IPS/Simon Willcock en Phil Platts
“‘Daarom exploreren wij een ongerept en verborgen stuk regenwoud’
Boven op de krater van een torenhoge vulkaan in Mozambique heeft bioloog Julian Bayliss een eeuwenoud ongerept stuk regenwoud ontdekt. Mede-expediteurs Simon Willcock en Phil Platts argumenteren waarom het belangrijk is om ook hier een menselijke voetafdruk na te laten.
Ton Rulkens CC BY-SA 2.0
Boven op Mount Lico in het noorden van Mozambique bevindt zich een site die nog maar door weinigen kon worden bewonderd. Het is een verborgen stuk regenwoud, boven op de krater van een vulkaan en beschermd door een steile rotswand. De lokale bevolking kent de berg, maar het bos zelf bleef een geheim tot het zes jaar geleden op satellietbeelden werd ontdekt door bioloog Julian Bayliss. Pas vorig jaar gaf hij zijn ontdekking prijs op het Oxford Nature Festival. Mede-expediteurs Simon Willcock en Phil Platts argumenteren waarom het belangrijk is om ook hier een menselijke voetafdruk na te laten.
Onlangs hebben wij het regenwoud boven op de 700 meter hoge vulkaan bezocht in een expeditie die werd georganiseerd door Bayliss, in samenwerking met het Natuurhistorisch Museum en het Nationale Herbarium van Mozambique. Iedereen dacht (inclusief de lokale bevolking) dat wij de eersten waren om daar voet neer te zetten (spoiler: we waren dat niet).
Grenzen verleggen
Sinds de ontdekking van het regenwoud kreeg de Lico wereldwijd veel aandacht. De plek spreekt dan ook tot de verbeelding van het publiek, niet in het minst vanwege van de zeldzaamheid van soortgelijke plekken.
De mens is niets zonder avontuur. Anders dan andere soorten wil hij altijd opnieuw grenzen verleggen. Maar nu bijna elke uithoek van de wereld wel een spoor van menselijke activiteit vertoont, hoe verantwoorden natuurbeschermers hun bezoek en de publicatie over een van de laatste bastions van onaangeroerde natuur?
Vanuit ons perspectief is het antwoord op deze vraag afhankelijk van de mate waarin dit soort expedities ons dingen kunnen leren over de natuur en onze plaats daarin, en hoe ze te beschermen. Deze expeditie maakt deel uit van een langlopend onderzoeksprogramma over de bergen in Mozambique en heeft als doel deze wouden uiteindelijk te kunnen conserveren. Want momenteel is dat formeel nog voor geen enkele berg in Mozambique het geval, noch nationaal, noch internationaal. Nieuwe soorten ontdekken is ook een manier om het belang van dergelijke sites te onderstrepen en de bescherming ervan te verantwoorden.
‘Al snel wandelden we van onder het dichte bladerdek en zagen we nieuw aangelegde landbouwgrond’
Naast het exploreren van Mount Lico, hebben we met deze expeditie ook als eerste een biologisch onderzoek ingesteld naar de nabijgelegen Mount Socone. Net even groots en rijk aan soorten als de iconische Lico, toont de Socone aan hoe fel de wouden in Mozambique en de rest van Afrika onder druk staan.
Wereldwijd gaat er elke seconde één voetbalveld aan bos verloren. Hierdoor sterven ook talrijke soorten uit. Het verwijderen van bomen op bergflanken leidt ook tot bodemerosie, overstromingen in het regenseizoen en watertekorten tijdens de periodes van droogte.
Op onze eerste dag op de Socone wilden we het exacte midden van de berg bepalen aan de hand van satellietbeelden en gps. Het verschil tussen wat deze beelden ons vertelden en wat wij effectief konden zien was enorm.
Toen we ons begaven naar wat het beeld liet zien als het hart van het weelderige regenwoud, zagen we de warme gloed van de Afrikaanse zon. Al snel wandelden we van onder het dichte bladerdek en zagen we nieuw aangelegde landbouwgrond. Zonder de beschermende bedekking van het bos zullen zware regenbuien op deze kale bergbodem vallen en de cyclus in stand houden.
