Obesitas en diabetes stoten honger van de troon in groeilanden

Terwijl wij de komende dagen lekker dineren, moeten we durven zien wat er in de groei- en ontwikkelingslanden gebeurt. ‘Sommige Peruaanse boeren eten kant-en-klare macaroni omdat ze zich de eigen quinoa niet meer kunnen veroorloven.’

  • James (CC BY-NC-ND 2.0) Sinds wanneer zijn welvaartsziekten een kopzorg voor activisten uit groeilanden? James (CC BY-NC-ND 2.0)
  • Bioversity International (CC BY-NC-ND 2.0) Sommige Peruaanse boeren eten dagelijks kant-en-klare macaroni nu ze zich hun eigen quinoa niet meer kunnen veroorloven. Bioversity International (CC BY-NC-ND 2.0)
  • Public Domain Consumers International, de internationale koepel van consumentengroepen, eist bij monde van haar nationale leden dat onder andere KFC geen vlees meer gebruikt dat preventief of overmatig behandeld werd met antibiotica. Public Domain

De feestdagen zijn er: we willen onze gasten verwennen met het neusje van de zalm. In groei- en ontwikkelingslanden gaat het er ondertussen minder smakelijk aan toe.

Kwaliteitsvolle voeding is duur, zeker voor wie overleeft op 2 dollar per dag.

Consumentenactivisten en gezondheidswerkers stellen vast dat armere bevolkingsgroepen hun recht op een gezond, evenwichtig voedingspatroon zijn kwijtgeraakt. De oorzaak? Het ‘succes’ van de voedingsindustrie en de massale afzet van ultra-verwerkte voedingsproducten met te veel vet, suiker en additieven.

Waar wordt de meeste frisdrank per persoon geconsumeerd? Niet in de Verenigde Staten, maar in zuidelijke buur Mexico. Meer dan 7 op 10 Mexicaanse volwassen hebben overgewicht of zijn obees. Bij kinderen gaat het maar liefst om 1 op de 3.

Cijfers van de Wereldvoedselorganisatie FAO geven aan dat honger als globaal probleem verdwijnt – in de zin dat nog ‘maar’ 1 op de 9 wereldburgers worden getroffen. Maar armoede en ongelijkheid zijn gebleven. Ondervoeding en overgewicht komen nu zelfs voor in hetzelfde gezin. Sinds wanneer zijn welvaartsziekten een kopzorg voor activisten uit groeilanden?

Reclamegeweld

Kwaliteitsvolle voeding is duur, zeker voor wie overleeft op 2 dollar per dag. Ook in landen buiten de OESO speelt bovendien de stijgende tijdsdruk. Mannen en (steeds meer) vrouwen werken hard en zoeken hun toevlucht tot ‘convenience food on the go’. Activisten uit Ivoorkust zien dat kinderen vaak uren onderweg zijn naar scholen zonder degelijke kantines, met een paar snoeprepen. Daarnaast is er het oude probleem van landbezit en een landbouw die weggeconcurreerd werd door Europese dumpingpraktijken.

De gezondheidshype in het Westen en de obesitasplaag in groeilanden zijn twee kanten van dezelfde munt.

Ook richten multinationale voedingsconcerns, genre Mondelez, Danone en Nestlé, zich steeds meer op landen buiten de OESO. Daar vinden ze een groeimarkt met minder bewustwording en regels. Industrieel verwerkte voedingsproducten, junk food en gezoete frisdranken vullen een leegte.

Consumentenactivisten zijn vooral verontwaardigd omdat ‘big food’ agressieve marketing gebruikt voor kinderen. Zij spreken over misdadige advertentiepraktijken. Bijna elke week komt een multinational naar een lagere school in Bangladesh met gadgets of ‘educatieve’ activiteiten. Maar de verslavende frisdranken die zij promoten hebben geen duidelijke labels en de consumenten begrijpen vaak de gevolgen op lange termijn niet.

Het probleem is echter niet beperkt tot het Zuiden. De voedselwoestijnen in Amerikaanse grootsteden kenden we al, en in het Verenigd Koninkrijk zijn gebreksziektes uit de negentiende eeuw terug onder (kinderen van) langdurig werklozen.

