Rusland en China azen op Centraal-Azië

Poetin heeft zich in de afgelopen maanden tot China gewend om een deel van de handelsschade te compenseren die is ontstaan door economische en politieke spanningen tussen Rusland het Westen. Beijing heeft op zijn beurt van Poetin garanties afgedwongen, in het bijzonder op het gebied van energie-import. Maar de sluimerende economische rivaliteit in Centraal-Azië kan de bilaterale relaties bemoeilijken.

De Chinese president Xi Jinping kondigde begin deze maand de Chinese economische expansieplannen aan, die de Nieuwe Zijderoute werden gedoopt, voorafgaand aan het forum van de Asia Pacific Economic Cooperation (APEC) dat op 12 november werd afgesloten.

China is van plan tientallen miljarden dollars te investeren, met als doel regionale handel te bevorderen. Xi kondigde een fonds van 40 miljard dollar aan voor de ontwikkeling van infrastructuur in buurlanden, inclusief de Centraal-Aziatische landen die grenzen aan de meest westelijke Chinese provincie Xinjiang.

Op een interactieve kaart die het Chinese staatspersbureau Xinhua publiceerde, is Centraal-Azië te zien als kern van de geplande Zijderoute. Die route loopt vanuit de economische zone Khorgos aan de Chinees-Kazachse grens, via Kirgizië en Tadzjikistan naar Oezbekistan en Iran. Turkmenistan, dat al met China verbonden is via een netwerk van pijpleidingen, heeft geen knooppunt langs de route.

Verouderde infrastructuur

‘Centraal- en Zuid-Azië vormen de spi lin de Nieuwe Zijderoute.’

Ontwikkeling is hard nodig in Centraal-Azië, waar de verouderde Sovjet-infrastructuur de handel tussen de landen in de regio en daarbuiten belemmert. Desondanks bestaat de kans dat Rusland, dat bezig is met een meer protectionistische oplossing voor de regio in de vorm van de Euraziatische Economische Unie (EEU), het Chinese enthousiasme voor de Zijderoute niet deelt.

Tijdens de APEC-vergadering poseerden Xi en Poetin lachend voor de camera’s. Maar achter die lach gaat een ingewikkelde relatie schuil, zegt Bobo Lo, verbonden aan het Rusland en Eurazie-programma van Chatham House.

De Nieuwe Zijderoute kan uiteindelijk ook voordeel opleveren voor het onderontwikkelde oosten van Rusland, maar tegelijkertijd bestaat het risico dat de Russische invloed in de regio erdoor afneemt. ‘Vanuit Moskou gezien, wil je dat Rusland de belangrijkste lijn in de route is. Maar het lijkt erop dat Rusland niet meer dan een zijweg is’, zegt Lo. ‘Centraal- en Zuid-Azië vormen de hoofdroute.’

In tegenstelling tot de expansieve Chinese visie voor Eurazië lijkt het erop dat een door Rusland geleide unie met strenge grenscontroles en belastingen, grensoverschrijdende handel tussen lidstaten en niet-lidstaten uiteindelijk kan belemmeren. Onder dergelijke omstandigheden kunnen Centraal-Aziatische landen hun huidige handel met China zien afnemen. De bestaande door het Kremlin gedomineerde Douane-unie moet op 1 januari uitmonden in de Euraziatische Economische Unie.

Chinese vrijgevigheid

Sinds de aanloop naar de top in 2013 van de Samenwerkingsorganisatie van Sjanghai (SCO), tekende Xi diverse deals in de regio, met een waarde van tientallen miljarden. De belangrijkste daarvan waren energiecontracten met Turkmenistan en Kazachstan. De SCO is een veiligheidsorganisatie waar China en Rusland beide lid van zijn. Moskou is naar verluidt tegen een transformatie van de SCO – waar ook de vier Centraal-Aziatische landen van de geplande Zijdroute lid van zijn – in een economische organisatie.

Oezbekistan weigert mee te doen aan de Douane-unie. Maar het Kremlin verwacht dat Kirgizië begin volgend jaar zal toetreden en dat Tadzjikistan zal volgen. Momenteel behoren naast Rusland alleen Kazachstan en Wit-Rusland tot de unie.

Landen die al profiteren van de Chinese vrijgevigheid kunnen sterkere economische integratie met Rusland ervaren als een beperking. Tijdens een ontmoeting op 7 november in Beijing, voorafgaand aan de APEC-top, tekenden Xi en de Tadzjiekse president Emomali Rahmon overeenkomsten over Chinese kredieten voor een spoorlijn van Noord naar Zuid-Tadzjikistan, een nieuwe energiecentrale en lokale landbouwprojecten. Ze bereikten ook overeenstemming over investeringen in het staatsaluminiumbedrijf Talco, een bedrijf dat ooit nauwe banden onderhield met het Russische conglomeraat RusAl. De bilaterale handel in de eerste acht maanden van dit jaar bedroeg 1,5 miljard dollar, een groei van 40 procent ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar.

‘Als we de Douane-unie vergelijken met de Nieuwe Zijdefoute, levert die laatste Tadzjikistan meer op’, zegt Muzaffar Olimov, directeur van het analytisch bureau Sharq in Doesjanbe. Tadzjikistan heeft volgens hem nog niet besloten of het na 1 januari toetreedt tot de Euraziatische Economische Unie.