Spitsbergen is beschermende sneeuw al 30 jaar kwijt

De Noorse eilandengroep Spitsbergen verloor haar cruciale laag beschermende sneeuw al in het midden van de jaren 1980, zo hebben onderzoekers recent aangetoond. Dat maakt de gletsjers van de eilandengroep extra kwetsbaar voor warme zomers.

De eilandengroep Spitsbergen ligt in de Noordelijke IJszee, een goede 500 kilometer ten noorden van Noorwegen. Zo’n zestig procent van de eilandengroep is bedekt met gletsjers. Die worden beschermd tegen temperatuurschommelingen door een laagje poreuze sneeuw, ook wel firn genoemd.

Onderzoekers hebben nu aangetoond dat de firnlijn van Spitsbergen al halverwege de jaren 1980 terugviel tot op een kritieke hoogte.

Sinds de meeste gletsjers van Spitsbergen die beschermende firnlaag kwijt zijn, is het ijs veel kwetsbaarder geworden voor warme temperaturen tijdens de zomermaanden.

Opslag van smeltwater

De teloorgang van de firnlaag zette massaverlies in gang, zegt Brice Noël van Universiteit Utrecht, de hoofdauteur van de studie. ‘Toch noemen we dit nog geen tipping point. Tussen 2005 en 2012 is het massaverlies in Spitsbergen aanzienlijk vertraagd door een paar koudere zomers. Maar sinds 2013 zien we weer gestaag massaverlies.’

‘Als de huidige opwarming aanhoudt, zal het bijzonder moeilijk zijn om verder massaverlies te voorkomen.’

Een intacte firnlaag stelt gletsjers in staat om jaarlijkse temperatuurschommelingen op te vangen. De firnlaag fungeert op twee manieren als bescherming: ongeveer de helft van het smeltwater dat in de zomer wordt geproduceerd wordt erin opgeslagen, zodat het opnieuw kan bevriezen in plaats van af te vloeien naar zee. Bovendien reflecteert de witte firnlaag veel meer zonlicht dan het donkere kale ijs eronder. Gletsjers zonder firnlaag absorberen daardoor meer zonlicht, waardoor ze nog sneller smelten.

Massaverlies

Het feit dat de firnlijn zich terugtrekt, maakt de gletsjers op Spitsbergen zeer kwetsbaar voor verdere opwarming. In de warme zomer van 2013 heeft maar liefst 80 procent van het gletsjergebied te lijden gehad van massaverlies aan het oppervlak. De afvoer van smeltwater was in dat jaar meer dan twee keer zo hoog als in de voorgaande jaren.

In juli 2020 had Spitsbergen weer te maken met een recordtemperatuur. ‘Als de huidige opwarming aanhoudt, zal het bijzonder moeilijk zijn om verder massaverlies te voorkomen’, zegt Noël.

IJsbeeraanval

Ook de recente dood van een 38-jarige man op Spitsbergen na een aanval door een ijsbeer is in verband gebracht met deze stijgende temperaturen. De manager van Longyearbyen Camping werd ‘s nachts in zijn tent aangevallen door een ijsbeer die waarschijnlijk op jacht was naar voedsel.

IJsberen worden de afgelopen jaren veel vaker gezien in de buurt van Longyearbyen, de grootste stad op Spitsbergen met iets meer dan tweeduizend inwoners. Waarschijnlijk omdat het zee-ijs waarop ze meestal jagen is verdwenen, waardoor de beren gedwongen worden om hun jachtgebied te verleggen, concluderen deskundigen.

De studie is verschenen in Nature Communications.