Overigens zijn de gezondheidshype in westerse landen en de obesitasplaag in groeilanden twee kanten van dezelfde munt. McDonalds maakt al enkele jaren verlies omdat Westerse consumenten hun snelle hap gezonder, groener en kwalitatiever willen. Om aandeelhouders tevreden te stellen is de voedingsindustrie aangewezen op double-digit groeicijfers in minder ervaren markten. Hun macht is gestegen. Vier vleeswerkende concerns hebben nu 83,5% van de Amerikaanse markt in handen. De trend zet zich door onder de aanbieders van snacks en junk food.

Bioversity International (CC BY-NC-ND 2.0)

Sommige Peruaanse boeren eten dagelijks kant-en-klare macaroni nu ze zich hun eigen quinoa niet meer kunnen veroorloven.

Politieke interventies?

Ongezonde eetpatronen verhogen de druk op de vaak al zeer bescheiden budgetten voor volksgezondheid. Mexicaanse wetenschappers becijferden dat tussen 2006 en 2012 bijna een half miljoen burgers stierven aan overgewicht of diabetes-gerelateerde aandoeningen. De tol is hoger dan die van het bendegeweld.

Overgewicht en diabetes maken meer slachtoffers dan bendegeweld.

Onderzoek wees ook uit dat 70% van alle toegevoegde suikers in het Mexicaanse dieet uit frisdranken kwam. Deze claim moest onderbouwd worden; de industrie argumenteerde dat Mexicanen gewoon meer moesten bewegen.

Overigens wordt deze verdediging op alle continenten gesleten. Afrika, het Midden-Oosten en Azië moeten blijkbaar massaal naar de gym.

De cijfers doen al bij al geen recht aan het menselijke drama van een onevenwichtig eetpatroon. In Fiji vindt om de 8,5 uur een amputatie plaats ten gevolge van suikerziekte. Sommige Peruaanse boeren eten dagelijks kant-en-klare macaroni nu ze zich hun eigen quinoa niet meer kunnen veroorloven.

Een consumentenactiviste die hen bezocht rapporteerde chronische misselijkheid en vermoeidheid. Het probleem is opnieuw groter dan calorieën voor individuen: het gaat om rechten (Amarty Sen’s entitlements) en collectieve controle. In de Filipijnen benadeelt exportgerichte monocultuur de lokale boerengemeenschappen drie keer. Hun dieet is minder gevarieerd en bevat meer pesticiden, soms tot 600% van de Europese standaard. Hun kennis van landbouwtradities gaat verloren en hun financiële autonomie wordt ingeperkt door de grillen van de wereldmarkt.

Xandra en Eloisa zijn twee Filipijnse wetenschappers die biologische landbouw en gezondheidseducatie promoten onder consumenten. Het biologische aanbod in Filipijnse supermarkten is onredelijk duur – een kwestie van status weet u wel. Maar de activisten tonen Filipijnse consumenten nu dat ze door rechtstreekse afname bij de boer goedkoper aan gezonde en verse voeding kunnen geraken. Op die manier bieden ze boeren een alternatief voor dure certificatieprocedures. Oogsten zijn diverser en brengen meer op. De consumenten die meestappen in het systeem hebben twee keer impact: op hun lichaam en op hun gemeenschap.

Maar Xandra vertelt ook dat de overheid boeren verbood om terug te keren naar hun ‘onveilige’ gronden na de tyfoon Haiyan. Die gronden werden vervolgens verkocht aan Westerse bedrijven en tot resorts omgebouwd. Het is een klassiek voorbeeld van de shock doctrine die Naomi Klein beschreef. Overheidsinterventies nemen vaak niet de richting aan die consumentenactivisten willen. Integendeel, ze treffen Filipijnse voedselconsumenten en maken Westerse toeristen tot onvrijwillige medeplichtigen.

Zuid-Amerika als trekker

Toch beginnen consumentenactivisten langzaam overwinningen af te dwingen op ‘big food’. De Mexicaanse consumentenbeweging vroeg en kreeg na drie jaar een suikertaks van 20% op frisdranken. De belasting leek aanvankelijk weinig populair, maar geniet brede steun nu de winst wordt ingezet voor drinkfonteinen in scholen.

