Vergrijzing dwingt Shanghai tot versoepeling één-kindpolitiek

De bevolking van Shanghai neemt sinds 1993 af. De stad heeft nu een nieuw beleid geformuleerd waarin stellen zonder kinderen niet langer financieel bevoordeeld worden. Voor wie al een kind heeft, wordt het krijgen van een tweede kind juist aangemoedigd. Als te weinig mensen kinderen krijgen, dan is dat slecht voor de ontwikkeling van de samenleving, zegt dr. Xia Yi van de Bevolkings- en Gezinsplanning Commissie van Shanghai.

De vergrijzing hangt dan ook als een donkere wolk boven de metropool met 16,4 miljoen inwoners. Bijna 19 procent van de inwoners was eind 2003 ouder dan zestig jaar. Dit aantal zal naar verwachting in 2005 zijn toegenomen tot 20 procent en in 2020 tot 33 procent. Als er niets gebeurt, dan zal een relatief klein deel van de bevolking een groot aantal ouderen moeten onderhouden.

In 1980 werden jaarlijks 180.000 kinderen geboren in Shanghai. Nu zijn dat er minder dan 60.000. Vorig jaar werden er 57.000 kinderen geboren, terwijl 100.700 mensen overleden. In 1950 hadden gezinnen in Shanghai gemiddeld vijf kinderen – meer dan op het platteland. Maar in de jaren zeventig nam de stad het voortouw in de gedwongen één-kindpolitiek van de Chinese regering.

Demografen zeggen dat de politiek nergens zo strikt werd toepast als in Shanghai, China’s rijkste stad, waar voor de communistische machtsovername in 1949 veel succesvolle ondernemers waren neergestreken. In 1979 stemde 90 procent van paren uit de stad in met maximaal één kind. In 1980 had de stad, inclusief de omliggende plattelandsregio’s met vijf miljoen bewoners, een geboortecijfer van 1,6 kinderen per vrouw. Een cijfer dat overeenkomt met dat in veel West-Europese landen.

Shanghai vervulde een voorbeeldfunctie als het ging om gezinsplanning. Getrouwde stellen zonder kinderen kregen een premie. Het beleid werkte zo goed, dat vooral veel hoogopgeleide jonge vrouwen afzagen van het krijgen van kinderen. Uit een onderzoek van de Gemeentelijke Vrouwen Federatie van Shanghai blijkt dat in steeds minder huishoudens drie generaties onder een dak leven. In 2003 bestond 12,4 procent van de huishoudens uit tweeverdieners zonder kinderen.

Een soortgelijke ontwikkeling doet zich voor in alle grote steden in China. In totaal telt het land 600.000 tweeverdieners zonder kinderen. In Peking zegt ongeveer 10 procent van de jonge stellen geen kinderen te willen. Volgens socioloog Li Yinhe is dat een indicatie dat er steeds meer ruimte ontstaat voor Chinezen om hun eigen levensstijl te kiezen.

De afname van het aantal kinderen bezorgt bevolkingsdeskundigen echter hoofdbrekens. Het wordt steeds moeilijker om een goede balans te vinden tussen het overheidsbeleid van geboortebeperking en de toenemende vergrijzing. Shanghai vreest dat huizen en kantoren leeg komen te staan en dat de infrastructuur onderbenut blijft. Omdat de bevolkingsgroei de laatste elf jaar negatief was, werd een leger aan migrantenwerkers binnengehaald om in de jaren negentig een grote stadsreconstructie uit te voeren. De toestroom van migranten veroorzaakte sociale problemen, zoals een toename van de criminaliteit.

Om de trend te keren, stelde Shanghai nieuwe regels op. Elf typen gezinnen mogen nu een verzoek indienen voor een tweede kind. Daaronder vallen stellen waarvan zowel de man als de vrouw enig kind zijn in hun familie en mannen of vrouwen die na een scheiding hertrouwen en een nieuw kind willen in hun tweede huwelijk. De nieuwe regels werden enkele maanden geleden aangekondigd. Ze leidden volgens de Bevolkings- en Gezinsplannings Commissie van Shanghai tot een spectaculaire groei van het aantal aanvragen van stellen die graag een tweede kind willen. (JS)