Turkije legt media aan de leiband

Op de avond van 4 maart vielen zwaar bewapende agenten binnen in het hoofdkwartier van de Turkse krant Zaman. De honderden manifestanten die zich voor het gebouw hadden verzameld in solidariteit met hun krant, werden met geweld uiteen gedreven.

Een lokaal gerechtshof van Istanboel had de overname van mediagroep Feza bevolen. Zaman, maar ook de Engelstalige Daily Zaman en het nieuwsagentschap Cihan behoren tot deze groep.

Volgens de Turkse premier Ahmet Davutoglu was de beslissing allesbehalve politiek ingegeven. ‘Dit is een volledig wettelijk proces. Niemand hoeft te twijfelen aan de persvrijheid in Turkije’, zei hij vorige week zondag in een televisie-interview.

Gülen-beweging

Toch is het moeilijk om hier geen politiek manoeuvre van regeringspartij AKP in te zien. Met een oplage van 650.000 exemplaren was Zaman de grootste krant van Turkije. Bovendien had het dagblad nauwe banden met de Gülen-beweging, vroeger een hechte bondgenoot en momenteel een vijand van AKP.

Het is moeilijk om hier geen politiek manoeuvre van regeringspartij AKP in te zien.

De zet van de regering komt op een kritiek moment. Momenteel woedt in het oosten van het land een gewelddadig conflict dat al aan honderden burgers het leven heeft gekost. Miljoenen mensen zijn de oorlog in Syrië ontvlucht en hebben de grens met Turkije overgestoken. Velen van hen wachten op hun kans om naar Europa door te steken.

Mustafa Edib Yilmaz, buitenlandredacteur bij Zaman, ziet drie mogelijke redenen waarom de regering onder leiding van AKP nu tot de actie is overgegaan: interne strubbelingen in de partij, het feit dat de wereld naar Turkije kijkt om de vluchtelingenstroom naar Europa te stoppen en te strijden tegen Islamitische Staat, en de mogelijkheid van een referendum over de verschuiving naar een presidentieel systeem.

Erdogan

Onder leiding van president Recep Tayyip Erdogan staat AKP op een kruispunt en tracht de partij haar macht te consolideren. Erdogan botst op weerstand tegen de steeds meer autoritaire manier waarop hij zowel zijn partij als het land regeert, en de president neemt steeds extremere maatregelen om zijn positie te handhaven.

‘Als je je al zo lang aan macht hebt kunnen vastklampen, wordt je misschien te geobsedeerd en kan je het niet uitstaan dat je je macht zou verliezen’, zegt Yilmaz.

‘Als reactie op het nieuws van Zaman waren er vanuit de EU slechts gedempte reacties te horen’

Dani Rodrik, een Turkse econoom en hoogleraar Internationale Politieke Economie aan de universiteit van Harvard, denkt dat Erdogan weinig geeft om een mogelijke internationale weerslag tegen het AKP-bewind.

‘Hij en de mensen rond hem geloven dat ze alle troeven in handen hebben bij hun onderhandelingen met Europa en de VS, dat ze in Turkije alles kunnen wat ze maar willen zonder daarvoor een prijs te betalen’, verklaart Rodrik. ‘En geef ze maar eens ongelijk: als reactie op het nieuws van Zaman waren er vanuit de EU slechts gedempte reacties te horen.’

IMC TV

De overname van de Feza-mediagroep is slechts het laatste feit in een reeks van repressieve maatregelen tegen de persvrijheid in Turkije. Het land staat momenteel op plaats 149 van 180 landen in de World Press Freedom Index.

Amper een week voor de politie-inval bij Zaman werd de in Istanboel gevestigde satellietzender IMC TV uit de ether gehaald op verzoek van een officier van justitie in Ankara. De beschuldiging luidde: ‘Het maken van terroristische propaganda’.

IMC TV had uitgebreid verslag gedaan van het conflict in het oosten van Turkije. Op 20 januari verwierf de zender internationale bekendheid toen het leger één van zijn cameramannen in het been schoot terwijl die de in de belegerde stad Cizre aan het filmen was.

Pal in een live-interview met Can Dündar en Erdem Gül, twee journalisten van de Turkse krant Cumhuriyet die net waren vrijgelaten na 92 dagen voorhechtenis, werd de stekker eruit getrokken.

Polarisatie

Deze voorbeelden zijn niets nieuw voor Dani Rodrik. ‘De democratie en rechtspraak in Turkije zijn al in verval sinds het midden van 2005. Wie dat niet heeft opgemerkt, is niet bepaald aandachtig geweest.’

Buitenlandredacteur Yilmaz is erg pessimistisch over de toekomst, voor zijn krant en voor zijn land. In de dagen na de overname viel het aantal verkochte exemplaren terug tot vierduizend . Hij vermoedt dat het aantal nog zal dalen in de komende maanden ‘omdat er geen vraag is naar een regeringsgezinde Zaman, er is alleen vraag naar een kritische Zaman’.

Buitenlandredacteur Yilmaz voorspelt dat de krant failliet zal gaan en uiteindelijk opgedoekt wordt

Hij voorspelt dat de krant failliet zal gaan en uiteindelijk opgedoekt wordt, net als de kranten Bugün en Millet die vorig jaar in oktober op een gelijkaardige manier werden overgenomen en omgevormd tot een spreekbuis van de regering.

Alles in beschouwing genomen – het conflict in het oosten, de oorlog in buurland Syrië, de slechte relatie met Rusland, de vluchtelingencrisis, de mediarepressie en de aanhoudende politieke crisis – denkt Yilmaz dat Turkije ‘op de rand staat van een grote ramp’.

Rodrik verwacht zich aan een implosie. ‘De debacles in het binnenlands en buitenlands beleid hebben tot dusver nog geen grootschalige economische ontknoping gehad. Maar een economische crisis loert misschien wel om de hoek.’

‘Als dat gebeurt, zal Erdogan waarschijnlijk reageren op de enige manier die hij kent: het land polariseren en de verdeeldheid nog verder uitdiepen’, concludeert hij.