Charles Snoeck (Fairtrade Belgium)
Herstelplan moet rekening houden met meest kwetsbare economieën
“‘Als de golf van solidariteit aan de grenzen stopt, riskeren we een terugkeer naar cichorei’
Naast veiligheid en het beschermen van gezondheid, is er een andere grote dreiging die veroorzaakt wordt door COVID-19: de mogelijke verstoring van de toeleveringsketens. Wat betekent dit voor ons dagelijks kopje koffie? En belangrijker: wat betekent dit voor de mensen die onze koffie produceren? Charles Snoeck van Fairtrade Belgium pleit voor internationale samenwerking en solidariteit.
Met een verbruik van meer dan 7 miljard kopjes per jaar kunnen we met enige zekerheid stellen dat België verslaafd is aan zijn koffiepauzes. Toegang tot dit exotische product was echter niet altijd even eenvoudig. Tijdens de oorlog van ‘14-‘18, een tijd van schaarste, moest de bevolking zich wenden tot alternatieven… zoals cichorei. Gelukkig was na de oorlog het zwarte goud snel terug. De coronacrisis heeft nu ook een steeds grotere impact op de toeleveringsketens, waarschuwt Charles Snoeck van Fairtrade Belgium. Kan deze crisis ons potentieel doen teruggrijpen naar cichorei?
Met de aankondiging van de eerste inperkingsmaatregelen snelden een aantal bezorgde Belgen naar de schappen van de supermarkt om bij te tanken… zoals in oorlogstijden. Toiletpapier was het eerste opvallende slachtoffer, wat leidde tot groot jolijt op sociale media. Andere categorieën van producten volgden snel: hygiëneproducten, allerlei soorten ingeblikt voedsel, meel, suiker, pasta, enz.
De distributiesector en de politieke autoriteiten haastten zich dan ook om de bevolking gerust te stellen: er is voldoende voorraad, de challenge is om de schappen even snel bij te vullen als ze worden leeggeroofd.
Deze rush op de supermarkten komt ook tot uiting in de cijfers: de verkooprecords van supermarkten sneuvelden één per één in de dagen na de aankondiging van inperkingsmaatregelen. Net als andere landen die door hetzelfde soort maatregelen worden getroffen, vullen we in België graag de kasten en houden we ons bezig in de keuken… met een duidelijke voorkeur voor taart en gebak. Maar de vraag blijft pertinent: hoe lang houden we het vol met onze voorraden?
Gebrek aan citroenen en sinaasappels
Door de crisis stagneert de invoer van verse groenten en fruit uit bepaalde landen. Sectorfederatie Fresh Trade Belgium ziet nu gevolgen voor een hele reeks toeleveringsketens, waaronder sinaasappels en citroenen. Die komen meestal uit Spanje. In dit zwaar getroffen land hebben seizoenarbeiders geen toegang meer tot plantages. De vruchten blijven opgeslagen in hun kisten of hangen zelfs nog aan de bomen.
Moeten we bang zijn voor een tekort in de toekomst? Kan er in België een voedselcrisis ontstaan? Zover staan we gelukkig nog niet. Maar we kunnen wel verwachten dat het aanbod van producten minder gevarieerd zal zijn. Op langere termijn zouden sommige toeleveringsketens zelfs volledig verbroken kunnen worden.
Onze ogen niet sluiten voor de realiteit: een sterke wederzijdse afhankelijkheid
Er is vandaag geen reden om van een tekort te spreken. Toch is het van fundamenteel belang om bij de antwoorden die geformuleerd worden op deze crisis rekening te houden met de sterke onderlinge afhankelijkheid van onze voedselsystemen. Want zonder internationale handel zou onze economie een pak minder rijk zijn en onze kopjes, borden en kasten minder gekleurd.
Zoals Dr. Martin L. King in 1967 zei: ‘En voordat je ‘s ochtends klaar bent met ontbijten, was je afhankelijk van meer dan de helft van de wereld. Het is de manier waarop ons universum is gestructureerd, met een sterke interdependentie.’
Onze toeleveringsketens of supply chains zijn uiteindelijk zo sterk als hun zwakste schakel
Volgens cijfers van World Integrated Trade Solutions (WITS), de statistische databank van de Wereldbank en de VN, kwam in 2018 17% van de voedselinvoer in België uit ontwikkelingslanden, voornamelijk uit Sub-Sahara Afrika en Latijns-Amerika. Dit voedsel wordt meestal geproduceerd door kleine familiale landbouwstructuren en seizoenarbeiders, van wie de meesten in een situatie van (extreme) armoede leven.
