In staat van staatloosheid

In de marge. Dat is de plek bij uitstek waar staatlozen vertoeven. In de marge van het vluchtelingendebat, en in de marge van de samenlevingen waarin ze ingebed, maar door allerlei omstandigheden niet welkom zijn. Zo zijn er op deze planeet nog miljoenen mensen die geen burgerrechten genieten.

Het European Network on Statelessness (ENS) en UNHCR trekken daarom aan de alarmbel bij de Europese instellingen. Die kunnen meer doen aan staatloosheid, wat volgens hen een belangrijke bron is van discriminatie en marginalisering van minderheden in Europa en haar periferie.

The right to belong

Met haar campagne #ibelong wil het VN Vluchtelingencommissariaat (UNCHR) de onhebbelijke status uit de wereld helpen, en dat tegen 2024.

Ze steekt daarbij niet onder stoelen of banken dat dit meer dan een administratieve oefening wordt: ‘Als we staatloosheid willen uitroeien, dan moeten we iets doen aan discriminatie’, aldus Filippo Grandi, UNHCR-Commissaris.

‘Als we staatloosheid willen uitroeien, dan moeten we iets doen aan discriminatie’

In Europa leven zo’n 600.000 staatlozen, van wie een groot aantal deel uitmaken van minderheden afkomstig uit de Balkan en de voormalige Sovjet-Unie. Daarmee is al een cliché van de baan: Europa’s staatlozenprobleem komt dit keer niet enkel op een rubberen bootje aandrijven van over de Middellandse Zee. Het speelt zich af in de schoot van de Unie en haar onmiddellijke omgeving.

Dat is toch de conclusie van het European Network on Statelessness (ENS), die in een recente studie het verband tussen discriminatie, staatloosheid en marginalisering blootlegt. Daarbij gebruiken ze de situatie van de Roma in de Westelijke Balkan en Oekraïne als case, niet toevallig landen die toetreding tot de EU ambiëren.

Daar beschikken heel wat Romafamilies niet over identiteitsdocumenten omwille van een officiële discriminatiepolitiek tegen hen.

Wat niet wil zeggen dat er binnen de grenzen van de Unie overal een thuis is voor de ongeveer 12 miljoen Roma’s. Eind oktober werd in het Europees Parlement met een aanzienlijke meerderheid een resolutie gestemd die zowel Commissie als lidstaten opriep tot meer actie tegen groeiend “anti-Gypsyism” in Europa.

‘De Commissie en de lidstaten moeten hun strijd tegen discriminatie jegens de Roma opvoeren door meer monitoring en een ambitieus vervolg te voorzien voor het 2020-plan’, zegt rapporteur Soraya Post (S&D).

In 2011 had de Commissie immers uitgepakt met een ambitieus EU Kader voor Nationale Strategieën voor de Integratie van Roma tot 2020, dat richting moest geven aan nationale integratie-initiatieven.

Staatloosheid en marginalisering, een vicieuze cirkel

Maar zoals de Belgische versie van die Strategie stipuleert, hangt het integratievermogen van de Roma nauw samen met hun verblijfsvoorwaarden. Zo komen we opnieuw bij het probleem van staatloosheid. ‘Staatloosheid brengt mensen in vicieuze cirkels van discriminatie’, zegt Chris Nash van ENS.

‘Marginalisering is oorzaak én gevolg van staatloosheid’

‘Zonder nationaliteit heeft men meestal geen adequate toegang tot ziekenzorg, huisvesting, onderwijs of het rechtssysteem. Want om een gebrek aan identiteit bij een rechtbank te kunnen aanklagen, moet je meestal een identiteit hebben. Zo wordt marginalisering oorzaak én gevolg van staatloosheid.’

ENS en UNHCR willen het probleem dan ook bij de wortel aanpakken en klimmen op de barricades voor universele en gratis toegang tot geboorteregistratie.

‘De schokkende realiteit is dat in meer dan de helft van de Europese landen geen adequate wetgeving bestaat om staatloosheid te voorkomen bij kinderen’, zegt Chris Nash van ENS.

In België wordt een kind automatisch genaturaliseerd als het dreigt staatloos te worden. Dit is echter geen evidentie binnen de EU. ‘Te veel landen staan nog op de rem vanuit een anti-Romahouding. Daar moeten de Europese instellingen dringend iets aan doen, want het gaat hier om onze fundamentele waarden. We hebben het over Europese burgers’, aldus Soraya Post.