwikkelingsbank (ADB).

De slechte vooruitzichten voor het TPP onderstrepen de zwakker wordende Amerikaanse economische invloed in Azië. De regering-Obama moet het vooral hebben van het verstevigen van de militaire invloed in de regio, als antwoord op een opkomend China.