Het vermogen van ons economische systeem om aan onze behoeften te voldoen en om resistent te zijn voor toekomstige schokken (gezondheid, economie, klimaat) zal daarom ook afhangen van de veerkracht van onze toeleveringsketens — kort of lang, lokaal of internationaal — en de mensen die ze onderhouden. Onze toeleveringsketens of supply chains zijn uiteindelijk zo sterk als hun zwakste schakel.
Daarom is het van fundamenteel belang om een herstelplan op te stellen dat rekening houdt met de meest kwetsbare economieën.
Tien dagen geleden maakten de Verenigde Naties zich zorgen over de gecombineerde gevolgen van de pandemie en de wereldwijde recessie. Ze riepen op tot de samenstelling van een historisch pakket fondsen — voor een bedrag van 2,5 biljoen dollar — om landen in ontwikkeling te steunen. ‘De economische gevolgen van de schok zijn aanhoudend en steeds moeilijker te voorspellen, maar er zijn duidelijke aanwijzingen dat het voor de opkomende economieën slechter zal worden voordat ze beter worden’, aldus de secretaris-generaal van UNCTAD, Mukhisa Kituyi.
Mensenrechten even op de achtergrond?
Voor de landbouwgemeenschappen in Afrika, Azië en Latijns-Amerika groeit de bezorgdheid: een gigantische economische crisis komt op volle kracht op hen af. Er is geen vangnet en ze worden blootgesteld aan hoge risico’s op contaminatie en sterfte.
Het risico van schendingen van de mensenrechten neemt in deze omstandigheden snel toe. Wanneer werkgelegenheid schaars wordt of het inkomen daalt, is er een groter risico dat werknemers onrechtmatige arbeidsvoorwaarden accepteren. Anderzijds zal de externe controle door journalisten, onderzoekers en auditeurs ook afnemen als gevolg van bewegingsbeperkingen.
Er is geen vangnet en ze worden blootgesteld aan hoge risico’s op contaminatie en sterfte
Zo laten een aantal kledingbedrijven in Azië hun werknemers in de steek tijdens de pandemie. Tientallen bedrijven, waarvan de merken wereldwijd bekend zijn, hebben hun orderboek geannuleerd zonder financiële verantwoordelijkheid op te nemen, zelfs als de kleding al was vervaardigd en klaar om te exporteren. Honderdduizenden mensen komen zo op straat terecht, zonder vangnet, zonder inkomen.
In voedselvoorzieningsketens zoals de bananenindustrie maken veel arbeiders op plantages en in fabrieken zich zorgen over hun gezondheid. De meeste werkgevers bieden namelijk geen beschermende uitrusting en werknemers blijven werken zonder voorzorgsmaatregelen te nemen.
En mijn koffie dan?
Vanwege de lock-down maatregelen zijn Fairtrade-koffieproducenten in Peru, Colombia en Brazilië bezorgd over hun oogst, die normaal tussen april en augustus zou plaatsvinden. Een deel van de koffieproductie kan verloren gaan als deze niet op het juiste moment wordt geoogst. Dit zou een aanzienlijk inkomstenverlies voor producenten veroorzaken.
Hele oogsten zouden verloren kunnen gaan
In het algemeen worden distributiekanalen vertraagd door administratieve procedures, beperkingen op het verplaatsen van het product naar de locaties waar het wordt verwerkt en ook door het tekort aan containers voor zendingen die de export van goederen belemmeren, zoals bananen, cacao en suiker.
Producenten maken zich zorgen dat deze grondstoffen op ongeschikte plaatsen worden opgeslagen terwijl ze wachten op de containers. Hele oogsten zouden verloren kunnen gaan.
Tot nu toe gaat alles goed
Het belangrijkste is echter niet de val, maar de landing. De COVID-19 pandemie raakt ons allemaal, over de hele wereld. Laten we dus meer dan ooit verenigd zijn. Laten we meer dan ooit onze #foodheroes over de hele wereld ondersteunen. Want meer dan ooit betekent anderen helpen, ook jezelf helpen. Laten we dus niet vergeten oplossingen te bedenken die werken voor ieders welzijn.
Anders lopen we het risico om rond de cichoreimachine te belanden bij de volgende koffiepauze op kantoor, wanneer alles terug normaal loopt.
Charles Snoeck is verantwoordelijk voor Civil Society Engagement bij Fairtrade Belgium.