Overleeft Bolsonaro het ontslag van populaire superminister?

Alleen zijn wanhoop en militaire stijl kunnen de nieuwe ‘zelfmoordactie’ van de Braziliaanse president Jair Bolsonaro verklaren. Vrijdag liet hij een van zijn belangrijkste supporters, voormalig rechter Sergio Moro, vallen. Moro stapte op als minister van Justitie en Openbare Veiligheid.

Sergio Moro is populair in Brazilië omdat hij de leiding over Operatie Lava Jato (Carwash) had, die tussen 2014 en 2018 honderden politici en zakenlieden achter de tralies zette voor corruptie. Hijzelf schrijft zijn ontslag toe aan verschillende illegale acties van de president, die munitie zijn voor een afzettingsproces.

Ontslag van politiebaas

Na zijn aftreden benadrukte de oud-minister dat hij het besluit met het ontslag van de directeur-generaal van de federale politie, Mauricio Valeixo, dat Bolsonaro in het staatsblad met de elektronische handtekening van Moro had laten publiceren, niet had ondertekend.

Het ontslag van Valeixo, een vertrouweling van Moro, was de aanleiding voor de crisis en de laatste van verschillende pogingen van de president om zich te mengen in de onderzoeken van de federale politie. Volgens de grondwet is de federale politie een autonome instantie en hangt die van het ministerie van Justitie af.

Op elk moment bellen

Moro onthulde ook dat de president toegang wil hebben tot interne informatie van de federale politie en dat hij daarom in haar directie en lokale afdelingen commissarissen wil die hij op elk moment kan bellen.

Het was duidelijk de bedoeling, zegt Moro, om de instantie die vermoedens van relevante misdrijven in de openbare en de particuliere sector onderzoekt, naar zijn wensen te doen schikken.

‘De president graaft zijn eigen graf. Hij neemt beter ontslag voordat hij ontslag moet nemen’

Dat brengt ook andere controle-instellingen in gevaar, zoals het openbaar ministerie en financiële, fiscale en milieu-autoriteiten, allemaal met volledige onafhankelijkheid, omdat dan niet kan worden voorkomen dat zij niet optreden tegen de hoogste verantwoordelijken in politiek en gerecht.

Onmiddellijke impact

De beschuldigingen van Moro hadden een onmiddellijke impact. Ze doen twijfels rijzen over het politieke overleven van Bolsonaro, die nu zestien maanden aan de macht is.

‘De president graaft zijn eigen graf. Hij neemt beter ontslag voordat hij ontslag moet nemen’, schreef ex-president Fernando Henrique Cardoso (1995-2002) op Twitter.

Bolsonaro ontkende Moro’s beschuldigingen in een toespraak in zijn Planalto-paleis, omringd door bijna al zijn ministers, zes uur na het aftreden van Moro.

Giftige informatie

De toespraak duurde 45 minuten, wat lang is voor zijn doen. Hij vertelde het verhaal van zijn band met de voormalige minister en probeerde hem in diskrediet te brengen door giftige informatie te verspreiden.

Zo zou Moro het ontslag van het hoofd van de federale politie hebben proberen ruilen voor zijn benoeming tot lid van het federale hooggerechtshof, een bekende ambitie van de voormalige rechter. Bolsonaro heeft de bevoegdheid om de opvolger aan te wijzen van een magistraat bij de hoogste rechtbank van het land die in november met pensioen gaat.

Boegbeeld

Het grote probleem voor Bolsonaro is dat hij in geloofwaardigheid niet kan wedijveren met de voormalige rechter. Diens populariteit is veel hoger dan de zijne, blijkt uit de laatste opiniepeilingen, en hij geniet vooral veel waardering als boegbeeld van de strijd tegen corruptie.

Het optreden van Moro als rechter was doorslaggevend voor de verkiezingsoverwinning van de president in oktober 2018.

Moro gaf zijn 22-jarige carrière in de magistratuur op om te worden benoemd tot minister van Justitie. Zijn aanzien als ‘nationale held’ in de strijd tegen corruptie straalde zo af op de regering-Bolsonaro.

Superministers

Hij was een van de twee superministers, die zogezegd niet afzetbaar waren. De andere superminister is de minister van Economische Zaken, Paulo Guedes, die ook duidelijke meningsverschillen heeft met de president en die nu ook niet meer veilig lijkt.

