Verlichte beweging zet Afghanistan onder hoogspanning

Vandaag is zestig procent van de Afghanen aangesloten op het elektriciteitsnet. In vergelijking met 2012 is dat een stijging van twintig procent. Maar de stroomvoorziening is niet altijd betrouwbaar of stabiel.

De hoofdstad Kaboel zit in de winter vaak twee maanden in het donker. Maar met de hulp van de Asian Development Bank (ADB) moet Afghanistan tegen 2032 de hele bevolking aangesloten hebben op een stabiel en duurzaam energienet. Met het grootschalige energieproject TUTAP, de afkortng verwijst naar de betrokken landen: Turkmenistan, Oezbekistan, Tadzjikistan, Afghanistan en Pakistan, investeert de ADB in een sterk regionaal energienet. Maar nu de eerste Afghaanse kabels van dit net getrokken moeten worden, loopt de spanning in het land hoog op.

Aanleiding voor het protest is meer bepaald de beslissing van de regering om het traject van de nieuwe hoogspanningslijn te verleggen.

Het rapport genegeerd

De eerste Afghaanse investering in het kader van TUTAP, een hoogspanningslijn van 500 kW van Turkmenistan tot in Kaboel, moet tegen eind volgend jaar afgerond zijn. Op bestelling van de ADB voerde de Duitse energieconsultant Fichtner een uitgebreid onderzoek naar de uitdagingen en opportuniteiten per uitvoerende fase. Maar deze adviezen worden nu blijkbaar in de wind geslagen.

In de winter zijn de weersomstandigheden vaak te slecht, geraken delen van de lijn ondergesneeuwd, en valt Kaboel daardoor zonder stroom.

De huidig hoogspanningslijnen naar Kabul lopen over Salang, een hoge en erg smalle bergpas van het Hindu Kush gebergte. In de winter zijn de weersomstandigheden vaak te slecht, geraken delen van de lijn ondergesneeuwd, en valt Kaboel daardoor zonder stroom. Onder meer om die reden wordt in het rapport van Fichtner afgeraden om opnieuw via deze Salangroute te werken.

Een alternatieve langere route, via de stad Bamyan, zal in eerste instantie duurder lijken, maar is volgens hun rapport op lange termijn goedkoper en zorgt voor een betere risicospreiding. Ondanks dit duidelijk advies kiest de regering om de stroom uit Turkmenistan toch opnieuw via deze bergpas te laten lopen.

De keuze voor de Salangroute doet heel wat stof opwaaien. Vooral de Hazara’s, de sjiitische minderheid, voelen zich persoonlijk gediscrimineerd door deze beslissing. Bamyan wordt door de Hazara’s als hun hoofdstad beschouwd. De stad, die een relatief rustige plek is in het onveilige Afghanistan, is vandaag nog niet aangesloten op het energienet.

De beslissing om Bamyan links te laten liggen, heeft in mei tot verschillende betogingen geleid, met als hoogtepunt een grote opkomst in Kaboel. Maar ook in het buitenland, onder meer in Berlijn, Parijs en Tokyo kwam de diaspora op straat.

Tijdens een speech van president Ghani in Londen, na zijn deelname aan de anti-corruptietop, stond plots een jonge Hazara recht: ‘U bent een schande, meneer de president. Ik ken u en uw praktijken. Ik heb voor u gewerkt. U bent een leugenaar.’ De beelden van een ietwat nerveuze Ghani, en vooral van het hardhandige optreden van de lijfwachten van de Afghaanse president, gaan de wereld rond.

Eigen volk eerst?

Hoewel de Hazara’s beweren dat de Bamyanroute voor iedereen een betere keuze is, en ze geen etnische belangen verdedigen, zijn veel andere Afghanen het hier niet mee eens. De actie in Londen wordt door veel andere Afghanen als een laffe daad gezien. Voor hen staat het onderbreken van de president voor de internationale camera’s gelijk aan landverraad.

Alle acties zijn tot nu toe vredevol zijn verlopen en de woordvoerders van de protestbeweging benadrukken dat ze dit dispuut op een democratische manier willen beslechten, toch zien de anderen hen als vervelende onruststokers. Enkele studentes die meestappen in de optocht in Kaboel bekennen dat ze het erg moeilijk kregen na het incident in Londen. Medestudenten bedreigden hen zelfs fysiek en ze voelden zich meer dan ooit geïsoleerd.

De minderheidspositie en het minderwaardigheidscomplex van de Hazara’s zijn niet nieuw

De minderheidspositie en het minderwaardigheidscomplex van de Hazara’s zijn niet nieuw. Deze Afghanen, met een eerder Oost-Aziatisch of Mongools uiterlijk, hebben erg lang onderaan de maatschappelijke ladder gestaan.

Voor de Taliban en heel wat andere soennitische fundamentalisten zijn sjiieten quasi ongelovigen of ketters, in de jaren negentig vaak tot vervolging of discriminatie meidde. Ook vandaag terroriseren de Taliban nog geregeld sjiitische Hazara’s.

Politiek hebben de Hazara’s na de val van de Taliban ook hun deel van de koek gekregen. De regering, die met hulp van de Amerikanen werd opgezet, moest met maar liefst 29 ministerposten het broze evenwicht tussen de bevolkingsgroepen bewaren. Ook in de huidige regering zijn de twee Hazarapartijen vertegenwoordigd.