De media-aandacht voor de naburige Lico en de beschrijving van nieuwe soorten uit beide sites zullen helpen om de kwestie van natuurbehoud én levensonderhoud onder de aandacht van de wereld te brengen.
Vrij van menselijke activiteit
Onze voetafdrukken op de Lico zullen snel weer overgroeid zijn. De planten en dieren die er leven worden onveranderd beschermd door de hoge kliffen van de berg (de laagste meer dan 125 meter hoog), die hen tot op de dag van vandaag hebben beschermd (zonder de hulp van de beste klimmers ter wereld, zou onze expeditie niet geslaagd zijn).
Maar de impact van de mens gaat verder dan dat. Sinds de Industriële Revolutie heeft de mens de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer doen toenemen tot op een niveau dat nooit eerder werd gezien in de afgelopen 400.000 jaar. Hierdoor stijgt de temperatuur en veranderen weerpatronen.
Hoewel het regenwoud van de Lico een quasi onbereikbaar fort is, is het bos toch kwetsbaar voor de klimaatverandering, net zoals ieder ander ecosysteem op de planeet.
Het contrast tussen de directe bescherming van de site tegen menselijke activiteiten en de blootstelling ervan aan de klimaatverandering betekent dat de Lico ons heel veel kan leren. De meeste wouden ervaren deze twee bedreigingen immers simultaan, dus is het moeilijker om de relatieve en de interactieve impact te ontrafelen. Door data te verzamelen op sites zoals de Lico, Socone en andere wouden wereldwijd, krijgen we een beter begrip van hoe menselijke aanwezigheid de kracht van wouden aantast om zich aan te passen aan een verandering van de omgeving.
Tijdcapsules
De gegevens die we kunnen verzamelen op de Lico zijn daarom zo bijzonder: millennia van klimaatveranderingen en ecologische respons, en dat allemaal zonder dat er onmiddellijke invloed was van de mens. Om deze geschiedenis opnieuw te kunnen reconstrueren moesten we een twee meter diepe put graven in de bodem om stalen te kunnen nemen van de verschillende bodemlagen.
We hebben getracht om zo min mogelijk blijvende effecten aan de natuur aan te brengen (de put werd opnieuw gedicht en de toplaag hersteld). Toch kunnen er redelijke bezwaren geformuleerd worden tegen de komst van ons team op deze voorheen ongerepte plek.
‘Toch kunnen er redelijke bezwaren geformuleerd worden tegen de komst van ons team op deze voorheen ongerepte plek.’
Wat we wonnen was echter zoveel als een reeks tijdcapsules: elke dunne laag aarde bevat immers informatie over de planten die er groeien, de branden die er hebben gewoed, het water dat er heeft gestroomd. Deze gegevens worden gedeeld in open acces databanken zodat mensen wereldwijd ze kunnen bekijken en onderzoeken zonder dat de site verder moet verstoord worden. Wat we leerden op de Lico zal de wereld helpen begrijpen hoe wouden in de toekomst kunnen beïnvloed worden door mogelijke veranderingen van het klimaat.
Zo, waren we dus echt de eerste mensen op de Lico? Niet echt. Tot ieders verbazing vonden we oude potten, ceremonieel geplaatst langs een bron die naar een waterval leidt die van de bergwand stort. Waren ze daar geplaatst tijdens een periode van droogte, als de oogst dreigde te mislukken? Dat wordt nu onderzocht door archeologen en klimaatwetenschappers.
Ondanks de potten en gezien de onwaarschijnlijke ontoegankelijkheid van deze plek en het ontbreken van enig ander bewijs van menselijke aanwezigheid, blijft het woud van de Lico een van de minst verstoorde ter wereld. Maar toch is een ding zeker: de mens geraakt echt overal.
Simon Willcock (universiteit van Bangor) en Phil Platts (universiteit van York) zijn onderzoekers van het 28-koppige team dat de expeditie naar Mount Lico heeft ondernomen.