Vluchtelingen uit Mosoel betalen hoge prijs voor "revolutie"

“Mannen met lange baarden, gekleed als Afghanen drongen onze buurt binnen nadat ze die gebombardeerd hadden. We hebben geluk dat we aan die nachtmerrie konden ontsnappen”, zegt Aum Ahmad, een 46-jarige vrouw uit Mosoel, een stad op 400 km ten noordwesten van Bagdad.

Ze verblijft nu in het zopas opgerichte vluchtelingenkamp Khazar, zo’n 5 km van de belegerde stad. “De strijders spraken klassiek Arabisch onder elkaar, het was duidelijk dat ze van buiten Irak afkomstig zijn”, voegt Ahmad eraan toe, die nu samen met haar familie een tent deelt met andere vluchtelingen.

Half miljoen vluchtelingen

Ongeveer een half miljoen mensen hebben Mosoel verlaten, volgens de VN, sinds soennitische opstandelingen de stad hebben ingenomen precies een week geleden. Naar schatting 300.000 van deze vluchtelingen zouden onderdak zoeken in Iraaks Koerdistan, de autonome regio van de Koerden die bijna volledig gespaard is gebleven van het geweld dat de rest van Irak teistert.

Maar alleen wie er familie heeft wonen of via een sponsor een slaapplaats is geraakt, mag Erbil, de administratieve hoofdstad van Koerdistan, binnen.

Samia Hamoud, een 48-jarige moeder van acht, hoort daar niet bij. Omdat ze bezorgd is over de veiligheid van haar kinderen, wil ze in het vluchtelingenkamp blijven. “Mijn straat lag vol lijken en niemand kon de lichamen bergen vanwege de scherpschutters”, getuigt Hamoud, die haar man verloor bij een raketaanval op hun district.

Al Qaeda

Veel bronnen schrijven de val van Mosoel toe aan de terreurorganisatie ISIS (Islamitische Staat in Irak en Syrië), een groep jihadisten die banden heeft met Al Qaeda. Dat strookt niet met Hamouds omschrijving van de aanvallers: “soennitische militieleden in burgerkleren”.

“Ze waren goed georganiseerd. Toen we de stad verlieten, hadden ze checkpoints bemand en controleerden ze de paspoorten van de mensen met laptops en internetaansluiting. Ze zochten naar mannen van de Iraakse veiligheidsdiensten”, vermoedt Hamoud.

Ook de gouverneur van de stad, Atheel al Nujaifi, kon ontsnappen op het moment dat strijders Mosoel aanvielen. Vanuit Erbil vertelt hij dat er naast ISIS ook andere groepen achter de aanval zitten. Al Nujaifi pleit voor de oprichting van een gewapende soennitische groep om tegen deze extremisten te vechten.

“De Iraakse soennieten waren de eerste slachtoffers van aan Al Qaeda gelinkte groepen vlak na de invasie in 2003”, zegt een anoniem functionaris, die duidelijk voorstander is van een gedecentraliseerd Irak.

Sjiitische leiders

Net als in andere steden in West-Irak waren er in Mosoel grote soennitische demonstraties van december 2012 tot maart 2013. Naar schatting 20 tot 40 procent van de 32 miljoen Irakezen zijn soennieten. Ze klagen over toenemende marginalisering onder de hoofdzakelijk sjiitische politieke leiders.

Ghanim Alabed was een van de gezichten van de protesten in Mosoel. De veertigjarige boekhoeder verhuisde in april naar Erbil. “De val van Mosoel is de overwinning van de revolutie”, vindt Alabed. “Dankzij een gezamenlijke operatie van islamistische groepen zoals Ansar al-Sunna, Moedjahedien, maar ook het Leger van de Mannen van de Naqshbandi-orde”, een groep die in 2006 werd opgericht, na de executie van Sadam Hoessein.

Mosoel was het laatste bolwerk voor de Ba’ath-partij van de Iraakse afgezette president Saddam Hoessein.

Alabed verzekert dat veel van de vluchtelingen die Mosoel hadden verlaten alweer teruggekeerd zijn, en dat de wegversperringen overal in de stad opgeheven zijn. “De bevolking viert de overwinning op het bezettingsleger van premier al-Maliki.”

“Blij met gang van zaken”

Veel analisten vragen zich nog altijd af hoe een stad van twee miljoen inwoners kon vallen in slechts enkele uren tijd. Lokale soennitische rebellengroepen hebben nog nooit zo machtig getoond sinds de invasie van Irak. Aan de andere kant hebben ISIS-strijders de voorbije twee jaar vruchteloos geprobeerd om veel kleinere Koerdische dorpen in Noord-Syrië in te nemen.

Salem, een gewezen Iraakse soldaat die zijn volledige naam niet wil geven, getuigt: “We werden verraden door onze kapiteins en bevelhebbers. Wanneer we beseften dat ze er allemaal vandoor waren, wisselden we onze uniformen voor burgerkleren en gingen we er mee vandoor”, aldus de 35-jarige die in Erbil in de rij staat om een vliegticket naar Bagdad te kopen.

Salem heeft meer dan drie jaar gediend in Mosoel en is sjiiet, net als de meeste soldaten die gelegerd zijn in het hoofdzakelijk soennitische westen van het land. “Waarom zou ik moeite doen om een gemeenschap te verdedigen die ons haat?”, vraagt hij. “Sterker nog: veel mensen in Mosoel zijn erg blij met deze gang van zaken.”