Paus schaart zich achter strijd tegen ggo's

In zijn tweede encycliek sinds hij paus werd op 13 maart 2013 – maar de eerste die volledig zijn eigen werk is – bekritiseert Jorge Mario Bergoglio de sociale, economische en agrarische impact van transgene gewassen en roept hij op tot een breed debat. Hij erkent dat er geen ‘doorslaggevend bewijs is dat ggo’s schadelijk zijn voor mensen’, maar benadrukt dat er ‘een aantal aanzienlijke problemen blijven bestaan die niet onderschat moeten worden.’

‘Op veel plaatsen is land waar deze gewassen geïntroduceerd zijn, geconcentreerd geraakt in de handen van een paar eigenaren als gevolg van het verdwijnen van kleine boeren die, na het verlies van het geëxploiteerde land, gedwongen worden zich terug te trekken uit de directe productie.’

Het gevolg daarvan is, zegt de eerste Latijns-Amerikaanse paus, dat boeren seizoensarbeiders worden, plattelandsarbeiders in sloppenwijken eindigen, ecosystemen ontwricht worden en de graanproductie steeds meer ‘oligopolies’ kent.

Breed debat

Paus Franciscus roept in zijn op 18 juni verschenen encycliek op tot een ‘breed, verantwoordelijk wetenschappelijk en sociaal debat’, waarbij ‘alle beschikbare informatie meegewogen wordt en dingen bij hun naam genoemd worden.’

De paus zegt dat het soms voorkomt dat niet alle informatie op tafel komt. ‘Er wordt een selectie gemaakt op basis van belangen, of dat nu gaat om politiek-economische of ideologische belangen.’ Zo’n debat ontbreekt in de sector en de biotechindustrie weigert inzage te geven in zijn databases, zodat geverifieerd kan worden of transgene gewassen daadwerkelijk onschadelijk zijn.

Volgens de encycliek moeten bij de discussie alle partijen betrokken worden die direct of indirect met transgene gewassen te maken hebben, zoals boeren, consumenten, autoriteiten, wetenschappers en zaadproducenten.

Miguel Concha, priester en hoofd van het mensenrechtencentrum Fray Francisco de Vitoria in Mexico, zegt dat de encycliek de strijd tegen transgene gewassen in zijn land kracht bijzet. Er wordt in gewaarschuwd voor de sociale, economische, juridische en ethische implicaties van ggo’s, net zoals milieuactivisten in Mexico dat al jaren doen.

In Mexico gaat het vooral om transgene maïs, een gewas dat speciale culturele betekenis heeft in het land en de basis is van het Mexicaanse dieet. Maar ook in andere Latijns-Amerikaanse landen, zoals Guatemala, El Salvador, Honduras, Nicaragua en Costa Rica, woedt een strijd rond transgene gewassen. Deze landen vormen samen met het zuiden van Mexico Meso-Amerika, de zetel van de oude Maya-beschaving.

Soja-monocultuur

De paus is bekend met de impact van transgene gewassen. Volgens experts is zijn thuisland Argentinië het Latijns-Amerikaanse land waar ggo’s de meeste impact hebben gehad op de traditionele landbouw. Soja – waarvan 98 procent transgeen is – is het belangrijkste gewas in Argentinië. Het land telt momenteel 31 miljoen hectare soja. In 1990 was dat nog 4,8 miljoen hectare, volgens de branchevereniging ACSOJA.

De soja-monocultuur heeft veel lokale producenten verdrongen, de concentratie van land bevorderd en een ‘vicieuze cirkel gecreëerd die zeer gevaarlijk is voor de duurzaamheid van onze productiesystemen’, zegt de Argentijnse agronoom Carlos Toledo.

Slechts tien landen zijn samen goed voor bijna alle productie van ggo’s: de Verenigde Staten, Brazilië, Argentinië, Canada, India, China, Paraguay, Zuid-Afrika, Pakistan en Uruguay – in deze volgorde. Het grootste deel van productie gaat naar de diervoederindustrie, maar Mexico wil dat genetisch veranderde maïs ook goedgekeurd wordt voor menselijke consumptie.

In juli 2013 spanden 53 individuen en 20 burgerorganisaties een zaak aan om de commerciële teelt van transgene maïs. In september van dat jaar sprak een federale rechter een voorlopig verbod uit op de goedkeuring daarvan. Na maart 2014 wisten organisaties van bijenhouders en inheemsen gemeenschappen opnieuw twee voorlopige verboden op commerciële teelt van transgene sojagewassen te bereiken in de zuidoostelijke staten Campeche en Yucatán.

Op 30 april 2014 stuurden acht wetenschappers uit zes landen een open brief naar paus Franciscus over de negatieve impact van transgene gewassen op het milieu, de economie, landbouw, cultuur en de sociale gevolgen van transgene zaden, vooral in Mexico. In de brief wijzen ze onder meer op de monopolisering van zaden door grote biotechbedrijven en doen ze een beroep op de paus zich uit te spreken.

In Laudato Si lijkt de paus te hebben geluisterd naar de wetenschappers. ‘De encycliek is erg bemoedigend, omdat er een ecologisch standpunt uit spreekt’, zegt Argelia Arriaga, hoogleraar aan het Centrum voor Rampenpreventie van de Autonome Universiteit van Puebla. ‘Hij raakt een gevoelige snaar; de situatie is dramatisch en verdient pauselijke interventie. Dit geeft ons morele steun om de strijd voort te zetten.’

Beslissende rechtszaak

Juridische acties veranderen echter niets aan de ambities van de biotechindustrie in Mexico. In 2014 ontving de Nationale Dienst voor de Gezondheid, Veiligheid en Kwaliteit van Agri-Food (Senasica) vier aanvragen van de biotechindustrie en openbare onderzoeksinstituten voor experimenten met maïs.

Ook kwamen er dertig verzoeken binnen om proefprojecten te beginnen voor de teelt van transgene katoen, evenals één aanvraag voor bonen, vijf voor tarwe, drie voor citroenen en één voor soja. Senasica behandelt daarnaast vijf aanvragen van de biotechindustrie om meer dan 200.000 hectare transgene katoen en luzerne te planten voor commerciële en experimentele doeleinden.

De deelnemers aan de collectieve rechtszaak tegen ggo’s, die eerder succes boekten met voorlopige verboden, maken zich nu op voor een zaak die beslissend moet worden voor de toekomst van transgene gewassen in het land.

Arriage merkt op dat de encycliek niet alleen over transgene gewassen gaat, maar ook andere milieukwesties aankaart. ‘Voor mensen op het platteland is de boodschap van de paus belangrijk. Hij zegt hen zorg te dragen voor de natuur en de natuurlijke hulpbronnen. Dat draagt bij aan bewustwording.’