Russische bevolkingsimplosie gekeerd?

Er hangt Rusland een zwaard van Damocles boven het hoofd. Terwijl de wereldbevolking tussen 1991 en 2011 nog met zo’n 1,6 miljard groeide (van 5,41 naar 7 miljard mensen), kromp de Russische met 7,5 miljoen. Een enorme daling voor een land dat op haar piek in 1991 nog een kleine 149 miljoen inwoners kende, en een grote kost voor de samenleving.

De implicaties van de vergrijzing zijn dan ook niet min. In 2012 telde de Russische bevolking 142 miljoen mensen, en experts schatten dat ze zonder tegenmaatregelen tegen 2050 onder de honderd miljoen zou duiken. Zo’n enorme afname is ondraagbaar voor een land dat grote aantallen arbeiders nodig heeft om haar economie draaiende te houden.

Positieve groei?

De regering maakt zich nu sterk de daling gekeerd te hebben. Volgens Maksim Topilin, minister van Arbeid en Sociale Bescherming, is het aantal geboortes ten opzichte van het eerste kwartaal van 2013 immers met maar liefst 3900 gestegen.

Al lijkt dat aantal miniem, het impliceert lange termijngroei. Tot voor kort kromp de bevolking immers nog jaarlijks met honderdduizenden, en 2013 was het eerste jaar in twee decennia dat Rusland natuurlijke groei kende, immigratie niet meegerekend.

President Poetin schrijft het succes dan ook toe aan de verschillende programma’s die zijn regering opstartte om de daling te counteren, het laatste belangrijke nog in mei 2012. De overheid schreef geboortepremies uit, bood goedkope kinderopvang aan, drukte de woningenprijzen voor jonge gezinnen en promootte het ideaalbeeld van drie kinderen per gezin.

Daarnaast probeerde het ook de kindersterfte te verminderen, alcoholgebruik aan banden te leggen, en de bevolking aan het sporten te zetten. President Poetin deed een duit in het zakje door het imago van de sportieve Rus te promoten. De Russische bevolking leeft te ongezond.

Mannelijke & vrouwelijke levensverwachting

Vooral de Russische mannen komen vroegtijdig om het leven. Al lag de mannelijke levensverwachting begin jaren 2000 op 58 en is ze inmiddels tot 64 toegenomen, toch sterft nog steeds een kwart van de mannelijke bevolking onder de leeftijd van 55.

Vrouwen in Rusland worden daarentegen gemiddeld 76 jaar, wat een enorm demografisch onevenwicht met zich meebrengt. Ook twee wereldoorlogen en een revolutie hebben een enorme impact nagelaten op de mannelijke bevolking, wat de leeftijdsverhoudingen extra dramatisch maakt.

Alcoholisme en zelfmoorden

De meeste oorzaken voor de demografische ramp ontstonden na de val van de Sovjet-Unie, toen depressies, zelfmoorden, alcoholmisbruik en een ineenstorting van de economie en levensverwachting de Russische bevolking pijlsnel deden slinken. Poetin, die in 2002 aan de macht kwam, bestempelde de ineenstorting van de USSR als ‘de grootste geopolitieke ramp van de 21^ste eeuw’.

De demografische evolutie kreeg algauw de naam “het Russisch Kruis”, verwijzend naar het moment waarop het aantal sterfgevallen en geboortes elkaar voorbij staken. Vanaf 1991 tot 2006 verdwenen er jaarlijks zo’n half miljoen Russische inwoners.

Dat Rusland als seculier land een hoge graad van abortussen kent, speelde ook een rol. Toegang tot contraceptie is schaars, maar gezondheidszorg is praktisch gratis in Rusland, en de gemiddelde Russische vrouw ondergaat dan ook gemiddeld zeven abortussen in haar leven.

Politieke implicaties

De demografische krimp heeft een grote impact gehad op de buitenlandpolitiek. Rusland beschouwt de VS, EU en China, met respectievelijk 300, 500 en 1300 miljoen inwoners, als geduchte tegenstanders, en vreest in de toekomst voor een Chinees Siberië.

De regering zou dan ook met de vorming van de Euraziatische Unie, een stokaardje van Poetin, niet alleen economische groei willen creëren, maar ook de toevoer van migranten willen vergemakkelijken.

Rusland is de tweede populairste migrantenbestemming ter wereld, en buitenlanders maken een significant deel uit van de bevolking. Het gaat meestal om etnische Russen die uit de voormalige Sovjetrepublieken zijn teruggekeerd.

Sommige opiniemakers zijn van mening dat Rusland de eigen bevolking wil opkrikken door Oekraïne te annexeren. Dat lijkt echter zeer onwaarschijnlijk, gezien het feit dat ook Oekraïne een krimpende bevolking kent. De stelling kan dan ook op veel weerstand van demografen rekenen.

Net zoals Rusland kampen bijna alle voormalige Sovjet- en Oostbloklanden met een krimpende bevolking en Oekraïne is, zelfs naar Russische normen, in vrije val. Ondanks de aantrekkende groei verwacht de Russische overheid nog steeds een lichte tijdelijke bevolkingskrimp door het lage aantal geboortes in de jaren ‘90.