Resterend Amazonewoud minder gezond dan gedacht

Van het Amazonewoud dat vandaag nog overeind staat, is al een derde aangetast door menselijke activiteiten en droogte. Dat is veel meer dan wetenschappers eerder dachten, blijkt uit een nieuwe studie in het tijdschrift Science.

De studie is geleid door een internationaal team van 35 wetenschappers en instellingen zoals de Braziliaanse Universiteit van Campinas (Unicamp), het Nationaal Instituut voor Ruimteonderzoek (INPE) en de Britse Lancaster Universiteit. Ze toont aan dat tot 38 % van de resterende oppervlakte van het Amazonewoud – een gebied tien keer zo groot als het Verenigd Koninkrijk – is aangetast door een of andere vorm van menselijke activiteit.

Invloed van de mens

De term “degradatie” slaat op veranderingen – op korte of lange termijn – in de toestand van het bos. Die veranderingen zijn veroorzaakt door de mens. Vier factoren zijn volgens hen heel bepalend voor dit proces: bosbranden, selectieve (vaak illegale) houtkap, extreme droogte door een tekort aan water en randeffecten, zoals veranderingen die optreden in de gebieden die grenzen aan stukken woud die ontbost zijn.

Het watertekort is de belangrijkste oorzaak voor de aantasting van het woud. Door droogte wordt het bos kwetsbaarder voor branden en daalt het vermogen van het regenwoud om zichzelf te regenereren door ‘evapotranspiratie’ – de vorming van regenwolken door verdamping uit de bodem en transpiratie van planten. Dat proces wordt door de droogte met 34 % verminderd.

Dat leidt tot een domino-effect in een groter gebied, onder meer ook in de voedselproducerende delen van het woud.

Degradatie

Degradatie is niet hetzelfde als ontbossing, waarbij bomen volledig worden verwijderd en het land nadien voor bijvoorbeeld landbouw of veeteelt wordt gebruikt. Hoewel gedegradeerde bossen ook bijna alle bomen kunnen verliezen, verandert het landgebruik zelf niet.

‘Het cumulatieve effect van de vier verstoringen kan evenveel impact hebben op de CO₂-uitstoot en de biodiversiteit als ontbossing’, zegt Jos Barlow, hoogleraar natuurbehoud aan de Lancaster Universiteit.

De auteurs stellen een systeem voor om bosdegradatie beter te kunnen monitoren, illegale houtkap te voorkomen en het gebruik van vuur te controleren.

De wetenschappers stellen vast dat de aantasting van het Amazonegebied ook aanzienlijke sociaal-economische gevolgen kan hebben, die in de toekomst verder moeten worden onderzocht.

‘Een kleine groep mensen profiteert hiervan, maar velen verliezen in alle aspecten van het menselijk welzijn — inclusief gezondheid, voeding en de woonplaats van velen in dit  boslandschap’, zegt medeauteur Rachel Carmenta van de Universiteit van East Anglia.

Volgens een projectie tot 2050 zullen de vier factoren van menselijke activiteit ‘belangrijke bronnen van CO₂-uitstoot in de atmosfeer blijven veroorzaken, ongeacht of de ontbossing toeneemt of afneemt’, stellen ze.

Beter monitoren

‘Zelfs in een optimistisch scenario, waarbij er geen ontbossing meer plaatsvindt, zal de aantasting van het bos doorgaan als een gevolg van de klimaatverandering. En dat leidt op zijn beurt tot verdere CO₂-emmissies’, zegt projectleider David Lapola van Unicamp. Toch is het van cruciaal belang om de verdere opmars van ontbossing te blijven bestrijden, benadrukt hij.

De auteurs stellen een systeem voor om bosdegradatie beter te kunnen monitoren, illegale houtkap te voorkomen en het gebruik van vuur te controleren. Ze vinden het raadzaam om te investeren in innovatieve strategieën en te werken aan een concept van “slimme bossen” dat, naar analogie van de “slimme steden”, gebruik maakt van verschillende soorten technologieën en sensoren om nuttige gegevens te verzamelen om de kwaliteit van het milieu te verbeteren.