“‘‘De kracht van zorg in tijden van chaos: investeren in gezondheid, is investeren in vrede’ ’

‘In tijden van oorlog is zorg verlenen een daad van weerbaarheid’, vertelt een collega me, die als medisch coördinator voor Artsen Zonder Vakantie in Zuid-Kivu werkt. Hij is verantwoordelijk voor de samenwerking met onze partnerziekenhuizen en leeft al maanden onder de stress van de onveiligheid en het gebrek aan perspectief in Oost-Congo. Ondanks de zware omstandigheden vindt hij de moed om door te gaan. Zijn woorden laten me niet los. 

De oorlog in Oost-Congo legt de fragiliteit van de zorg bloot 

Door het geëscaleerde conflict in de regio, neemt de humanitaire crisis in Oost-Congo sinds begin dit jaar verontrustende proporties aan. De strijdende partijen gaan bijzonder driest tekeer. Miljoenen mensen zijn ontheemd en zoeken heil in één van de tentenkampen opgezet door internationale hulporganisaties of vluchten naar buurland Burundi. Ze zijn de hongersnood nabij en zijn dagelijks getuige of slachtoffer van extreem geweld. De lokale ziekenhuizen worden overspoeld door zieken en gewonden. 

In deze context blijkt humanitaire noodhulp onontbeerlijk, maar is investeren in sterke, weerbare zorgsystemen dat niet nog meer, vraag ik me af? Want veerkracht bouw je op, stap-voor-stap. 

Veerkracht is geen toeval: de nood aan duurzame zorginfrastructuur 

Een goede voorbereiding is het halve werk. Dat geldt ook in de zorgsector. Het versterken van zorgstructuren, het opleiden van zorgpersoneel, het verbeteren van diensten en infrastructuur zijn essentieel om kwaliteitsvolle zorg te kunnen bieden.  

Het artikel Hospitals Matter: Building a Better Approach to Health for All van de Wereldbank benadrukt dat ziekenhuizen een cruciale rol spelen in het verbeteren van de wereldgezondheid en vraagt meer aandacht voor de integratie van ziekenhuizen in het bredere zorgsysteem en het ontwikkelen van aanpasbare, veerkrachtige systemen. Dit vereist een systeembrede aanpak, waarin eerstelijnszorg en ziekenhuizen samenkomen binnen een breder zorgkader.  

Onze organisatie zet zich op structurele wijze op lokaal, regionaal en nationaal niveau in, voor een toegankelijke, kwaliteitsvolle en veerkrachtige gezondheidszorg. Al meer dan twintig jaar werken we in Zuid-Kivu samen met lokale ziekenhuizen om die zorg weerbaarder te maken. Die jarenlange samenwerking bewijst vandaag haar waarde. 

Zo voorzagen we het ziekenhuis van Nyantende van een ziekenwagen, inclusief opleidingen voor spoedpersoneel. In het huidige conflict wordt deze ambulance dagelijks ingezet om gewonden uit gevaarlijke gebieden te evacueren.  

In Nyangezi bouwden we een nieuwe spoeddienst uit. Niemand kon toen vermoeden hoe essentieel die dienst nu zou blijken: het ziekenhuis ligt midden in de vuurlinie en vangt dagelijks slachtoffers van geweld op — van schotwonden tot seksueel geweld. 

Seksueel geweld wordt in Oost-Congo op systematische wijze ingezet als instrument van terreur. Het treft vrouwen en meisjes fysiek, psychisch en sociaal. De opleidingen die we aan de zorgverleners van het psychiatrisch centrum Sosame gaven, helpen hen nu om het stijgend aantal patiënten met zware trauma’s te begeleiden. 

De verhalen zijn hartverscheurend, maar zijn tegelijkertijd getuige van enorme kracht. Een kracht die inherent is aan de bevolking en de zorgverleners van Oost-Congo. Een kracht die zelfs onder de meest moeilijke omstandigheden blijft staan, maar niet zonder internationale solidariteit. 

Besparen op internationale samenwerking kost mensenlevens  

De wereldwijde terugtrekking uit internationale samenwerking ondermijnt deze veerkracht ernstig. Terwijl de uitdagingen groeien, nemen verschillende regeringen, ook de Belgische, een drastische bocht richting besparing. Dat heeft verregaande gevolgen. 

In fragiele contexten als Congo is internationale samenwerking niet optioneel, maar essentieel. Ze betekent het verschil tussen een ziekenhuis dat blijft draaien of instort. Besparen op internationale samenwerking staat dus gelijk aan besparen op mensenlevens.  

In fragiele contexten als Congo is internationale samenwerking niet optioneel, maar essentieel.

Het betekent dat de aanvoer van medisch materiaal en essentiële geneesmiddelen wordt ondermijnd; dat de infrastructuur niet meer onderhouden kan worden; dat de opleiding van zorgpersoneel stilvalt. Gaandeweg zal ook de basiszorg, zoals bevallingen, moeder- en kindzorg, dringende chirurgische ingrepen, of de behandeling van infectieziekten onder druk komen te staan.   

We zien ook een versnelde verspreiding van ziektes zoals cholera, mazelen, malaria, hiv/aids, tuberculose, enzovoort. Uiteindelijk valt ook de duurzaam opgebouwde, structurele ondersteuning bij crisissen weg.  

Internationale regeringen onderschatten vaak wat die structurele samenwerking betekent. Wat vandaag wordt afgebouwd, is morgen niet zomaar hersteld. En ik blijf erbij: zelfs de best georganiseerde humanitaire noodhulp kan deze duurzaam opgebouwde zorgsystemen niet vervangen.  

Duurzame internationale samenwerking als strijdpunt voor globale stabiliteit 

We moeten het durven benoemen: wie vandaag investeert in zorgsystemen elders in de wereld, bouwt ook aan globale stabiliteit. Gezondheid is een mensenrecht, geen marktproduct. Solidariteit is geen liefdadigheid, maar een politieke verantwoordelijkheid.  

Een collega in Bukavu verwoordt het zo: ‘De crisis die wij nu meemaken kent geen grenzen. Onze respons moet dan ook globaal en verenigd zijn.’ 

De echte vraag is dus niet of we moeten handelen, maar hoe snel en doortastend we bereid zijn verantwoordelijkheid op te nemen. Veerkracht én vrede vallen of staan met samenwerking — en die begint bij politieke keuzes, ook hier.