Ook Brazilië heeft een succesverhaal in de aanbieding. Sinds 2013 heeft het land de meest progressieve dieetrichtlijnen ter wereld. De klassieke Amerikaanse voedselpiramide verdween. Een aantrekkelijke folder kwam in de plaats, met vijf principes voor een gezond dieet en tips om ingrediënten in maaltijden om te zetten. De folder informeert ook over obstakels, zoals tijdsdruk en het verdwijnen van traditionele recepten. Het is de eerste nationale eetrichtlijn die consumenten wijst op de sociale en ecologische achtergrondvoorwaarden voor een gezond dieet. De Braziliaanse diëtisten durfden ook als eerste stellen dat geraffineerde industriële producten daarin geen plaats, eerder dan ‘een beperkte plaats’ hebben.

Zuid-Amerikaanse consumentenbewegingen gaan zich nu verenigen in een grotere continentale lobbygroep. Eén van hun twee prioriteiten is een evenwichtig voedingspatroon.

Public Domain

Consumers International, de internationale koepel van consumentengroepen, eist bij monde van haar nationale leden dat onder andere KFC geen vlees meer gebruikt dat preventief of overmatig behandeld werd met antibiotica.

Hashtags en de oorlogsverklaring van Quito

In vergelijking daarmee zijn de Westerse consumentenbewegingen (denk Test-Aankoop of de Britse tegenhanger Consumers Association) in snelheid gepakt. De Belgische suikertaks is alvast geen gezondheidstaks geworden. De Britse consumentenbeweging is haar greep op het gezondheidsbeleid van de regering Cameron kwijtgeraakt. Ze wacht af hoe hard de industrie zal wegen op het nieuwe decreet, verwacht in 2016.

De obesitasplaag treft vooral de stille verliezers van de consumptiemaatschappij.

Misschien hebben de Westerse consumentenbewegingen het ook wel wat aan zichzelf te danken. Ze halen hun financiering bij de middenklasse en zien duurzaam consumeren eerder als een niche. De obesitasplaag treft bovendien vooral de stille verliezers van de consumptiemaatschappij.

Zonder een duidelijke verwijzing naar het globale productiesysteem blijft consumentenadvies steken in een ongeïnspireerd lijstje van wat wel en wat niet te doen. Ook daarom trekken de Zuid-Amerikanen de zaak vooruit: bij hen dringt het discours over voedselsoevereiniteit sneller door tot de doorsnee consument.

De internationale koepel van consumentengroepen (Consumers International) heeft wel een actie gelanceerd over de voedselproblematiek, maar gebruikt een invalshoek die vertrouwder aandoet voor Westerlingen. De organisatie eist bij monde van haar nationale leden dat McDonalds, Subway en KFC geen vlees gebruiken dat preventief of overmatig behandeld werd met antibiotica.

Daarmee speelt ze in op de positie van de Wereldgezondheidsorganisatie, die waarschuwt voor een tijdperk waarin overgebruik de effectiviteit van antibiotica teniet doet. Consumers International roept op om een selfie met de hashtag #antibioticsoffthemenu te posten op Twitter.

Aangezien de multinationals zelf al de eerste stappen in die richting hadden gezet, lijkt de actie misschien net braaf genoeg om te slagen. Nieuwe media zijn echter geen garantie op succes. Een jaar voor dieselgate uitbarstte, waren Italiaanse media niet bereid de testresultaten van de consumentenbeweging Altroconsumo over Volkswagen ongecensureerd door te laten.

Bovendien heeft de Zuid-Amerikaanse voedingsindustrie in haar onofficiële verklaring van Quito de oorlog verklaard aan de consumentenactivisten. Er zal zoals gebruikelijk heel wat tegenstand komen. Maar wat als de drie reuzen van de kant-en-klare maaltijd effectief besluiten om voortaan enkel nog antibiotica-vrij vlees te serveren? Consumers International rekent op een multiplier-effect.

Maar is fastfood überhaupt verenigbaar met kwaliteitsvlees en voedselsoevereiniteit? Zal de massale vraag van fastfood multinationals de kwetsbare consument uit ‘goede’ vleesmarkten drijven? Het zou niet de eerste keer zijn dat massale verschuivingen in vraag en aanbod desastreuze gevolgen hebben op lokale voedselsystemen. Allemaal dus naar Twitter, maar misschien toch even opletten met die Big Mac.

Giselle Nath is doctoraatsstudente aan de Universiteit Gent en bestudeert onder andere consumptie in een globaal perspectief.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.