Creatieve inrichting van publieke ruimte verhoogt veiligheid

Precies 30 jaar geleden vond de eerste World Habitat Day plaats. Op de eerste maandag van oktober brengt de Verenigde Naties jaarlijks het belang van dorpen en steden onder de aandacht. World Habitat Day herinnert ons aan het basisrecht op een goede woon- en leefomgeving. De openbare ruimte is daarin een essentiële en cruciale bouwsteen.In het huidige maatschappelijke debat waarin veiligheid de boventoon voert, pleit en we bij Infopunt Publieke Ruimte voor betekenisvolle publieke ruimten die ontmoetingskansen bieden aan mensen van diverse gemeenschappen, culturen, generaties en etnische achtergronden.

World Habitat Day heeft als doel de wereld eraan te herinneren dat we samen de kracht en de verantwoordelijkheid hebben om aan de toekomst van onze leefomgeving te bouwen. Zo staat het letterlijk in de VN-verklaring.

Investeren in de kwaliteit van de openbare ruimte brengt een positieve spin-off teweeg.

In vele Vlaamse steden en gemeenten gebeurt dat ook: er is de afgelopen decennia fors geïnvesteerd in de (her)inrichting van openbare ruimten. Investeren in de kwaliteit van de openbare ruimte brengt een positieve spin-off teweeg waarvan lokale economie, citymarketing, volksgezondheid, vastgoedontwikkeling, duurzame mobiliteit en nog veel meer andere aanverwanten de vruchten plukken.

De recente terreurgolf dreigt er echter toe te leiden dat het discours over openbare ruimte vernauwt tot het veiligheidsaspect. Veiligheid is niet onterecht een ‘hot issue’ in het maatschappelijke debat. Wanneer het gaat over veiligheid in de publieke ruimte, is de link snel gemaakt met Nieuwjaarsnacht in Keulen, Quatorze Juillet in Nice of de catastrofale 22ste maart waarbij België werd getroffen door aanslagen op openbare plaatsen. Wanneer het om een plek gaat waar iedereen had kunnen zijn, lijkt het of in één klap alles onveilig is. Doordat er veel slachtoffers tegelijk vallen, houdt de dagenlange media-aandacht het onveiligheidsgevoel in stand. Eendagsberichten verdwijnen sneller uit de aandacht maar zijn vaak niet minder relevant.

Vele gedaanten van de onveiligheid

Wie herinnert zich deze krantenkop van 5 juni laatstleden nog? “Nergens meer fietsdoden in Europa dan in Vlaanderen”. 66 doden en 7000 gewonde fietsers in het verkeer. In één jaar tijd op een doordeweekse dag in een doordeweekse straat: de tol is hoger dan bij een zware terroristische aanslag. Gebarricadeerde winkelstraten en tot de tanden bewapende militairen kunnen daar niets aan verhelpen.

Onveiligheid in de openbare ruimte kan zich op vele manieren manifesteren. Er is een hele batterij technische oplossingen bedacht om de publieke ruimte veiliger te maken: verkeerslichten, balustrades, dodehoekspiegels, valdempende tegels op speelpleinen, preventie door camera’s, zones 30 en woonerven. En toch, het is betrekkelijk absurd om het onnoembare, ontastbare en onzichtbare te willen beveiligen.

Het transformeren van de publieke ruimte naar een gigantische ‘gated community’ is utopisch.

Laten we wel wezen: het transformeren van de publieke ruimte naar een gigantische ‘gated community’ is utopisch. Wachten tot het tij zal keren is naïef. Maar een doordachte inrichting en een goed beheer van de openbare ruimte kunnen wel criminaliteit en vandalisme ontmoedigen. We kunnen er met relatief eenvoudige ingrepen voor zorgen dat vrouwen, kinderen en ouderen zich onbezorgd en zelfstandig op straat kunnen begeven. Zich veilig en geborgen voelen in de eigen omgeving: daarover gaat World Habitat Day.

Wegbeheerders en lokale overheden moeten oog blijven hebben voor de creatie van uitnodigende, interessante en gebruiksvriendelijke ruimten waar mensen zich thuis voelen.

Een ander veiligheidsdiscours

Het accent te veel op repressieve veiligheid leggen, is geen garantie op succes. Het veiligheidsdiscours mag niet leiden tot een verlies van creativiteit en kwaliteit. Publieke ruimten moeten zodanig zijn ingericht dat de negatieve spiraal van verwaarlozing, vandalisme en geweld geen kans krijgt.

Door bestaande of nieuwe openbare ruimten een eigen identiteit te geven, kunnen gebruikers zich ermee identificeren en er mee zorg voor dragen. Uitgerekend dat soort veiligheid is wat World Habitat Day voor ogen heeft.

Het accent te veel op repressieve veiligheid leggen, is geen garantie op succes.

Utopisch? Onderzoeksbureau Mercer stelt jaarlijks een index op van ’s werelds beste steden om te wonen. Steden die hoog scoren zoals Sydney, Genève, Kopenhagen, München, Vancouver en Wenen zijn niet toevallig degene die de kwaliteit van hun openbare ruimte hoog in het vaandel voeren.

Ook bij ons kan ieder op zijn niveau werken aan betekenisvolle ruimten die ontmoetingskansen bieden aan mensen van diverse gemeenschappen, culturen, generaties en etnische achtergronden. Laat World Habitat Day een wake up call zijn voor de Vlaamse gemeentebesturen om de dagelijkse woonomgeving van hun inwoners, de doordeweekse straat, niet uit het oog te verliezen.

Jan Vilain, adviseur publieke ruimte & stedenbouwkundige en hoofdredacteur van Publieke Ruimte