Van 1 juli 2013 tot 1 januari 2014 neemt Litouwen het voorzitterschap waar van de Raad van de Europese Unie. Het is de eerste keer dat een land dat ooit nog deel uitmaakte van de Soviet-Unie die rol opneemt. Een van de prioriteiten van het Litouwse voorzitterschap is werk maken van het Eastern Partnership.
Dat partnerschap is in 2009 opgezet met zes voormalige Soviet-republieken aan de oostelijke rand van de EU: Georgië, Armenië, Azerbeidzjan, Moldavië, Wit-Rusland en Oekraïne. Het is géén brug naar toekomstig EU-lidmaatschap, maar zorgt wel voor nauwere politieke en economische banden.
De centrale vraag op de Vilnius-top over het Eastern Partnership, gepland op 29 november, is of Oekraïne een associatieakkoord mag tekenen met de EU. Eenvoudig gesteld: met zo’n akkoord onderschrijft een land de centrale waarden en principes van de EU en in ruil krijgt het een betere toegang tot de Europese markt. Technisch gezien is Oekraïne klaar voor de ondertekening, maar eind 2012 stelde de Raad van Buitenlandse Zaken van de EU een aantal bijkomende politieke voorwaarden.
‘Zo moet Oekraïne werk maken van een betrouwbaar kiessysteem’, zegt ambassadeur Vaidotas Verba van het Litouwse ministerie van Buitenlandse Zaken. ‘Een ander belangrijk punt zijn juridische hervormingen. De EU-lidstaten verwachten dat Kiev voor opheldering zorgt in de zaken van selectieve justitie –iedereen denkt daarbij aan de zaak-Timosjenko.’
Julia Timosjenko, ex-premier van Oekraïne, werd op 11 oktober 2011 veroordeeld tot een gevangenisstraf van zeven jaar voor machtsmisbruik in een gascontract met Rusland. Timosjenko sprak van een ‘politieke lynchpartij’ en werd bijgetreden door de VS en de EU. Ambassadeur Verba: ‘Timosjenko moet worden vrijgelaten. Daar komt het op neer. Het is niet de rol van de EU om rechter te spelen in een ander land, maar in dit geval ging het duidelijk om selectieve justitie. Mijn persoonlijke opinie is dat als Julia Timosjenko de komende maanden toch achter de tralies blijft, ik me niet kan voorstellen dat de Europese Raad aan Herman Van Rompuy en Commissievoorzitter Barosso het groen licht zou geven om het associatieakkoord met Oekraïne te ondertekenen.’
Volgens ambassadeur Verba kan Europa op de Vilnius-top nog andere stappen vooruit zetten in het Eastern Partnership: ‘Ook met Moldavië, Georgië en Armenië zijn de eerste onderhandelingen over een associatieakkoord afgerond –we verwachten dat de akkoorden in Vilnius geïnitieerd kunnen worden. En ook op het vlak van visa-liberalisering kan vooruitgang worden geboekt.’