‘De omslag naar een postgroei-economie is vooral een kwestie van vooruitgang’

Terwijl politieke leiders bijeenkomen voor een tweede conferentie in het Europese Parlement over hoe we “voorbij groei” gaan, pleit een groep academici en maatschappelijke organisaties om de geopolitieke crisis aan te grijpen als een kans om in Europa van onze groeiafhankelijkheid los te komen en in plaats daarvan een Europese economie gefocust op welzijn, rechtvaardigheid en stabiliteit te omarmen.

Er is onvoldoende wetenschappelijk bewijs om te kunnen stellen dat absolute ontkoppeling van economische activiteit en milieuschade mogelijk is. Het streven naar eindeloze economische groei door rijke landen is problematisch omdat het de verwezenlijkingen van milieu- en klimaatbeleid tegenhoudt. De huidige klimaatcrisis en de ontwrichting van ecosystemen waar onze samenlevingen afhankelijk van zijn, vormen een existentiële bedreiging voor de water- en voedselzekerheid, stabiliteit en de democratie in Europa.

De omslag naar een postgroei-economie is niet alleen een kwestie van overleven, maar vooral een kwestie van vooruitgang. Het vraagt om een democratisch geplande en rechtvaardige krimp van productie en consumptie, ook wel degrowth of ontgroei genoemd, in de rijke landen die meer dan hun eerlijk deel aan ecologische hulpbronnen innemen. Dit zou centraal moeten staan in het stabiliteits- en vredesbeleid van Europa omdat de continue hang naar meer groei conflicten zowel binnen de Europese grenzen als daarbuiten veroorzaakt.

De crisissen waar we nu tegenaan kijken zijn fundamentele kansen voor een omslag naar een nieuw systeem.

In rijke landen vertaalt een kleinere voetafdruk zich niet in slechtere levensomstandigheden. Sufficiëntiebeleid gericht op het voorzien in ieders behoeften kan het welzijn aanzienlijk verhogen en tegelijk de milieu-impact van de economie verlagen. De postgroei-agenda brengt zo de mogelijkheid voor welvarende samenlevingen binnen de grenzen van de planeet weer in zicht.

Om de hoogste levenskwaliteit bij de laagste voetafdruk te verzekeren, moeten we de doelen en de regels van het economisch spel volledig omgooien. In een postgroei-economie zou de huidige focus op kwantitatieve groei worden vervangen door een regeneratieve en distributieve economie, een economie die kwalitatief welzijn levert door te voorzien in de behoeften van alle mensen binnen de grenzen van de planeet, zoals uitgewerkt in het framework van de zogenaamde donuteconomie.

De vrije markt heeft bewezen dat ze ongeschikt is om de meest cruciale beslissingen in onze samenleving te sturen. Willen we een economie die ten dienste staat van de mens, in plaats van andersom, dan moeten burgers de controle over de economie terugkrijgen.

Om de spelregels te veranderen moeten we leren van bestaande initiatieven. Bijvoorbeeld door coöperaties zonder winstoogmerk in de hele EU structureel te stimuleren en te promoten.

In het licht van deze dringende uitdagingen en kansen roepen we de EU, haar instellingen en haar lidstaten op om het volgende te implementeren:

1. Postgroei-structuren in de Europese instellingen: richt permanente structuren op bij de Commissie, de Raad en het Parlement om postgroei-strategieën en -trajecten uit te werken.

2 . Een postgroei Europese Green Deal: ontwerp een nieuw allesomvattend programma dat rond een systeembenadering gevormd is en dat ambieert om een bloeiende toekomst binnen planetaire grenzen te creëren, met ontgroei als noodzakelijke transitie naar een postgroei-bestemming.

3. Beleid dat voorbij groei gaat gebaseerd op de vier principes van:

• Biocapaciteit: uitfasering van fossiele brandstoffen, limieten voor de ontginning van grondstoffen, natuurbeschermings- en natuurherstelmaatregelen voor gezonde en veerkrachtige bodems, bossen, zeeën en andere ecosystemen. Bijvoorbeeld: een Fossil Fuel Non-Proliferatie Verdrag, een Resource Justice & Resilience Act met een bindende doelstelling voor de vermindering van de materiële voetafdruk en echt natuurherstel gebaseerd op zones.
• Rechtvaardigheid: fiscale instrumenten om een gelijkere en eerlijkere samenleving te bevorderen door zowel inkomens- en vermogensextremen als ook overwinsten uit te bannen. Bijvoorbeeld: een koolstofgebaseerde vermogensbelasting, zowel minimum- als maximuminkomens.
• Welzijn voor allen: gegarandeerde toegang tot essentiële infrastructuur via een verbeterde, ecologisch bewuste welvaartsstaat. Bijvoorbeeld: Universele Basisdiensten (incl. de Rechten van de Mens op gezondheid, transport, zorg, huisvesting, onderwijs, gendergelijkheid, sociale bescherming, enzovoort), jobgaranties, prijscontroles voor essentiële goederen en diensten.
• Directe democratie: burgerparlementen met de mandaten om sociaal aanvaardbare sufficiëntiestrategieën te formuleren en om het politiek beleid te versterken gebaseerd op ecologische grenzen, rechtvaardigheid en welzijn voor allen; alsook een sterkere rol voor vakbonden. Bijvoorbeeld: lokale behoeftenfora, klimaatraden, participatieve begrotingen.

Het is vijf jaar geleden sinds de eerste postgroei-conferentie plaatsvond. Binnen het maatschappelijke middenveld en de academische wereld klinken kritische ideeën over groei steeds luider.

De details van deze ideeën worden op dit moment in het Europees Parlement en met de Europese Commissie besproken. De wetenschappelijke kennis en politieke inzichten zijn beschikbaar om de ideeën van ontgroei en postgroei realiteit te laten worden.

De crisissen waar we nu tegenaan kijken zijn fundamentele kansen voor een omslag naar een nieuw systeem. Een economisch systeem dat welzijn voor allen kan garanderen en dat tegelijk een bloeiende democratische samenleving en een aangenamere manier van leven mogelijk maakt.

Een lijst van wetenschappelijke bronnen is hier terug te vinden.

Auteurs: Timothée Parrique, Kate Raworth, Vincent Liegey, Friends of the Earth Europe, European Environmental Bureau, European Youth Forum, Wellbeing Economy Alliance.

Ondertekend door onder meer Olivier De Schutter, Milena Buchs, Giorgos Kallis, Eloi Laurent, Robert Costanza, Ekatarina Chertkovskaya, Jason Hickel, Julia Steinberger, Dominique Méda, Mladen Domazet, Eva Fraňková, Federico Demaria, Sandrine Dixson-Declève, Nick Fitzpatrick, Tim Jackson.