Diens radicale neoliberalisme verloor veel van zijn glans nu de overheid enorme bedragen uitgeeft om werkloosheid en faillissementen van bedrijven tijdens de coronapandemie op te vangen. Er doken al meningsverschillen op tussen zijn team en de generaals die de politieke en coördinerende ministeries controleren.

Zonen van Bolsonaro

Politieke waarnemers zijn het erover eens dat Bolsonaro Valeixo heeft ontslagen, tegen Moro’s advies in, omdat hij zijn drie zonen wil beschermen tegen de onderzoeken van het openbaar ministerie, het hooggerechtshof en het parlement, die voornamelijk door de federale politie worden gevoerd.

Een van de zonen wordt verdacht van corruptie omdat hij als parlementslid onbestaande assistenten in dienst had waarvoor hij het loon opstreek

Een van de zonen wordt verdacht van corruptie omdat hij als parlementslid onbestaande assistenten in dienst had waarvoor hij het loon opstreek. De twee andere zouden achter de protesten zitten die opriepen tot de terugkeer naar de militaire dictatuur en de sluiting van het parlement en het hooggerechtshof, en ook achter de systematische lastercampagnes tegen tegenstanders via sociale media.

Journalisten en politici hebben het over een ‘haatkabinet’, de belangrijkste bron van valse en kwaadaardige berichten die de regering verdedigen en tegenstanders aanvallen. Dat vuile werk wordt door velen als illegaal beschouwd.

Minister van Volksgezondheid

Dat Bolsonaro Moro verliest, is de tweede stap in zijn politieke zelfmoord. De eerste stap zette hij amper elf dagen geleden.

Op 16 april ontsloeg hij minister van Volksgezondheid Luiz Henrique Mandetta, wiens beheer van de COVID-19 pandemie de steun had van driekwart van de Brazilianen volgens verschillende opiniepeilingen. Bolsonaro verzette zich tegen sociale afstand en lockdown als maatregelen om besmetting tegen te gaan.

Bolsonaro dreigt met de vinger te worden gewezen als straks het aantal sterfgevallen zal toenemen als gevolg van de verwachte verspreiding van het coronavirus in de arme, dichtbevolkte wijken van de Braziliaanse steden.

In intensive care-afdelingen in verschillende steden zijn nu al beademingstoestellen en beschermende kleding te kort.

Kapitein van het leger

De radicaal-rechtse Bolsonaro, een voormalige kapitein van het leger, is het slachtoffer van zijn eigen overtuigingen en manier van werken, geïnspireerd door de militaire dictatuur waarin hij werd gevormd in de jaren zeventig.

Meermaals noemde hij ex-kolonel Carlos Brilhante Ustra een ‘nationale held’. Hij was een bekende folteraar van politieke gevangenen in de periode 1970-1974. Hij prees de militaire dictatuur (1964-1981) altijd voor haar ‘verdediging van de democratie’.

Ustra stond aan het hoofd van een parallelle structuur, die gevangenen mocht martelen en doden, de Operatiecentra voor Interne Defensie (Codi). Die waren opgericht door het leger om de oppositie en zelfs guerrillagroepen te elimineren.

Milities in Rio

Met uitzondering van Ustra werden de folteraars niet berecht voor hun misdaden in Brazilië, in tegenstelling tot wat gebeurde in de buurlanden Argentinië en Chili, waar de militaire dictaturen ook bloediger tekeer waren gegaan.

Deze parallelle structuren zijn enigszins verwant aan de milities die veel buurten in Rio de Janeiro en andere steden domineren en die altijd de steun van Bolsonaro hadden, toch in zijn toespraken als parlementslid (1991-2018).

Een van de leiders van die milities, die in februari door de politie werd gedood, had gevaarlijke banden met de oudste zoon van de president, Flavio Bolsonaro.

In de schaduw opereren en illegale taken ‘uitbesteden’, zoals campagnes om reputaties te kraken via sociale media of om bepaalde maatregelen van de zogenaamde steun van het volk te verzekeren: het maakt allemaal deel uit van het bolsonarisme. Dat verengt zich nu steeds meer tot fanatieke groepen die de president als een mythische figuur zien.