Oekraïens conflict voorbode van koude winter in Europa

“Oekraïne is zwaar afhankelijk van gas”, zegt Edward Chow, energiespecialist aan het Centre for Strategic and International Studies (CSIS), een Amerikaanse denktank voor internationale politiek. 40 procent van de Oekraïense energiebehoefte bestaat uit gas, en 60 procent daarvan komt uit Rusland. Sinds de Sovjettijd slaat Oekraïne het Russische gas op om het vervolgens door te voeren naar Europa.

“Dus zelfs als de Oekraïense vraag in de zomer laag is, zal het tot een crisis in de winter komen als ze de voorraad nu niet opbouwen”, zegt Chow. “Om dat te zien hoeven we niet tot december te wachten.” Rusland heeft vroeger ook al de gaskraan dichtgedraaid, het laatst nog twintig dagen in januari 2009. “In delen van Europa die afhankelijk zijn van gas zaten mensen in de vrieskou.” Een huidige gascrisis zou veel langer kunnen duren.

Schuld

Op dit moment heeft Oekraïne zijn schuld voor het Russische gas nog niet afbetaald, bevestigt een woordvoerder van Gazprom, het Russische staatsenergiebedrijf. “De rekening voor april staat nog open. De uitstaande gasschuld is daarmee gestegen tot 3,5 miljard dollar (2,53 miljard euro). Als het Oekraïense gasbedrijf Naftogaz niet betaalt, zal Rusland betaling vooraf gaan eisen.

Rusland gebruikt de gasprijs bewust als politiek instrument. Regeringen in Oekraïne die Moskou welgezind zijn, krijgen grote kortingen. In december nog bood president Vladimir Poetin aan om staatsobligaties te kopen, waarmee het Russisch gas zou kunnen betalen. Na het vertrek van Janoekovitsj trok Poetin het aanbod in en verhoogde de prijs met 80 procent. Naftogaz heeft sinds januari al de vereiste betaling aan Gazprom niet gedaan.

Vooral Zuidoost-Europa zou de gevolgen voelen als Rusland de leveranties zou staken. West-Europa wordt ook bevoorraad door pijpleidingen die niet door Oekraïne lopen, zoals de nieuwe Nord Stream door de Baltische Zee. Dat gas mag niet worden doorverkocht van Gazprom, dus het is onmogelijk om dat vervolgens weer naar Oost-Europa te sturen – als het al genoeg zou zijn voor de gasbehoefte.

Gevestigde belangen

“Gazprom heeft een aantal belangrijke akkoorden met grote energiebedrijven in West-Europa”, zegt Kent Moors, voorzitter van het Global Energy Symposium. “Dus er zijn wat gevestigde belangen in West-Europa die niet graag sancties zouden willen zien.”

“De kwestie is niet invloed, maar politieke wil om die invloed aan te wenden”, zegt Chow, die zelf meer dan dertig jaar ervaring heeft in de olieindustrie, ook in Europa en de voormalige Sovjet-Unie.

Het zijn de landen die bijna helemaal afhankelijk zijn van Russische olie, zoals de Baltische staten en Polen, die bereid zijn om de harde lijn te volgen, “vanwege de historische ervaring”, zegt Kent. Landen die minder kwetsbaar zijn, in West-Europa, kiezen meer voor de zachte lijn. “Het is dus inderdaad meer een kwestie van wil dan van economische invloed.”

De afhankelijkheid werkt beide kanten op. Europa is afhankelijk van Rusland voor 30 procent van zijn gasbehoefte. Maar Rusland is afhankelijk van Europese afzetmarkten voor 80 procent van zijn gasexport. “Dus wie is meer afhankelijk van wie?”, zegt Chow. Rusland zal de Oekraïense gaskraan nooit heel lang kunnen dichtdraaien.

Het gaat erom Oekraïne door de volgende winter te helpen, zegt Kent. “Want als er niet genoeg energie is, stort Oekraïne in. Politicologen praten al jaren over mislukte staten. Hier heb je er een. Het land zal niet meer kunnen functioneren. En er zijn waarschijnlijk elementen in Rusland die daarop wachten, en die zullen zeggen, kijk, het is niet onze schuld dat Kiev instort onder het gewicht van zijn eigen falen.”