In een gezamenlijke politieke meeting op 9 mei verklaarden de leiders van beide partijen de “verlichte beweging”, zoals het protest ondertussen genoemd werd, en haar eisen te steunen. Karim Khalili, leider van de Wahdat Islami partij en Mohammad Mohaqqiq van Wahdat Mardon lijken op één lijn te staan, en vragen de regering waar hun eigen partijen deel van uitmaken, om naar het volk te luisteren.

De dag voor de grote betoging in Kaboel werden zowel Khalili als Mohaqqiq genoemd als personen die persoonlijk verantwoordelijk zullen worden gehouden indien de betoging in geweld zou ontaarden, of indien er door een aanslag slachtoffers zouden vallen.

Ondanks de dreigingen en de persoonlijke oproep van president Ghani om niet te betogen, kwam een ongezien aantal betogers op straat. Mannen en vrouwen stapten meen en scandeerden hun aanklacht tegen de discriminatie. Er werd gezwaaid met het Fichtnerrapport en geschreeuwd om gerechtigheid.

De veiligheidsdiensten leken die dag het zekere voor het onzekere te hebben genomen. ’s Nachts was men druk in de weer geweest en werden honderden containers op elkaar gestapeld om de weg richting presidentieel paleis af te zetten. Maar door de containermuur werden ook groepen betogers, die vanuit drie locaties zouden vertrekken, verhinderd om zich samen te voegen, wat tot irritatie leidde. Mannen en vrouwen deelden rozen uit aan de de soldaten en politiemannen die massaal aanwezig waren, om duidelijk te maken dat ze op geen enkele manier tot geweld willen overgaan.

Stroom is macht

Wie het rapport van Fichtner leest kan moeilijk begrijpen dat toch voor de weg via Salang wordt gekozen. Het is op het eerste zicht dan ook verwonderlijk dat de Hazara’s alleen lijken te staan in hun strijd. Volgens sommige betogers wil men Bamyan geen stroom geven, omdat dit hen economisch sterker zou maken. Volgens andere willen de Afghaanse Tadzjieken, een andere minderheidsgroep, de stroomtoevoer naar Kaboel zoveel mogelijk in handen houden, om hun eigen macht te vergroten.

Wahidullah Tawhidi, de woordvoerder van BRISHNA, de overheidsmaatschappij die de aanleg moet uitvoeren, ontkent dit. Hij beweert dat de keuze voor de Salangroute niets met politiek te maken heeft. ‘Het is eenvoudigweg de goedkoopste en snelste weg’, stelt hij. Nadat hij gewezen wordt op de tegenargumenten uit het Fichtner-rapport, wuift hij die snel weg. ‘Dit rapport werd door de Duitse firma geschreven vanuit Duitsland, zonder op terrein te komen’, stelt hij.

Er zou een tweede rapport bestaan. Vreemd genoeg is dit niet terug te vinden bij de Asian Development Bank, noch bij Fichtner zelf.

Hoewel dit niet blijkt te kloppen met de omschrijving van de methodiek uit het rapport, houdt Tawhidi vol dat dit geen geloofwaardige studie was. ‘Na de publicatie in 2013, werden de mensen van Fichtner uitgenodigd op terrein, en hebben ze hun conclusies aangepast. Volgens hen is ook de Salangroute de beste.’ Dit zou zijn neergeschreven in een tweede rapport. Vreemd genoeg is dit tweede rapport niet terug te vinden bij de Asian Development Bank, noch bij Fichtner zelf.

Ook Mushtag Rehim, de leider van de organisatie Samun gebruikt een zelfde verhaal om uit te leggen waarom zijn organisatie het protest van de Hazara’s niet kan steunen. ‘Ze willen dit verhaal politiek uitbuiten, terwijl het belang van de hele natie voor ogen moet worden gehouden’, vindt Rehim. Wanneer hij enkele stukken uit het rapport van Fichtner krijgt voorgelezen, begint ook hij over een tweede rapport. Na wat aandringen geeft hij toe dat hij het zelf nooit gezien of gelezen heeft, maar zijn bronnen zouden erg betrouwbaar zijn.

Werkt vreedzaam protest in Afghanistan?

Afghanistan heeft weinig ervaring met vredevol protest. In een land waar de huidige leiders hun politieke mandaat meestal te danken hebben aan hun rol als krijgsheren, waarbij delen van de macht en het land met geweld werden beschermd of toegeëigend, is het niet verwonderlijk dat velen lachend doen over de brave aanpak van de Hazara’s.

De politieke partijen van de Hazara’s zijn intussen verdeeld

‘Wat zal dat protest hen opgeleveren?’lacht een Pasjtoen die de betoging gade slaat. Volgens Khalili, de Hazaraleider zullen ze zich nooit bij de Salangroute neerleggen. Hij beweert dat ze niet zullen opgegeven tot de eerste kabels naar Bamyan getrokken worden. Maar twee weken na de succesvolle betoging is zijn eigen minister en vertegenwoordiger in de regering al overstag gegaan.

Ook hij kan nu leven met de Salangroute, omdat volgens hem in een volgend stadium een hoogspanningslijn van 220kV naar Bamyan zal komen. Ook Mohaqqiq van de andere grote Hazarapartij lijkt hier mee te kunnen leven. Deze wending verdeelt niet enkel de partij van Khalili, maar ook die van de verlichte beweging.